روشنک آسترکی – اشتغال، داشتن امنیت شغلی و تامین هزینه زندگی مواردی هستند که این روزها در ایران به ویژه برای جوانان به یک رویا تبدیل شده است.
در ۸ سال زمامداری محمود احمدی‌نژاد بر دولت، مردم هر روز ناامیدتر از دیروز، سیر نزولی محورهای گوناگون اقتصاد ایران را به تماشا نشستند اما از سال ۹۲ ورق برگشت و با آمدن حسن روحانی و شعارهای دهان‌پرکن و چهره‌‌ای که او و دولت‌اش از خود نشان دادند بخش زیادی از مردم ایران به او امید بستند و گمان کردند از بطن همان حکومتی که محمود احمدی‌نژاد را به مسند قدرت نشاند، حالا حسن روحانی تافته جدا بافته‌ای است که آمده تا با تدبیر و امیدش ملت ایران ار از برزخی که رو به جهنم دهان گشوده، نجات دهد.
در این میان امضای برجام نقطه عطفی برای دولت روحانی شد تا بگوید «مرد عمل» میدان مملکت‌داری است و از تصویر چشم‌نواز و دلنشینی از فردای برجام برای مردم ایران پرده‌برداری کرد که قرار بود در آن با لغو همه‌ی تحریم‌ها علیه ایران، هم چرخ سانیریفیوژها بچرخد و هم چرخ اقتصاد، و هم ایران از انزوای بین‌المللی خارج شود و جایگاهی شایسته در دنیا کسب کند، و خلاصه× رونق به اقتصاد ایران بازگردد و خانواده‌های ایرانی خوشبخت‌تر از پیش به زندگی خود ادامه دهند.
اما حسن روحانی نه در چهار سال مملکت‌داری در دولت نخست و نه با گذشت سه سال از امضای برجام نتوانسته خطی از خطوط آن تصویر چشم‌نواز را به حقیقت تبدیل کند. در حالی که مهم‌ترین خواسته بیشتر مردم ایران داشتن شغل و درآمد و خارج شدن از فشار تامین هزینه زندگی است اما آمارها و بررسی میدانی شرایط اقتصادی خانواده‌ها در ایران نشان می‌دهد روزگار پس از برجام می‌رود تا سخت‌تر از دوران پیش از برجام باشد.
بیکاری افزایش یافته است
هر چند دولتمردان روحانی مدعی هستند تلاش نتیجه‌بخشی در حل بحران بیکاری داشته‌اند اما واقعیتی که آمارها از جامعه ایران نشان می‌دهد و گاهی هم از دهان برخی اعضای دولت در می‌رود معلوم می‌کنند که بیکاری به یک بحران جدی برای مردم و دولت تبدیل شده. عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور دولت نخست و کنونی حسن روحانی به تازگی اعلام کرده است نرخ بیکاری در بین تحصیلکرده‌ها بسیار بالاتر از آنچه است که به طور متوسط اعلام می‌شود. او همچنین بیکاری را یکی از عوامل اصلی گسترش آسیب‌های اجتماعی نظیر اعتیاد، حاشیه‌نشینی و طلاق در ایران طی سال‌های گذشته دانسته است.
از سوی دیگر خبرگزاری مهر نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله در کل کشور به تفکیک فصول مختلف از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۶ را بررسی کرده که نشان می‌دهد این نرخ در بهار ۹۶ به بالاترین میزان خود رسید به‌طوری که نرخ بیکاری فصلی جوانان در بازه سنی ۱۵ تا ۲۴ ساله در بهار امسال ۲۸٫۸ درصد اعلام شد. نرخ بیکاری فصلی جوانان در فصل بهار، مربوط به آخرین سال فعالیت دولت نخست محمد خاتمی در سال ۱۳۸۰ با نرخ ۳۰٫۶ درصد بود.
جالب اینجاست که شواهد دولت‌های اول و دوم محمود احمدی‌نژاد نرخ بیکاری فصلی کمتری را نسب به دولت روحانی و همچنین دولت پیش از خود را نشان می‌دهند چنانکه میانگین نرخ بیکاری فصلی دولت هشتم، دولت دوم محمد خاتمی، ۲۷٫۹ درصد بود که میانگین بالاترین نرخ بیکاری این دولت در فصل زمستان با نرخ ۲۹٫۱ درصد ثبت شد.
همچنین میانگین نرخ بیکاری فصلی در دولت نهم، دولت نخست محمود احمدی‌نژاد، ۲۳ درصد بود که بیشترین نرخ بیکاری نیز در این دولت در فصل زمستان به ثبت رسید. در دولت دهم، یعنی دولت دوم محمود احمدی‌نژاد، میانگین نرخ بیکاری فصلی در طول چهار سال به ۲۶٫۷ درصد رسید که فصل زمستان بالاترین نرخ بیکاری را به خود اختصاص داد.
میانگین نرخ بیکاری فصلی در طول چهار سال دولت یازدهم، دولت نخست حسن روحانی، هم ۲۶٫۱ درصد بود که در این دولت نیز همچون سه دولت پیش از آن، فصل زمستان پیشتاز بالاترین نرخ بیکاری فصلی نسبت به سایر فصول سال بوده است.
وضعیت بیکاری زنان بحرانی‌تر از مردان
در بازار کساد کار اما زنان شانس کمتری از مردان برای پیدا کردن شغل دارند و البته به همان نسبت نیز بیشتر در خطر اخراج و از دست دادن شغل قرار دارند.
آمارها نشان می‌دهد بازار کار در ایران به سوی مردانه شدن گام بر می‌دارد و در سال‌های گذشته سالانه ۵۰ هزار زن از بازار کار خارج شده‌اند. برای نمونه نتایج آمارگیری نیروی کار، نرخ مشارکت اقتصادی و نرخ بیکاری زنان به ترتیب از ۱۷ درصد و ۱۷٫۱ درصد در سال ۱۳۸۴ به ۱۳٫۳ درصد و ۱۹٫۴ درصد در سال ۱۳۹۴ رسیده که نشان از افزایش شکاف جنسیتی و کاهش شانس زنان برای حضور در بازار کار ایران طی سال‌های اخیر دارد.
به نظر می‌رسد کاهش تمایل کارفرمایان برای به کار گرفتن زنان به دلیل تصویب برخی قوانین و مقررات حمایتی از زنان شاغل (مانند افزاش مدت زمان مرخصی زایمان) در کاهش نرخ مشارکت اقتصادی و افزایش نرخ بیکاری زنان در سال‌های گذشته موثر بوده است. از سوی دیگر به دلیل نگاه سنتی به خانواده ایرانی که مرد را نان‌آور و مسئول تامین هزینه خانواده می‌داند، در سال‌های گذشته و در شرایطی که بنگاه‌های اقتصادی با بحران مالی و رکود مواجه و ناچار به اخراج بخشی از نیروی کار برای کاهش هزینه بودند، زنان در اولویت اخراج قرار گرفتند.
جدا از روند افزایشی اخراج زنان شاغل در سال‌های گذشته، زنان تحصیلکرده جوان نیز بیش از مردان بحران بیکاری را لمس کرده و شانس کمتری برای پیدا کردن شغل دارند که این نیز نشان‌دهنده افزایش شکاف جنسیتی در ایران است. بنا بر آمار مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۴ نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله به ترتیب ۲۰٫۴ و ۳۲٫۶ درصد بوده است که به میزان ۲۲٫۳ و ۴۲٫۸ درصد در سال ۱۳۹۴ رسیده است. این آمار نشان از افزایش ۲٫۱۰ درصدی بیکاری زنان جوان در برابر افزایش ۱٫۹۸ درصد این نرخ برای مردان دارد. به بیان دیگر شکاف جنسیتی نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله نیز با افزایش ۸٫۳ درصد مواجه بوده و از ۱۲٫۲- درصد در سال ۱۳۸۴ به ۲۰٫۵- درصد در سال ۱۳۹۴ رسیده است.
آمار دیگری نیز نشان می‌هد استان کرمانشاه با ۶۰٫۲ درصد بالاترین نرخ بیکاری زنان در سنین ۱۵ تا ۲۹ را به خود اختصاص داده است و خراسان جنونی با ۲۸٫۶۸ درصد پایین‌ترین رتبه بیکاری زنان در این سنین را دارد.
بیکاری، پاشنه آشیل دولت روحانی
اکنون به نظر می‌رسد با توجه به بحرانی‌تر شدن وضعیت اشتغال در ایران، دولت دوازدهم این موضوع را به عنوان پاشنه آشیل برای خود در نظر گرفته است. شاید به همین دلیل است که در بخشنامه بودجه ۹۷ که ۲۷ شهریورماه در شورای اقتصاد تعیین و تصویب شد و هفته نخست مهرماه با امضای روحانی به تمام دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شد، اشتغال جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است.
از مهم‌ترین سیاست‌های تنظیم لایحه بودجه سال ١٣٩٧ ایران که روحانی به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ کرده است کمک به ایجاد اشتغال و تلاش برای کاهش عدم تعادل بازار کار است. بر اساس بخشنامه بودجه ۹۷ این موضوع قرار است از طریق حمایت از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و تعاونی در مناطق دارای نرخ بیکاری بالا به ویژه مناطق محروم و مرزی، حمایت از ارتقای سطح مهارت‌های کاربردی جوانان به ویژه فارغ‌التحصیلان آموزش عالی، هدفمند کردن اعتبارات کلیه دستگاه‌های اجرایی به ویژه نهادهای مسوول اشتغال و آموزش با توجه به میزان اشتغال پذیری فارغ التحصیلان و کیفیت آموزش، اصلاح روش پرداخت یارانه نقدی و هدایت منابع برای حمایت از اشتغال و تولید پیگیری شود.
در بخشنامه بودجه ۹۷ آمده است: «دولت در سال آتی با توجه به شرایط اقتصاد کشور و محیط پیرامونی آن و برای پاسخگویی به سیل ورود متقاضیان کار به خصوص از سوی فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، هدف رشد اقتصادی فراگیر، اشتغال‌زا و ضد فقر با رویکرد پنجگانه اقتصاد مقاومتی همراه با نرخ تورم تک‌رقمی و پایدار را محور فعالیت‌های خود قرار خواهد داد تا در بستر سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی، برنامه دولت دوازدهم بتواند زمینه اجرایی شدن برنامه ششم توسعه و تحقق اهداف کمی آن را در سال ١٣٩٧ مبنی بر افزایش رشد اقتصادی، رشد سرمایه‌گذاری و رشد بهره‌وری کل عوامل تولید و کاهش نرخ بیکاری را محقق کند.»
هر چند توجه دولت در این بخشنامه به موضوع اشتغال می‌تواند امیدوارکننده باشد اما واقعیت اینست که فاصله عمیق میان وعده‌ها و شعارها با عملکرد دولت نخست حسن روحانی از یک سو و شرایط نابسامان رکود تورمی و فراهم نبودن شرایط رونق اقتصادی از سوی دیگر این احتمال را پررنگ می‌کند که دولت دوم روحانی نیز نتواند در سال ۹۷ وضعیت اشتغال در ایران را بهبود ببخشد و داشتن شغل برای بسیاری از جوانان ایرانی به عنوان یک رویای شیرین باقی خواهد ماند.
