موضوع وجود چند هزار کودک بی‌شناسنامه که حاصل ازدواج زنان ایرانی با مردان غیر ایرانی است در کمیسیون‌های حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است.
اعطای تابعیت ایرانی و پیرو آن شناسنامه و پاسپورت ایرانی به کودکانی از مادران ایرانی و پدران غیرایرانی مدت‌هاست از سوی فعالان مدنی، مادران فرزندانی با این شرایط و حقوقدانان برجسته شده و اکنون مجلس شورای اسلامی نیز پیگیر این موضوع شده است.
جلیل رحیمی جهان‌آبادی، رئیس کمیته بین‌الملل کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس، به تازگی در گفتگو با ایسنا گفته است: «موضوع تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی در کمیسیون‌های اجتماعی و قضایی مجلس مورد بررسی قرار گرفت و کمیته بین‌الملل کمیسیون قضایی مجلس نیز آخرین بررسی‌ها را انجام داده و گزارش خود را به کمیسیون ارائه کرده است.»
همزمان دولت هم لایحه‌ای را با همین موضوع در دستور کار دارد که قرار است مورد بررسی قرار گیرد. حالا رئیس کمیته بین‌الملل کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس می‌گوید با توجه به این اقدام دولت، نمایندگان مجلس در انتظار هستند تا دولت لایحه خود پیرامون شرایط اعطای تابعیت ایرانی به کودکانی با پدر غیر ایرانی و مادر ایرانی را به مجلس ارائه دهد و تصمیم نهایی در این‌باره گرفته شود.
این نماینده مجلس می‌گوید چند مشکل در اصلاح ماده واحده در خصوص تابعیت وجود داشته که باید به آن پرداخته شود. در واقع اگر دولت اصلاحیه را انجام ندهد آن را در مجلس اصلاح خواهیم کرد.
یکی از این مشکلات که از سوی نمایندگان مجلس مورد توجه قرار گرفته است فرصت یک ساله مورد نظر دولت برای درخواست تابعیت بود که به اعتقاد برخی نمایندگان و کارشناسان باید به دائمی تبدیل شود تا هر زن ایرانی که دارای فرزند بوده و همسر او غیرایرانی است بتواند برای فرزندش تقاضای تابعیت کند.
جلیل رحیمی جهان‌آبادی نیز می‌گوید در ماده واحده اشاره شده بود که بعد از ۱۸ سالگی برای تابعیت اقدام شود که این هم باید اصلاح شود. ضمن اینکه مسائلی هم مبنی بر عدم داشتن سوابق کیفری و امنیتی مطرح بود که بعضا این استعلام‌ها مشکلاتی را برای افراد داشت در حالی که هر فردی که دارای سابقه‌ی کیفری باشد باید مجازات شود اما این به معنای سلب تابعیت نباید باشد.
بخشی از زنانی که فرزندان آنها تابعیت ایرانی ندارند، دخترانی هستند که به عقد مردان افغانستانی درآمده و به افغانستان رفتند و اکنون پس از طلاق با فرزندان خود به ایران بازگشته‌اند و یا از ابتدا در ایران زندگی می‌کردند اما همسر افغان آنها را ترک و به افغانستان بازگشته است. اکنون فرزندان این زنان در حالی که در ایران زندگی می‌کنند نمی‌توانند مدارک شناسانی ایرانی نظیر شناسنامه یا کارت ملی داشته و از بسیاری از حقوق شهروندی در ایران محروم‌اند؛ این شاید بزرگترین معضلی است که فرزندانی با مادر ایرانی و پدر غیرایرانی با آن روبرو هستند.
بخش دیگری از این کودکان، فرزندان زنانی هستند که در کشورهای دیگر با مردی غیرایرانی ازدواج و صاحب فرزند شده‌اند. آنها برای سفر به ایران ناچارند برای فرزندشان اقدام به اخذ ویزا کنند و فرزندان آنها ایرانی به شمار نمی‌آیند.
مریم میرزاخانی، دانشمند و ریاضیدان ایرانی ساکن آمریکا از جمله این مادران بود که چند سال در تلاش بود تا برای آناهیتا، دختر خردسالش که حاصل ازدواج او و یک استاد و پژوهشگر چک- آمریکایی بود، تابعیت ایرانی بگیرد.
میرزاخانی که در تیرماه ۹۶ بر اثر ابتلا به بیماری سرطان در آمریکا درگذشت، دریافت تابعیت ایرانی برای دخترش را به عنوان وصیت مطرح کرده بود. این خواسته مریم میرزاخانی در افکار عمومی تاثیر زیادی داشت و باعث شد بحث اعطای تابعیت به فرزندانی با مادر ایرانی و پدر غیرایرانی به صورت جدی‌تر پیگیری شود.
بنا بر آماری که جلیل رحیمی جهان‌آبادی مطرح کرده است بین چند صد هزار تا یک میلیون نفر هستند که مادر ایرانی و پدر غیرایرانی دارند و در صورت تصویب این طرح و تبدیل شدنش به قانون می‌توانند تابعیت ایرانی دریافت کنند.
