روشنک آسترکی – پس از آنکه دونالد ترامپ، رییس جمهوری آمریکا، جمعه گذشته، ۱۳ اکتبر، عدم پایبندی ایران به برجام را اعلام و تصمیمگیری برای آینده توافق اتمی و بازگرداندن یا وضع احتمالی تحریمهای اقتصادی علیه ایران را به کنگره آمریکا سپرد، وضعیت تفاهمنامهها، توافقنامهها، پیشقراردادها یا قراردادهایی که شرکتها و بانکهای خارجی با ایران امضا کردهاند در هاله ای از ابهام قرار گرفت.
پس از امضای برجام در ژوئیه ۲۰۱۵ تعدادی از شرکتهای خارجی از جمله توتال فرانسه با ایران قرارداد همکاری اقتصادی امضا کردند. از سوی دیگر ایران با مذاکره و امضای قرارداد با شرکتهای هواپیماسازی بوئینگ، ایرباس و شرکت ATR اقدام به خرید هواپیما از این شرکتها کرد.
به تازگی نیز تعدادی از بانکهای خارجی با اعطای اعتبار مالی (فاینانس) به ایران موافقت کردهاند. اواخر شهریورماه ۹۶ ولیالله سیف، رئیس بانک مرکزی با بیان اینکه صف گشایش فاینانس از سوی کشورهای خارجی برای اقتصاد ایران تشکیل شده است، گفت: «سرمایههای سرشار خارجی، در راه است.»
اما اکنون با توجه به مواضع تند دونالد ترامپ علیه جمهوری اسلامی، احتمال قرار گرفتن سپاه در لیست سازمانهای تروریستی، و تاکید ترامپ بر اینکه احتمال بر هم خوردن برجام زیاد است، اما و اگرها درباره آینده این قراردادها بیش از پیش شده است.
دهقان دهنوی، عضو هیئت مدیره بانک مسکن، گفته است بانکهای اروپایی از ترس آمریکا با ایران کار نمیکنند. این جمله و مشکل آشنا پیشتر نیز از سوی بسیاری از مدیران و اقتصاددانان ایرانی مطرح شده است.
اما به نظر میرسد ترس از تحریمهای آمریکا علیه ایران و حذف شدن از چرخه دلار نباید تنها مربوط به بانکهای اروپایی باشد چرا که برای اقتصادهای پویا حذف شدن از چرخه دلار میتواند هزینههای زیادی در بر داشته باشد.
در همین رابطه کاوه تقوی، کارشناس اقتصادی در ایران نیز گفته است: «مکانیسم تحریم آمریکا به این صورت است که هر نهادی که به یک عضو لیست تحریمی آمریکا در فقره «اس دی ان لیست» خدمت مالی برساند، از چرخه دلار حذف میشود و اگر بخواهد وصل شود ناچار از پذیرش جریمه سنگین است. این موضوع قبل و بعد از برجام بارها تکرار شده است و دولتهای اروپایی هرگز کوچکترین دفاعی از بانکهای موجود در خاکشان در مقابل این رویه نکردهاند چون نمیتوانند دفاعی کنند.»
اعتبارهای مالی در مسیر ایران
شهریور ۹۶ چند قرارداد در زمینهی اعتبارهای مالی (فاینانس) میان ایران و چند کشور آسیایی به امضا رسید. قرارداد اعتبار ۸ میلیارد یورویی پروژه های سرمایهگذاری در ایران بین اگزیم بانک کره جنوبی و سازمان سرمایهگذاری و کمکهای اقتصادی و فنی ایران در سئول یکی از این قراردادها بود؛ به گفته مقامات کرهای از اعتبار یادشده هر دو بخش دولتی و بخش خصوصی میتوانند در کلیه پروژههایی که شرایط استفاده از وامهای خارجی را داشته باشند، استفاده کنند. مقامات ایرانی نیز عنوان کردند پروژههای متعددی به ویژه در حوزه بهداشت، حمل و نقل و انرژی پیش از این مورد مذاکره قرار گرفته و آماده معرفی به طرف کرهای هستند.
همچنین در سفر ولیالله سیف، رئیس بانک مرکزی، و هیئت همراهش به چین که در هفته آخر شهریورماه صورت گرفت یک توافق اعتباری ۱۰ میلیارد دلاری و چند یادداشت تفاهم میان بانکهای دو کشور امضا شد. البته ولیالله سیف گفته بود چینیها تا ۳۵ میلیار دلار اعتبار مالی برای ایران در نظر گرفتهاند.
اما با آغاز مهرماه خبرهایی در مورد ورود پولهای اروپایی نیز به ایران در قالب اعتبارهای مالی منتشر شد. بر اساس این خبر، دو قرارداد تامین مالی میان ایران و «اوبر بانک» اتریش و «دانسکه بانک» دانمارک مجموعا به ارزش ۱٫۵ میلیارد یورو به امضا رسید. همچنین بر ساس قراردادهای امضاشده، امکان افتتاح حساب برای همه بانکهای ایرانی در اتریش و دانمارک وجود دارد و به گفته کارشناسان اقتصادی در ایران این موضوع باعث میشود بانکهای ایرانی در کنار دریافت خط اعتباری، به مرور خدمات مالی دیگری نیز دریافت کنند.
اما به نظر نمیرسد در صورت تصمیم نهایی آمریکا برای بر هم زدن برجام و یا وضع تحریمهای جدید علیه ایران، بانکهای اروپایی و آسیایی، تحریمهای دلاری و رویارویی با آمریکا را به پرداخت وام اعتباری به ایران ترجیح دهند.
توتال از ایران می رود؟
قرارداد با شرکت توتال و خرید هواپیما از شرکتهای هواپیماسازی دو مورد پس از امضای برجام بود که دولت و حامیان برجام با تمام توان برای استفاده تبلیغاتی از آن کوشیدند.
حضور شرکت توتال در پروژههای نفتی ایران البته موضوع جدیدی نیست؛ این شرکت پیشتر نیز در پروژههای نفتی ایران حضور داشت اما به محض وضع تحریمهای آمریکا و اروپا علیه ایران، پروژهها را ترک کرد و از ایران رفت و خسارت زیادی به ایران وارد شد.
اکنون و با شرایط جدیدی که دونالد ترامپ پیرامون برجام ایجاد کرده است، مسئولان این شرکت مواضع خود نسبت به قرارداد با ایران را مشخص کردهاند.
به گزارش خبرگزاری رویترز پاتریک پویانه، مدیرعامل شرکت توتال، در گفتوگو با نشریه «اینترنشنال اویل دیلی» گفته است: «شرکت توتال منتظر عواقب تصمیم دونالد ترامپ خواهد بود و اگر قوانینی این شرکت را مجبور به ترک ایران کند، این شرکت تابع قانون بوده و از پروژه فاز ۱۱ پارس جنوبی خارج خواهد شد.»
مدیر عامل توتال همچنین گفته است حتی اگر آمریکا تحریمهایی یکطرفه علیه ایران را وضع کند اما در برجام بماند باز هم این شرکت شرایط را بررسی خواهد کرد. این گفته مدیر عامل توتال به این معناست که وضع هر گونه تحریم جدید از سوی آمریکا علیه ایران نیز ممکن است این قرارداد را منتفی کند.
قرارداد ۴٫۸ میلیارد دلاری ایران با توتال که مقامات دولت ایران از آن با عنوان ایران پترولیوم کانتراکت (آی پی سی) نام می برند در واقع قرارداد بیع است که بر اساس آن اکتشاف، تولید، توسعه، بهرهبرداری و فروش نفت بهعلاوهی مالکیت مخازن به مدت ۲۵ سال به عهدهی طرف خارجی خواهد بود. پنجاه درصد محصول از آن شرکت خارجیست و ایران به هر دلیلی از جمله درخواست اوپک برای افزایش یا کاهش برداشت از میدانهای نفتی باید از طرف خارجی اجازه بگیرد.
هواپیماها به آسمان ایران خواهند رسید؟
از مهمترین قراردادهایی که در صورت تصمیم آمریکا برای خروج از برجام و یا وضع تحریم های جدید علیه ایران دستخوش دگرگونی خواهند شد، قراردادهای خرید هواپیما میان ایران و شرکتهای عظیم هواپیماسازی است.
خبرگزاری رویترز در گزارشی عدم اطمینان در مورد معامله ۳۶میلیارد دلاری قرارداد خرید هواپیمایی بوئینگ، ایرباس و شرکت ATR را با توجه به شرایط جدید پیش آمده پیرامون برجام مطرح کرده است.
برتان گروابوسکی مشاور و کارشناس پیشین تامین مالی قراردادهای هواپیمایی به خبرگزاری رویترز گفته است: «من پیشبینی نمیکنم کسی مایل به تأمین مالی رژیم ایران با چنین موقعیت منفی در آمریکا باشد».
بر اساس گزارش رویترز، تصمیم شرکت ایران ایر برای خرید ۲۰۰ فروند هواپیما از دو شرکت بزرگ هواپیماسازی آمریکایی و اروپایی، بوئینگ و ایرباس، و شرکت فرانسوی- ایتالیایی ATR را میتوان ملموسترین نتیجهی امضای برجام دانست. به طوری که قرارداد ۱۶٫۵ میلیارد دلاری شرکت ایران ایر با بوئینگ، بزرگترین قرارداد یک شرکت ایرانی با یک شرکت آمریکایی پس از انقلاب سال ۵۷ بوده است.
به گزارش رویترز، کارشناسان معتقدند این قراردادها به حدی بزرگ هستند که نمیتوان آنها را به سادگی لغو کرد، اما اجرای کامل آنها مشکل و حساسیتبرانگیز است.
نکته قابل توجه اینجاست که فروش هر مدل هواپیمای غربی به ایران به اجازه دولت آمریکا بستگی دارد زیرا برخی از قطعات آنها در آمریکا تولید میشود؛ همچنان که زمانی که شرکت آمریکایی بوئینگ با ایران در حال مذاکره بود حواشی زیادی پیرامون این قرارداد از سوی مخالفان حکومت ایران در واشنگتن به وجود آمد.
اکنون باید دید نتایج بررسیهای کنگره آمریکا درباره برجام چه خواهد بود و تصمیم نهایی دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، سرنوشت برجام و تحریمها علیه ایران را به کجا میرساند؛ اما بعید به نظر میرسد در صورت وضع تحریمهای جدید علیه ایران و یا خروج آمریکا از برجام، بانکهای تأمینکنندهی اعتبارهای مالی، و شرکتهایی چون توتال و شرکتهای هواپیمایی برای پیشبرد قراردادهای خود با ایران هیچ انگیزهای داشته باشند.