چگونگی تأیید صلاحیت کاندیداها و گزینش رئیس دولت در اسپانیا

رسول پدرام – رژیم کنونی اسپانیا و رژیم جمهوری اسلامی در ایران، تقریباً هم زمان با هم (تنها با اختلاف دو ماه و پنج روز) بر سر کار آمده‌اند.

در اسپانیا، پادشاه سِمَت رهبری کشور (و یا به تعبیر متداول در جمهوری اسلامی ایران «رهبر نظام») و به جای رئیس‌جمهور، رئیس دولت زمام اداره‌ی امور کشور را در دست دارند. نویسنده این مقاله در پنج دوره از یازده دوره قانون‌گذاری، جزو هیئت نظارت بر انتخابات در اسپانیا بوده است (از طرف حزب مردم) و در این جا به پرسش‌هایی در باره چگونگی تعیین صلاحیت کاندیداها، و نحوه گزینش رئیس دولت (عنوان نخست وزیر در سیستم سیاسی اسپانیا به کار نمی‌رود) و نقش رهبر کشور در انتخابات به طور خلاصه پاسخ می‌دهد.

مردم اسپانیا در رفراندوم (همه‌پرسی) روز ششم دسامبر سال ١٩٧٨، برابر با پانزدهم آذر ماه ١٣۵٧، به برقراری نظام سلطنتی و پارلمانی کنونی پاسخ مثبت دادند. از آن تاریخ تاکنون یازده بار انتخابات سراسری، برای تعیین اعضا پارلمان (مجلس نمایندگان و سنا و تعیین رئیس دولت)، برگزار شده است.

در جریان برگزاری یکی از انتخابات سراسری اسپانیا (که نویسنده این مقاله جزو هیئت نظارت بر آن بود)، دانشجویان پرسش‌هایی به عمل آوردند که با توجه به مطرح بودن همان پرسش‌ها در سطح جامعه‌ی امروزی ایران، آن پرسش‌ها را همراه با پاسخ‌های داده شده، در این جا بیان می‌کنم.

-برای شرکت در انتخابات اسپانیا،  دارا بودن چه شرط و شرایطی لازم است؟
-تنها شرط شرکت در انتخابات اسپانیا (اعم از سراسری، ایالتی و محلی) و برای انتخاب کردن و یا انتخاب شدن، فقط داشتن هیجده سال تمام و دارا بودن تابعیت اسپانیایی کافی است.

-صلاحیت کاندیداها را چه کسی تعیین می‌کند؟
-خود شخص کاندیدا. هیچ‌کسی و هیچ نهادی نمی‌تواند صلاحیت فردی را برای انتخاب شدن و یا شرکت در انتخابات زیر سؤال ببرد، در غیر این صورت آن شخص و یا آن نهاد را می‌توان به جرم ایراد افترا تحت پیگرد قانونی قرار داد.

-یعنی هر کسی می‌تواند خود را کاندیدا بکند و وارد مجلس و دولت بشود و کسی هم طبق قانون نمی‌تواند از این قاعده مستثنا باشد؟
-چرا، هستند کسانی که مطابق قانون حق کاندیداتوری ندارند و آن‌ها عبارتند از: اعضای خانواده سلطنتی، اعضای مجلس قانون اساسی، مدعی‌العموم (دادستان کل کشور)، نظامیان، قضات دادگستری، دادستان‌ها، و پرسنل نیروهای انتظامی و امنیتی شاغل. ولی افراد اخیر، در صورت بازنشسته بودن، می‌توانند برای انتخاب شدن خود را کاندیدا کنند. به استثنای اعضای خانواده سلطنتی که هیچ‌وقت و طبق قانون حق نامزدی و انتخاب شدن ندارند ولی در عوض می‌توانند رأی بدهند و انتخاب کنند. علاوه بر افرادی مذکور، کسانی هم که مرتکب جرمی شده و دوران محکومیت خود را می‌گذرانند و یا مبتلایان به بیماری‌های روانی (مورد تأیید پزشک) هم، حق انتخاب شدن ندارند.

-آیا حزبی منحله و غیر قانونی در اسپانیا وجود دارد؟
-تنها حزبی که در حال حاضر در اسپانیا غیر قانونی اعلام شده است و نمی‌تواند وارد مبارزات انتخاباتی بشود، حزب جناح سیاسی گروه مسلح باسکی (اتا) است و آن هم به خاطر حمایت آن گروه از انجام عملیات مسلحانه.

-آیا طرفداران رژیم سابق هم می‌توانند در انتخابات شرکت کنند؟
-منظور شما از طرفداران رژیم سابق، هواداران رژیم فرانکو است. آن‌ها به جای یک حزب، چندین حزب دارند و فعالیت همه‌ی آن‌ها قانونی و علنی است و در مبارزات انتخاباتی هم، در شرایط مساوی با احزاب دیگر، شرکت می‌کنند. ولی، از زمان مرگ فرانکو (در سال ١٩٧۵) تا کنون هیچ یک از این احزاب نتوانسته‌اند حد نصاب آراء لازم را برای احراز حتی یک کرسی در پارلمان اسپانیا و یا پارلمان اروپا به دست بیاورند.

-آیا نهادهایی مانند شورای نگهبان و یا مجمع تشخیص مصلحت نظام در اسپانیا وجود دارد؟
-تنها تشکیلاتی در اسپانیا که همه اعضای آن روحانی (اسقف و کشیش) هستند، شورای عالی کلیسایی است که زیر نظر واتیکان انجام وظیفه می‌کند. وظیفه این شورا رسیدگی به امور کلیساها و مدارس و مراکز مذهبی است و اجازه مداخله در امور سیاسی کشور را ندارد. در عوض ما در اسپانیا به جای شورای نگهبان، «دادگاه قانون اساسی» را داریم که بر خلاف اسمش، دادگاهی نیست که کسی را محاکمه کند و یا احکام قضایی صادر نماید؛ بلکه دادگاهی دارای ١٢ عضو متشکل از قضات و حقوقدانان و اساتید دانشگاه است و وظیفه آن دادگاه فقط نظارت بر اجرای صحیح قانون اساسی و جلوگیری از تصویب قوانین و مقررات جدید مغایر با مفاد آن است.
درباره «مجمع تشخیص مصلحت» هم باید بگویم، بلی، نهادی مشابه آن در اسپانیا وجود دارد که «شورای مشورتی کشور» نامیده می‌شود و همه نخست وزیران سابق و سیاستمداران برجسته اسپانیا عضو آن هستند. همان‌طوری که از نام این شورا پیداست، فقط یک نهاد مشورتی است و دولت پیش از تنظیم لوایح تازه و تقدیم آن‌ها به پارلمان و یا اتخاذ تصمیم‌های مهم سیاسی با آن مشورت می‌کند.

-آیا روحانیان می‌توانند خود را در انتخابات اسپانیا نامزد کنند؟
-روحانیان تافته جدا بافته‌ای در جامعه این جا نیستند و امتیازی نسبت به بقیه افراد ملت ندارند. آن‌ها هم مثل همه افراد جامعه و در شرایط مساوی می‌توانند خود را برای انتخاب شدن و راه یافتن به پارلمان، نامزد کنند و اگر حد نصاب آرا را کسب کردند به مجلس راه یابند و هیچ‌گونه منع و اشکال قانونی برای شرکت روحانیون (اعم از مسیحی، مسلمان و یهودی و غیره) در انتخابات وجود ندارد. ولی من در عرض این سی و هفت سالی که در اسپانیا هستم، در هیچ یک از مجالس این کشور (اعم از مجلس نمایندگان و سنا) و یا مجالس ایالتی، کسی را ندیده‌ام که با ردای کشیشی و یا حجاب راهبگی در مجلس نشسته باشد. وانگهی روحانیان بیش از سیصد سال در این کشور از طریق تشکیلات اداره مقدس (انکیزیسیون)، حاکم بر جان و مال مردم بوده‌اند و هزاران نفر را شکنجه کرده‌اند و یا زنده در آتش سوزانده‌اند. بنا بر این گمان نمی‌رود که با داشتن چنان پیشینه‌ای،  از این طبقه کسی حاضر شود که دوباره به آن‌ها رأی بدهد و سرنوشت اداره کشور را به دست آن‌ها بسپارد.

-پادشاه اسپانیا چه نقشی در امر انتخابات بازی می‌کند؟
-پادشاه، رئیس و یا رهبر کشور وظایف و تکالیف معینی دارد که در فصل دوم قانون اساسی به طور دقیق تعریف و مشخص شده است. او نمی‌تواند طبق همان فصل از قانون اساسی پا را فراتر بگذارد و در امری که در حیطه صلاحیت او نیست اظهار نظر و یا مداخله کند. توشیح (امضا کردن) قوانین، پس از تصویب پارلمان و برای درج در روزنامه رسمی کشور، و تعیین یک نفر برای احراز پست ریاست دولت (پس از انجام مشورت با نمایندگان احزاب دارای کرسی و پیشنهاد رئیس مجلس نمایندگان) از جمله اختیارات پادشاه است.

–اقلیت‌های مذهبی چند نفر نماینده می‌توانند در مجالس اسپانیا داشته باشند؟
-کلمه‌ اقلیت (چه قومی و چه مذهبی) در قانون اساسی اسپانیا وجود ندارد. به جای اقلیت‌های قومی کلمه ملیت‌ها و یا مناطق به کار رفته است. طبق بند دوم ماده هفدهم همان قانون، دینی هم به نام دین رسمی کشور در اسپانیا وجود ندارد، در نتیجه اطلاق عنوان اقلیت مذهبی برای گروهی از مردم که غیر مسیحی هستند نمی‌تواند توجیه پذیر باشد. در سرشماری‌های عمومی هم در باره‌ی اعتقادات مذهبی افراد، آماری گرفته نمی‌شود تا معلوم شود پیروان چه مذهبی دارای اکثریت و پیروان کدام مذهب دارای اقلیت هستند.

-آیا نماینده‌ای در پارلمان اسپانیا می‌تواند به زبان محلی و یا مادریش سخنرانی بکند؟
-در اسپانیا ما پنج زبان رسمی داریم: زبان اسپانیایی کاستیایی (کاستیلی) که زبان رسمی کشور و یاد گرفتن آن برای همه اتباع اسپانیایی اجباری، ولی به‌ کارگیری آن اختیاری است. چهار زبان نیمه‌رسمی هم داریم که عبارتند از:  کاتالان (کاتالونیایی)، باسکی، والنسیایی و گالیسیایی. تا به حال موردی پیش نیامده است، که کسی به نمایندگی مجلس ملی انتخاب شده باشد و زبان رسمی کشور را نداند. ولی در عوض در مجالس ایالتی، نمایندگان مختارند که به زبان محلی و یا زبان ملی کشور سخنرانی کنند. مانند مجلس ایالتی کاتالونیا و والنسیا که به ندرت در آن جا نمایندگان به زبان اسپانیایی حرف می‌زنند.

–هزینه‌ی مبارزات تبلیغاتی کاندیداها به عهده کیست؟
-به عهده حزبی که به آن وابسته هستند و یا در صورت کاندیدای منفرد بودن به عهده خودشان خواهد بود. دولت و مقامات محلی و شهرداری‌ها هم طبق قانون موظفند برای انجام تبلیغات انتخاباتی تسهیلات لازم را در اختیار کاندیداها قرار دهند. از قبیل در اختیار گذاشتن استادیوم‌ها و سالن‌های اجتماعات و استفاده از شبکه‌های رادیو و تلویزیون، تیرهای چراغ برق برای نصب آگهی‌های تبلیغاتی (در شرایط مساوی و با توجه به داشتن حد نصاب از نظر تعداد کاندیداهای هر حزب).

-آیا کسی می‌تواند در روز انتخابات دو بار رأی بدهد؟
-انجام چنین کاری محال است. چون هر کسی فقط می‌تواند در حوزه شهرداری محل سکونت خود و طبق لیستی که به ترتیب حروف الفبا و با قید شماره هویت ملی افراد در آن قرار دارد، رأی خود را به صندوق بیندازد. اگر کسی به هر علتی نتواند در روز رأی گیری در حوزه محل سکونت خود حضور داشته باشد، از لحظه اعلام رسمی برگزاری انتخابات تا ده روز مانده به روز رأی گیری؛ می‌تواند با ارائه کارت هویت عکس‌دار (فقط کارت هویت ملی، گواهی نامه‌ی رانندگی و یا گذرنامه) از طریق پست سفارشی (رایگان) رأی خود را به ستاد انتخاباتی در وزارت کشور ارسال کند. نحوه رأی دادن معلولان و بیمارانی هم که قادر به حرکت نیستند به طور دقیق در قانون پیش‌بینی و صندوق رأی به بیمارستان‌ها برده می‌شود.

-نتایج انتخابات چه موقع اعلام می‌شود؟
-حوزه‌های رأی گیری، ساعت هشت صبح یکشنبه (روز اخذ رأی) باز، و رأس ساعت هشت شب بسته می‌شود. در این ساعت فقط کسانی که در داخل حوزه‌ها هستند، اجازه دارند که رأی خود را به صندوق بیندازند.
نماینده‌ای از وزارت کشور در هر حوزه رأی گیری حضور دارد که تعداد افرادی را که رأی داده‌اند، ساعت به ساعت تلفنی به ستاد مرکزی انتخابات در وزارت کشور اطلاع می‌دهد. پس از ساعت هشت شب و شمارش آرای ریخته شده به صندوق در هر حوزه، صورتجلسه‌ای تنظیم می‌شود و پس از امضاء و با حضور ناظران احزاب و یا نمایندگان کاندیداها، رئیس حوزه، ورقه‌های رأی را در داخل پاکتی همراه با مهر و مدارک وزارت کشور به نماینده آن وزارتخانه تحویل می‌دهد و همان شب یک نسخه از صورت‌جلسه امضاء شده را به دادسرای مدنی کشیک حوزه قضایی برده شده و تحویل قاضی می‌دهد. از ساعت هشت شب به بعد، هر کسی می‌تواند با وارد شدن به سایت وزارت کشور در اینترنت، در جریان لحظه به لحظه‌ی شمارش آراء قرار بگیرد.
در ساعت ده و یا حداکثر ده و نیم شب همان روز، وزیر کشور به همراه چند تن دیگر از مقامات آن وزارتخانه در جلو دوربین‌ها و میکروفون‌ها، نتایج رسمی انتخابات را به تفکیک ایالات خود مختار (هفده ایالت و دو شهر خود مختار) و استان‌ها اعلام می‌کند. صبح فردای روز انتخابات همه نتایج به تفکیک تمامی حوزه‌های رأی گیری (ایالت خود مختار، استان، شهرستان و روستا) در مطبوعات و رادیو و تلویزیون‌های محلی منتشر می‌شود و تا آن موقع هر کسی حتی در دهکده‌های دور افتاده‌ای هم می‌تواند بداند که چه کسی برنده و چه کسی بازنده‌ی انتخابات است. اسناد و آمار مربوط به شمارش آرا، جزء اسناد محرمانه و طبقه بندی شده نیست و هر شهروندی می‌تواند به آن‌ها دسترسی داشته باشد (اعم از انتخاب‌کننده و یا انتخاب شونده).

-آیا احزابی در اسپانیا هستند که به اصلاح‌طلبی و اصول‌گرایی شهرت داشته باشند؟
-چنین اصطلاحاتی در قاموس سیاسی و انتخاباتی، معنا و مفهوم روشنی ندارند. طبیعی است که هر کاندیدایی خود را اصلاح‌طلب می‌داند و برای ایجاد اصلاحاتی (البته از نظر خود) می‌خواهد وارد پارلمان بشود. اگر منظور شما از اصول‌گرایان، اعضای احزاب راست افراطی (فاشیست و نئونازی و مانند آن‌ها) هستند، باید بگویم که خوشبختانه و بر خلاف کشورهایی مثل آلمان، اتریش، ایتالیا و حتی فرانسه و … تا این لحظه در اسپانیا از وجود چنین احزابی خبری نیست. در عوض، ما احزابی داریم که مخالف رژیم سلطنتی و خواهان برکناری پادشاه و برقراری جمهوری هستند که در انتخابات هم شرکت می‌کنند و نمایندگانی هم در مجلس دارند.

-پس از انجام انتخابات، دولت جدید چگونه سر کار می‌آید؟
-حداکثر بیست و پنج روز پس از برگزاری انتخابات پارلمان، اولین جلسه رسمی و علنی مجلس (به ریاست سنی) منعقد می‌شود. به دنبال انتخاب رئیس و هیئت رئیسه مجلس و پس از انجام مشورت با نمایندگان منتخب گروه‌های سیاسی دارای کرسی در پارلمان، و با معرفی رئیس مجلس نمایندگان، پادشاه یک نفر را به عنوان کاندیدای ریاست دولت به مجلس پیشنهاد می‌کند. عنوان نخست‌وزیر در قانون اساسی به کار نرفته است.
کاندیدای پیشنهادی، برنامه سیاسی دولتی که قصد تشکیل آن را دارد، تقدیم مجلس کرده و از آن تقاضای رأی اعتماد می‌کند. چنانچه مجلس نمایندگان با آرای اکثریت مطلق (نصف تعداد کل نمایندگان به اضافه یک و یا بیشتر، از ۳۵۰ نماینده‌ی منتخب) به کاندیدای پیشنهادی پادشاه رأی اعتماد بدهد، پادشاه هم حکم ریاست دولت را به نام او صادر می‌کند. در غیر این صورت و پس از گذشت چهل و هشت ساعت از رأی گیری اول، رأی گیری مجدد به عمل می‌آید و این بار همان کاندیدا با آراء اکثریت ساده (داشتن آراء موافق نمایندگان حاضر)، می‌تواند رأی اعتماد بگیرد.
پس از انجام دو دور رأی گیری‌های فوق و در صورت عدم احراز رأی اعتماد، کاندیدای دیگری به مجلس معرفی می‌شود. چنانچه پس از گذشت دو ماه، کاندیدای تازه هم موفق به کسب رأی اعتماد نشود، در آن موقع، پادشاه به پیشنهاد رئیس مجلس نمایندگان، پارلمان را منحل و با صحه رئیس همان مجلس دستور انجام انتخابات تازه را صادر می‌کند. هم اکنون، دولت یازدهم اسپانیا به ریاست آقای ماریانو راخوی (از حزب مردم) بر سر کار است.
نسخه چاپی این مقاله و ترجمه رسمی متن کامل قانون اساسی اسپانیا (با ترجمه رسمی اینجانب به زبان فارسی) را می‌توانید از نشانی زیر و با کلیک کردن روی کلمه «فارسی» در منوی صفحه‌ی اول دریافت کنید.
http://www.rpedram.com