پرستو میر- ایر را به جرأت می‌توان مهم‌ترین شرکت هواپیمایی غیرنظامی ایران و نماد «هواپیمای غیر نظامی ایران» دانست. پس از گذر سال‌های پرفراز و نشیب این شرکت، از بدو تأسیس سال‌ها پیش از انقلاب، پس از روی کار آمدن رژیم جدید، جنگ ایران وعراق، تحریم‌ها و سپس کش و قوس‌های برجام که هنوز ادامه دارد مردم ایران به این شرکت به عنوان امن‌ترین و بهترین شرکت جهت پروازهای مسافرتی خود نگاه کرده‌اند.
ابتدا نگاهی کوتاه به تشکیل «هما» بیندازیم. پیشینه پروازهای بازرگانی در ایران به سال‌های ۱۳۲۰ و ۳۰ خورشیدی باز می‌گردد اما در ۵ اسفند سال ۱۳۴۰ بود که با خرید و در اختیار گرفتن امکانات دیگر شرکت خصوصی ثبت شده، از ادغام ایرانیان ایرویز و پرشین ایرسرویس، یک شرکت هواپیمایی بازرگانی ملی با نام زیبای «هما» که مخفف «هواپیمایی ملی ایران» است به وجود آمد و به نام بین‌المللی IRAN AIR شناخته شد.
نشان زیبا و باستانی مرغ «هما» که برگرفته از طرح یکی از سرستون‌های مکشوف در تخت جمشید بود را هنرمندی جوان به نام ادوارد زهرابیان در سال ۱۳۴۱ طراحی نمود که از آن زمان تا امروز یکی از زیباترین و بامعناترین نشانه های طراحی شده برای یک شرکت هواپیمایی به شمار می‌رود.
هما پروازهای خود را با بهره‌گیری از هواپیماهایی نظیر داگلاس دی سی۳، دی سی۶، ویکرز و غیره آغاز نمود و در سال ۱۹۶۴ به عضویت کامل «یاتا» International Air Transport Association درآمد.
اولین پرواز هما با هواپیماهای جت در سال ۱۹۶۵ (۱۳۴۴) با استفاده از یک فروند بویینگ ۷۲۷ سری ۱۰۰ در مسیر تهران- بیروت انجام شد. پس از آن این شرکت تصمیم به تبدیل تمام ناوگان خود به هواپیماهای «جت» گرفت و با فرا رسیدن دهه ۷۰ میلادی عصر طلایی «ایران ایر» نیز آغاز شد.
این عصر طلایی تا ظهور انقلاب اسلامی و پیامد‌های آن ادامه داشت. تا پیش از انقلاب در سال‌های پایانی دهه هفتاد، هواپیمایی ملی ایران به عنوان یکی از رو به رشدترین شرکت‌های هواپیمایی جهان شناخته می‌شد و در عین حال یکی از ایمن‌ترین، مدرن‌ترین و پردرآمدترین شرکت‌های هواپیمایی دنیا نیز به شمار می‌‌رفت. در سال ۱۹۷۶ (۱۳۵۵) «هما» پس از شرکت استرالیایی «کانتاس Qantas» ایمن‌ترین شرکت هوایی جهان لقب گرفت.
پس از انقلاب، همانند سایر شرکت‌های ملی با وجود تلاش پرسنل و خلبانان و تکنیسین‌های فنی آموزش‌دیده، دوره افول و کم شدن کیفیت خدمات این شرکت نیز آغاز گشت که مهم‌ترین عامل آن تعویض مدیران کارآمد «ایران ایر» با افراد تازه‌کار غیر متخصص ولی مکتبی و متعهد بود.
نام این شرکت نیز به «هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران» تغییر کرد. با این همه در سال‌های جنگ با وجود فشارها و تهدیدهای موجود سعی نمود همچنان خدمات خود به مردم و مسافران را به بهترین نحو ممکن به انجام برساند؛ اما سطح و کیفیت این خدمات هیچگاه به جایگاه قبلی باز نگشت. این حقیقت را می‌توان در صحبت با مسافران و تجربه شخصی پرواز با هواپیماهای این شرکت به راحتی دریافت.
بر اساس ادعای مدیران فعلی «هما» (هنگام برقراری تحریم‌ها)، امروز هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران با توانمندی کامل امکانات انجام انواع تعمیرات اساسی و نیمه اساسی بر روی هواپیماهای خود و سایر شرکت‌های هواپیمایی داخلی را در اختیار دارد. به گفته آنان، خدمات فرودگاهی «هما» نیز با توجه به تعهد جدی و پایبندی «هما» به اصول مورد پذیرش جهانی و تطابق با استانداردهای بین‌المللی به بیش از ۲۰ شرکت هواپیمایی خارجی سرویس می‌دهد.
بعد از دوران هشت ساله‌ی جنگ، ایران ایر تعدادی هواپیمای جدید فوکر-۱۰۰ را به ناوگان فرسوده خود افزود. شرکت «ایران ایر تورز» که زیرمجموعه «هما»ست نیز به اجاره و یا خرید هواپیماهای ساخت روسیه به ویژه توپولوف ۱۵۴ روی آورد. هواپیمایی که از نظر فنی، امنیت و سوانحی که برایش پیش آمد به منفورترین هواپیمای مسافربری داخلی ایران تبدیل شد تا جایی که عاقبت مقامات مسئول استفاده از این مدل هواپیما را برای کلیه شرکت‌های هواپیمایی ممنوع اعلام کردند.
ایران ایر از آغاز تحریم‌ها، تنها موفق شد ۳ فروند هواپیمای باری به ناوگان خود اضافه و آنها را جایگزین ناوگان فرسوده‌ی خود نماید که سال‌ها بود از خط پرواز «هما» خارج شده و کاهش سهم «هما» در بازار بین‌المللی حمل و نقل بار را موجب گردیده بودند.
اگرچه بنا بر اعتقاد بسیاری از مردم ایران، تحریم فروش هواپیما و قطعات مورد نیاز به یک شرکت هواپیمایی بازرگانی که تنها انتقال مسافر و بارهای تجاری را بر عهده دارد، محکوم و ناقض حقوق شهروندان ایرانی است اما هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران، به تمامی مسافران خود طی تبلیغات و اطلاعیه‌های مکرر قول داد که با وجود محدودیت‌های موجود، ذره‌ای از اصول ایمنی و استاندارد جهانی عدول نکرده و انتقال ایمن و راحت مسافران با ارزش خود را در دستور کار همیشگی داشته باشد و با تکیه بر توان بالای نیروهای فنی و خلبانان کارآزموده ، پروازی راحت و آرام را به مسافرانش نوید داد.
طبق اعلام سایت معتبر «فلایت رادار۲۴»، قبل از برجام تعداد دقیق ناوگان ایران ایر، ۳۶ فروند از انواع مختلف هواپیما با میانگین سنی ۲۳ سال است و این آمار به خوبی نشان می‌دهد همای سعادت ایرانیان پیر و فرسوده و کهنه شده است.
حال باید دید بعد از توافقات انجام شده که منجر به «برجام» شد و لغو برخی تحریم‌ها که خرید هواپیمای مسافربری برای شرکت‌های ایرانی را در پی داشت، شرکت «هما» از این فرصت به دست آمده چگونه استفاده می کند.
آمار نشان می‌دهد در حال حاضر از نظر جابجایی مسافر، ایران ایر در رتبه دوم شرکت‌های داخلی و بعد از هواپیمایی «ماهان» قراردارد. ایران ایر ابتدا به شرکت آمریکایی «بویینگ» روی آورد و لیست سفارش هما نشان دهنده این بود که مدیران این شرکت برای بازگشت به دوران طلایی گذشته خیز برداشته‌اند. این در حالی بود که مسئولین کنسرسیوم ایرباس نیز برای فروش محصولات خود به شرکت‌های ایرانی به تکاپو افتادند.
خلبان ج. ع. از شرکت هواپیمایی «تابان» در گفتگویی با نگارنده گفت که خلبانان مسافربری ایرانی خوشحالند از اینکه با این نوع سفارش ایران ایر، این شرکت تنها شرکتی در دنیا خواهد بود که به کارگیری تمامی مدل‌های بویینگ را در کارنامه خدمتی خود خواهد داشت. ولی کش و قوس‌های سیاسی هنوز ادامه دارد. به عنوان مثال یک بار خود شرکت بویینگ در تابستان ۱۹۱۶ اعلام نمود که از فروش هواپیما به ایران منصرف شده. این خبر برای شرکت‌های هواپیمایی ایران و از جمله «هما» یک شوک محسوب می‌شد.
مسئولین ایران ایر سپس به کنسرسیوم ایرباس روی آوردند و مقامات ایرباس نیز از این خوش اقبالی نهایت استفاده را نمودند. شرکت هواپیمای جمهوری اسلامی ایران قرارداد خرید یکصد فروند هواپیما را با شرکت ایرباس از جمله ۴۶ فروند هواپیمای دو موتوره برد متوسط ـ بلند ایرباس آ ۳۲۱ را امضا کرده که تا کنون یک فروند ایرباس آ ۳۲۱ و دو فروند ایرباس برد بلند آ ۳۳۰ تحویل گرفته است. این قرارداد به ارزش ۱۰ میلیارد دلار امضا شده که «هما» باید در یک دوره ۱۰ ساله همه هواپیماهای خریداری شده جدید خود را از ایرباس تحویل بگیرد.
از طرفی با وجود فراز و نشیب‌های سیاسی در مورد برجام، ظاهرا بویینگ و همچنین دولت آمریکا نیز تصمیم گرفتند این بازار تشنه را رها نکرده و در آن سهمی داشته باشند. در حال حاضر اگر قضیه برجام به فرجام برسد و تحریم‌ها به حالت قبل برنگردد (که چندان هم غیرمحتمل نیست) داستان خرید «ایران ایر» از شرکت آمریکایی بویینگ بدین مرحله رسیده که این شرکت تا بعد از سال ۲۰۲۰ تعداد ۸۰ فروند از مدل‌های مختلف بویینگ را خریداری نماید. در این قرارداد میان شرکت «بویینگ» و «هما» آمده که از تعداد ۸۰ فروند هواپیمایی که برای استفاده «هما» وارد کشور خواهد شد، ۳۰ فروند هواپیمای ۷۳۷ مکس، ۱۵ فروند ۷۳۷ سری ER و ۱۵ فروند ۷۳۷ سری X است که از هواپیماهای جدید بوئینگ هستند.
فرهاد پرورش، مدیرعامل ایران ایر در حاشیه امضای این قرارداد گفت: ۳۰ فروند دیگر از این هواپیماها مدل پهن پیکر بویینگ ۷۷۷ است و این معامله با شرکت بویینگ بعد از ۴۱ سال رخ داده است.
ایران همچنین قرارداد خرید ۵۰ فروند هواپیمای میان برد مجهز به جت ملخ‌دار (توربوپراپ) را با شرکت اروپایی ATR امضا کرده است.
مدیر عامل ایران ایر می‌گوید: «میزان صندلی خریداری شده طی این قرارداد معادل ۵۰ هزار صندلی است که بیش از دو برابر تمام صندلی‌های ناوگان فعال موجود است. این گام نخست برای بازسازی ساختاری «هما» بود. در آینده ما شرکت «هما» را از حیث حقوقی و مالی نیز بازسازی نموده و سهم آن را در بازار بورس اوراق بهادار ایران و یا حتی بازارهای بین‌المللی در صورت اخذ مجوزهای قانونی عرضه خواهیم کرد.»
معاون مدیرعامل شرکت هواپیماسازی بوئینگ ارزش این قرارداد را ۱۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار اعلام کرده و گفته است: «بوئینگ این قرارداد را با تایید دولت آمریکا، نهایی کرده است. مدیران بویینگ اعلام کردند خوشحالیم که بوئینگ یک بار دیگر همکاری خود را با ایران آغاز کرده است.»
اما در ذهن افرادی که در ایران علاقمند به پیگیری اخبار هواپیمایی و هوانوردی هستند این نگرانی وجود دارد که با وجود تحولات وسیع و سریعی که در منطقه خاورمیانه و همچنین داخل ایران در حال روی دادن است آیا برجام به فرجامی مثبت خواهد رسید تا ضامن عملی شدن قراردادهای بالا باشد؟
