روشنک آسترکی – در حالی که کمتر از یک ماه به برگزاری انتخابات ریاست جمهوری باقی مانده است، دولت تدبیر و امید یارانه‌های نقدی اقشار فقیر و تنگدست را سه برابر کرد.
این تصمیم دولت همزمان با پرداخت یارانه فروردین‌ماه ۹۶ توسط سازمان هدفمندی یارانه‌ها اعلام شد. بر اساس اعلام این سازمان به خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد و سازمان بهزیستی، که جمعیتی بالغ بر ۱۰ میلیون نفر را شامل می‌شوند، مبالغی بین ۹۵ هزار تومان تا ۳۶۵ هزار تومان بیشتر به عنوان مستمری پرداخت می‌شود.
این اقدام دولت روحانی با واکنش‌های مختلفی روبرو شده است؛ به ویژه در این روزها که به دلیل انتخابات پیش رو، صف‌بندی جدی میان جناح‌های درون حکومت جمهوری اسلامی ایجاد شده، مخالفان دولت با تکیه بر تبلیغاتی بودن این اقدام با هدف کسب رأی بیشتر برای حسن روحانی، از آن به عنوان یک اقدام پوپولیستی یاد می‌کنند. در مقابل، طرفداران دولت این اقدام را بر پایه مصوبات قانون برنامه ششم ارزیابی می‌کنند.
بنا بر تبصره ۱۴ ماده ۷۹ قانون برنامه ششم مستمری خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد و سازمان بهزیستی به میزان ۲۰ درصد حداقل دستمزد مصوب شورای عالی کار خواهد رسید.
روزنامه اعتماد در گزارشی زیر عنوان «افزایش یارانه فقرا در آستانه انتخابات، مشکوک است» به این تصمیم دولت پرداخته و نوشته است: «این تصمیم سؤالات بی‌شماری را برای اقتصاددانان ایجاد کرده است که منابع این میزان یارانه و این تعهد تازه چگونه قرار است تأمین شود.»
این روزنامه که متعلق به الیاس حضرتی، نماینده اصلاح‌طلب مجلس شورای اسلامی است در ادامه گزارش خود نوشته است: «تصمیم اخیر دولت در افزایش یارانه نیازمندان هزینه پرداخت نقدی را از ۴۸ هزار میلیارد تومان به ۵۲ هزار میلیارد تومان افزایش می‌دهد که طبعاً بار مالی بودجه را افزایش می‌دهد و امکاناتی که می‌توانست در اختیار بخش‌های مولد قرار بگیرد به شکل نقدی به دست خانوارهای فقیر می‌رسد.»
چرخش نظر دولتمردان نسبت به یارانه‌های نقدی
دولتمردان و حامیان دولت تدبیر و امید که در سال‌های گذشته از منتقدان پرداخت یارانه نقدی به شمار می‌رفتند اکنون و پس از این تصمیم دولت به صف موافقان و مدافعان پرداخت یارانه نقدی پیوسته‌اند.
علی طیب‌نیا، وزیر اقتصاد دولت روحانی، که از مخالفان سرسخت پرداخت یارانه نقدی بود، پیشتر با اشاره به بار مالی سنگین پرداخت یارانه‌ها در شرایط سخت تأمین درآمدهای دولت گفته بود: «شب‌های پرداخت یارانه، شب مصیبت عظمای دولت است.»
اما به نظر می‌رسد اکنون با تصمیم جدید دولت متبوعِ وزیر اقتصاد، ارزیابی او هم در مورد پرداخت یارانه‌های نقدی تغییر کرده است و می‌گوید همیشه طرفدار افزایش یارانه‌ی کم‌درآمدها بوده است.
طیب‌نیا در حاشیه مراسم رونمایی از بانک داده‌های اقتصادی و مالی در پاسخ به پرسش خبرنگاران پیرامون این تصمیم ناگهانی دولت در آستانه انتخابات گفته است: «زمانی یک فردی سیب‌زمینی توزیع کرد، واکنشی نشان ندادید، اما وقتی یک کار اصولی در راستای کمک به طبقات کم درآمد جامعه انجام می‌شود، باید استقبال کنید و مسئولان را تشویق کنید.»
طیب‌نیا در حالی از خبرنگاران انتقاد کرده است که در روزهای گذشته رسانه‌های اصلاح‌طلب و حامی دولت هیچ واکنشی به این تصمیم دولت نشان نداده و سعی کرده‌اند از کنار این تصمیم دولت بی سر و صدا عبور کنند.
گفتنی است علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز پیشتر گفته بود: «این [افزایش مبلغ یارانه نقدی] بزرگترین دروغ به فقراست. ما اگر بتوانیم یک شغل را با کرامت به یک خانواده دهیم، آن زمان کار ما ارزشمند است. این هنر نیست که ما ۲۰۰ هزار یا ۳۰۰ هزار تومان در جیب افراد بگذاریم و ظرف چهار ماه به اشکال مختلف چهار برابر آن را از جیب او خارج کنیم.»
ولی‌الله سیف، رئیس بانک مرکزی ایران، نیز قبل از ۳ برابر شدن یارانه نقدی اقشار فقیر گفته بود: «با افزایش مبلغ یارانه‌های نقدی تمام ساختارهای پولی و مالی کشور به هم می‌ریزد، این اقدام تورم شدید به بار می‌آورد و نفعی برای مردم ندارد.»
اما در روزهای گذشته نه علی ربیعی و نه ولی‌الله سیف نسبت به افزایش یارانه نقدی اقشار فقیر واکنشی نشان نداده و سکوت اختیار کرده‌اند.
از سوی دیگر سعید لیلاز، قائم مقام حزب کارگزاران سازندگی و کارشناس اقتصادی حامی دولت یازدهم، که در سال‌های گذشته نسبت به پرداخت یارانه نقدی انتقاداتی وارد کرده بود روز شنبه، ۲۶ فروردین، در گفتگو با نسیم آنلاین به دفاع از این اقدام دولت پرداخت و گفت: «۳ برابر شدن یارانه نقدی اقشار خاص چند هفته مانده به انتخابات پوپولیستی و انتخاباتی نیست.» لیلاز همچنین گفت: «این کار فقط ۱۰۰۰ میلیارد تومان هزینه روی دست دولت می‌گذارد در حالی که ما در حال حاضر برای اجرای هدفمندی یارانه‌ها ۳۵۰۰ تا ۴۰۰۰ میلیارد در ماه برای هدفمندی یارانه‌ها می‌پردازیم.»
در حالی سعید لیلاز و برخی کارشناسان اقتصادی اصلاح‌طلب از این تصمیم دولت حمایت کرده‌اند که با سه برابر شدن یارانه نقدی ۱۰ میلیون نفر، بودجه یارانه نقدی سال ۹۶ افزایش نیافته است.
کاهش رفاه فقرا با یارانه‌های نقدی
گفتنی است در جریان اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و با توجه به کسری‌های ایجاد شده بین منابع و مصارف این قانون، دولت ناچار شد بخش مهمی از پرداخت‌های نقدی را از شرکت‌های آب و فاضلاب و گاز تأمین کند که این هم کفاف این کسری بزرگ را نداد و در نهایت بانک مرکزی، پنج هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان اسکناس برای پرداخت یارانه چاپ کرد. اقدامی که به افزایش تورم بیشتر در کشور منتهی شد.
همچنین بنا بر گزارش‌ها، دور دوم این طرح هم از نظر مالی وضعیت چندان مطلوبی نداشت و در حالی که دولت ایران بیشترین یارانه را در سطح جهان می‌پردازد، وضعیت رفاه اجتماعی و توزیع ثروت در کشور نامناسب است.
در همین رابطه مرکز پژوهش‌های مجلس با بررسی تغییرات سبد مصرفی خانوارهای شهری و روستایی در دوره زمانی ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۳، در گزارشی اعلام کرد رفاه عمومی بعد از اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها کم شده و این امر در دهک‌های درآمدی پایین جامعه شدیدتر بوده است.
در این گزارش آمده است: «نگاه کوتاهی به شاخص‌های رفاهی از جمله سهم کالاهای با دوام و ضروری نشان می‌دهد سطح ملی رفاه خانوارها به‌ویژه در سال‌های پایانی دوره مورد نظر کاهش یافته است.»
بر اساس این گزارش خانوارهای ایرانی در سال ۱۳۹۱ نسبت به سال ۱۳۸۶ در مجموع ۳۰ درصد از مصرف کالاهای با دوام کاسته‌اند.
از سوی دیگر، خانوارهای فقیر نسبت به خانوارهای پردرآمد کاهش رفاه بیشتری تجربه کردند به طوری که سهم کالاهای ضروری شامل گروه خوراک، مسکن، سوخت، بهداشت و درمان و حمل و نقل برای دهک اول خانوارهای شهری در سال‌های قبل از هدفمندی به طور متوسط از ۸۹ درصد در سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۸ به ۹۱ درصد به طور میانگین در سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۳ رسیده است.
جالب اینجاست که برای ثروتمندان، سهم کالاهای ضروری از ۷۶ درصد به ۷۴ درصد کاهش یافته که افزایش نسبی رفاه این گروه را نسبت به گروه فقیر در خانوارهای شهری نشان می‌دهد.
این نسبت در مناطق روستایی بالاتر است؛ این امر در ارتباط با تغییر سبک زندگی در مناطق روستایی، بالاتر بودن بُعد خانوار و مهم‌تر از همه پیشی گرفتن نرخ تورم مواد غذایی در مناطق روستایی نسبت به مناطق شهری است.
در مقابل افزایش هزینه گروه خوراکی‌ها، خانوارها با کاستن از هزینه کالاهای کمتر ضروری، هزینه کالاهای ضروری را تأمین کرده‌اند.
با این همه دولتمردان تدبیر و امید که زمان روی کار آمدن انتقادهای شدیدی به دولت محمود احمدی‌نژاد در رابطه با پرداخت یارانه نقدی و همچنین اقدامات آن دولت برای کسب پایگاه اجتماعی وارد کرده و آنها را عوام‌فریبانه و پوپولیستی خطاب می‌کردند در آستانه برگزاری دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری که قرار است ۲۹ اردیبهشت برگزار شود با فاصله گرفتن از مواضع چهار سال پیش خود، پا جای پای احمدی‌نژاد گذاشته و به امید کسب رای بیشتر در انتخابات ریاست جمهوری روند او را ادامه داده‌اند.
