روشنک آسترکی – کسب و کارهای اینترنتی از جمله فعالیتهای اقتصادی است که بسیاری در دنیا آن را با یک ایده ناب و با سرمایهگذاری مالی بسیار اندکی آغاز و برخی در مدت زمان کوتاهی سود سرشاری برای خود رقم زدند.
یکی از موفقترین سایتها در کسب و کار اینترنتی شرکت آمازون است که در سال ۱۹۹۴ افتتاح شد و هم اکنون حدود ۳۴۰۰۰ کارمند در سراسر دنیا دارد. هر چند سایتهای خرید و فروش آنلاین زیادی در رقابت با آمازون وجود دارند اما این سایت هنوز هم با اختلاف خیلی زیاد پر درآمدترین فروشنده آنلاین است و ثروت صاحب آن از بیل گیتس جلو زده است.
گوگل، یاهو، ای.بِی، علی بابا، نت فیکس، فیس بوک، پرایس آنلاین نیز از جمله سایتهایی هستند که در زمینههای مختلف مانند ارائه نرم افزار، صادرات و واردات، فیلم و تبلیغات درآمدهای سرشاری هر روز و هر ساعت به حسابهای بانکی آنها سرازیر میشود.
در ایران نیز کسب و کار اینترنتی چند سالی است مورد توجه تاجران و کارآفرینان قرار گرفته است. بنا بر آمار مرکز توسعه تجارت الکترونیک تا سال ۹۴ حدود ۴۰۰ درخواست برای راهاندازی کسب و کار اینترنتی در ایران به مرکز توسعه تجارت الکترونیک ارجاع شده بود اما این آمار در اواخر سال ۹۴ به ۱۳ هزار درخواست رسید که نشان از جهش چندین برابری در رونق کسب و کار اینترنتی در ایران است. هم اکنون سایتهای زیادی برای خرید و فروش کالا و نرمافزار در ایران فعال هستند. برخی نیز برای ارائه خدمات در زمینه تخصصی خود به صورت اینترنتی فعالیت میکنند.
فروش اینترنتی، بازار مغازهداران را کساد کرده است
فروشندگان برخی کالاها میگویند از وقتی فروش محصولات در اینترنت رواج یافته بازار کار آنها کساد شده است.
بازار موبایل ایران امروز در تصرف فروشندگان اینترنتی است و مغازهداران از این موضوع راضی نیستند. آنطور که فروشندگان بازار موبایل به خبرگزاریهای ایران گفتهاند یکی از مهمترین مشکلات آنها در رقابت با فروشندگان اینترنتی نوسان نرخ ارز و انبار کردن کالا است: «فروشگاههای اینترنتی از یکی دو ماه پیش کالا را با قیمت مناسب خریداری میکنند و در انبارها موجود دارند و در صورتی که قیمت ارز با نوسان همراه شود، بهای کالای آنها تغییر نمیکند و با همان قیمتهای قبل کالاها را در اختیار مشتریان میگذارند، به این ترتیب هر روز بر تعداد مشتریان آنها افزوده میشود و این در حالیست که فروشندگان بازار باید کالا را به نرخ روز خریداری کرده و در اختیار مشتری قرار دهند که به این ترتیب هزینهای که مشتری برای خرید از بازار باید صرف کند، بسیار بیشتر است. بر اساس گزارش فروشندگان بازار، قبلا فروشگاهها از فروش لوازم جانبی میتوانستند سود زیادی کسب کنند و کسادی گوشی را از این طریق جبران کنند، اما ظاهرا فروشگاههای اینترنتی در این زمینه هم وارد شدهاند و حتی کوچکترین لوازم و تجهیزات جانبی را به فروش میرسانند که به این ترتیب بازار فروش لوازم جانبی را نیز کساد کردهاند و موجبات اعتراض فروشندگان را فراهم آوردهاند.»
نکته دیگری که برخی فروشندگان مطرح میکنند این است که اغلب موبایلهایی که فروشندگان اینترنتی میفروشند قاچاق است و به همین دلیل میتوانند آن را با قیمت پایینتر از قیمت موجود در بازار فروخته و در عین حال سود خوبی هم داشته باشند.
مهارتی که بدون دردسر به فروش میرود
در میان کسب و کارهای اینترنتی ایران فروش خدمات جایگاه ویژهای دارد. یکی از خدماتی که این روزها در ایران به صورت اینترنتی به فروش میرسد، خدمات مشاوره است.
مهرنوش کارشناس ارشد مشاوره خانواده است و ۸ سال است در یک مرکز مشاوره مشغول کار است. در همین حال مهرنوش از طریق سایتی که دو سال است راهاندازی کرده به مشاوره اینترنتی میپردازد. مهرنوش به کیهان لندن میگوید ایده راهاندازی این وبسایت خیلی اتفاقی در ذهناش شکل گرفت: «من زیاد وقتم را صرف اینترنت و شبکههای اجتماعی نمیکردم و فقط برای پیدا کردن کتاب و مقاله و ایمیل از اینترنت استفاده میکردم، یک اکانت فیس بوک هم داشتم اما خیلی فعال نبود. دو سال پیش یکی از اقواممان که در هندوستان دانشجو بود با من تماس گرفت و گفت یکی از همکلاسیهایش مشکلاتی دارد و مشاور ایرانی نیاز دارد و هزینه مشاوره را هم پرداخت میکند. من با انگیزه کمک به یک ایرانی خارج از کشور با این دخترخانم ارتباط گرفتم و از طریق اسکایپ جلسات مشاوره را برقرار کردیم و پنج جلسه داشتیم که ایشان اجازه خواست تا مرا به خانواده دیگری معرفی کند که والدین یک دانشجوی دکترا در هندوستان بوده و با فرزند نوجوانشان که از زندگی در هند ناراحت بود به شدت درگیر بودند. به این ترتیب دومین مشاوره اینترنتی من راه افتاد و از همان زمان من مشاورههای اینترنتی را شروع کردم»
مهرنوش اکنون یک اکانت اینستاگرام و یک سایت دارد و به تازگی کانال تلگرامیاش را هم راهاندازی کرده است. وی مشاورههایش را بیشتر از طریق نرمافزار ایمو انجام میدهد. او مزایا و معایبی برای این کار مطرح میکند اما در مجموع این شیوه کار را خوب و پرسود میداند: «یکی از خوبیهای مشاوره آنلاین این است که به دفتر کار نیازی نیست. ما باید بخشی از درآمد مشاوره را به مرکزی که با آن کار میکنیم بپردازیم اما از طریق اینترنت تعرفه را ارزانتر میگیرم اما در مجموع درآمد بهتری دارم. متقاضی همیشه مشاور را در کنار خودش احساس میکند ولو که در فاصله بین دو جلسه مشاوره هیچ سوال یا مورد حادی که نیاز فوری به مشاورش داشته باشد پیش نیاید. یکی از معایب کار هم البته این است که ارتباط با متقاضی رو در رو نیست که گاهی نیازمند تمرکز بالاتر برای من است تا بتوانم زوایای مختلف مسئله مورد مشاوره را بفهمم.»
مهرنوش میگوید که بیشتر متقاضیها از ایران هستند اما متقاضیانی نیز از کشورهای دیگر دارد که اغلب دانشجو یا پناهجو هستند.
وقتی اینترنت به کمک تولیدکنندگان و فروشندگان میآید
برخی از کسانی که در اینترنت به کسب و کار مشغولند در واقع از اینترنت به عنوان فضایی برای بازاریابی تولیدات و کالاهای خود استفاده میکنند.
صالح تولیدکننده مبل و تختخواب و میز و صندلی در شهر قم است. او ۱۴ سال است به همراه شریکاش در قم یک کارگاه تولید مبلمان دارد و ۶ سال هم یک فروشگاه در بازار داشت که به دلیل رکود و هماهنگ نبودن دخل و خرج مجبور شد فروشگاه مبل را جمع کند. اما اینطور که میگوید در این سالها از طریق تبلیغات محلی مشتریهایش را داشت.
او در مورد راه انداختن کسب و کار اینترنتیاش به کیهان لندن میگوید: «عکس بعضی از تولیداتم را روی اینستای شخصیام میگذاشتم و کم کم تعداد دنبالکنندههایم زیاد شد و گاهی سفارشهایی داشتم که میگفتند از اینستا با کارگاهم آشنا شدند و بعضیها هم در اینستا به من پیام میدادند و قیمت میپرسیدند یا در مورد جنس پارچه و چوب کار شده اطلاعات میخواستند. دو سال پیش اینستایم را به نام کارگاهم تغییر دادم و به بازاریابی در اینستاگرام پرداختم. بعد متوجه راههای تبلیغات روی اینستا شدم که اکانتهای با چند ده هزار نفر فالوور تبلیغ میگرفتند و مبلغی هم برای گذاشتن تبلیغ دریافت میکردند. به این شکل تبلیغ کردم و الان ۱۶ هزار دنبالکننده دارم. سفارشهای زیادی از این طریق گرفتم و کارم را توسعه دادم و در کنار کارگاه، یک نمایشگاه و انبار هم راهاندازی کردهام و فکر نمیکنم حتی اگر در بهترین جای بازار قم فروشگاه داشتم اینقدر فروشام بالا میرفت.»
صالح میگوید بیشتر مشتریهایش از قم و تهران و کرج هستند اما از شهرهای دیگر مثل اهواز و کرمانشاه و اردبیل هم مشتری داشته است. بیشتر مشتریهای صالح دخترانی هستند که در حال تهیه جهیزیه هستند و او میگوید چون در انتخاب مدل و رنگ کارهایش دقت زیادی میکند توانسته نظر مشتریها را جلب کند.
او میگوید، آدرس کارگاه و شماره تماساش را در اینستاگرام گذاشته و مشتریها خیلی راحت با او در ارتباط هستند و از هر نظر تلاش میکند نظر مشتری را جلب کند: «کمی ساز و کار پرداخت هزینهها مشکل است اما من مجبورم به مشتری و سفارشی که میدهد اعتماد کنم. مبلغی پیشپرداخت میگیرم و تسویه را به روز تحویل موکول میکنیم که مشتری هم خیالش راحت باشد.»
خطرات اینترنتی از کلاهبرداری تا تهدید سلامتی
با این وجود هنوز کسب و کار اینترنتی در ایران قوانین مشخصی ندارد و نظارت دولت یا مراجع قضایی هم به شکل همهجانبه امکانپذیر نیست و به همین دلیل کلاهبرداریهایی صورت میگیرد که برخی حتی با شکایت هم راه به جایی نمیبرد.
برای نمونه روز ۲۸ تیرماه پلیس ایران از بازداشت فردی خبر داد که با عنوان فروش یک دستگاه اتوبوس، ۱۰۴ میلیون تومان کلاهبرداری کرده بود. بنا بر گزارشها، در این ماجرا فردی برای خرید یک دستگاه اتوبوس مسافربری از طریق سایت خرید و فروش اینترنتی «دیوار» با فردی که فروشنده یک دستگاه اتوبوس ولوو بوده آشنا شده و پس از صحبتهای اولیه با هم در منطقه قاسمآباد مشهد، قرار ملاقات گذاشتند.
در ملاقات حضوری، فروشنده بیان کرده که اتوبوس ۱۵۵ میلیون تومان قیمت دارد که ۵۰ میلیون تومان آن قسط است و در توافق نهایی با یک میلیون تخفیف، خریدار ۱۰۴ میلیون تومان به صورت نقدی پرداخت میکند و مقرر میشود فروشنده همان روز در محضر به وی وکالت کاری بدهد که فرد فروشنده با ترفندی از او جدا شده و دیگر جوابگوی تلفناش نبوده است. خریدار با استعلام از بانک مربوطه در خصوص اقساط اتوبوس متوجه میشود که اتوبوس ۱۹۳ میلیون تومان قسط دارد.
اما موضوع دیگری که کارشناسان در مورد آن هشدار میدهند بازار داغ خرید و فروش داروهای لاغری و مکملهای غذایی است که اغلب نام و نشان مشخصی هم ندارند و برخی اصلا تقلبی هستند. کارشناسان میگویند مصرف این داروها و مکملها میتواند مشکلات جدی برای سلامتی مصرفکننده به وجود آورده و حتی جان آنها را تهدید کند.
این موضوع البته مختص ایران نیست و در دیگر کشورها نیز وجود دارد به طوری که در سال ۲۰۱۴ آژانس نظارت بر محصولات بهداشت و درمان (MHRA) اقدام به بستن بیش از ۱۶۰۰ وبسایت کرد که در زمینه فروش دارو و محصولات مشابه فعال بودند.
اکنون در حالی که با یک جستجوی کوتاه در اینترنت به دهها سایت خرید و فروش آنلاین و همچنین افرادی که کسب و کار خود را اینترنتی کردهاند بر میخوریم اما با توجه به نبود قوانین و نظارتهای روشن در مورد فعالیتهای اینترنتی در ایران این پرسش که کدام سایت و کدام خدمات قابل اعتماد است همچنان بر جای خود باقی است.
در پایان گفتنی است هر کسی که دست به راهاندازی کسب و کار اینترنتی میزند لزوما موفق نمیشود. کارشناسان تجارت الکترونیک نکاتی را برای موفقیت کسب و کار اینترنتی مطرح میکنند که از جمله انتخاب نام و دومین مناسب و طرح جذاب را نیز شامل میشود؛ نکاتی که رعایت نکردن هر یک میتواند عامل شکست و عدم موفقیت در بازار پر رقابت کسب و کار اینترنتی باشد.