توافق اتمی ایران قرار بود دوران جدیدی از همکاری‌های علمی میان جمهوری اسلامی و دیگر طرفین این توافق‌نامه ایجاد کند، که این کشور را در ازای رفع تحریم‌ها، از دستیابی به سلاح هسته‌ای باز دارد. اما نزدیک به دو سال پس از این توافق، همچنان پروژه‌های اندکی در جریان هستند.
مجله‌ی «ساینس» گزارش داده که ایالات متحده، ایران را از همکاری در پروژه‌ای بازداشته که این توافق صریحاً آن را حل و فصل کرده بود: راکتور گرماهسته‌ای آزمایشی بین‌المللی ITER، یک آزمایش مشترک چندمیلیارد دلاری در فرانسه.
ایران ماه‌ها بود که آمادگی داشت با ظرفیتی محدود به معامله‌ی راکتور گرماهسته‌ای آزمایشی بین‌المللی بپیوندد.
علی‌اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی ایران می‌گوید: «همه چیز به خوبی پیش رفت، تا اینکه دونالد ترامپ بر سر کار آمد». یکی از مقامات راکتور گرماهسته‌ای آزمایشی بین‌المللی که به دلیل حساسیت موضوع نخواسته نامش فاش شود، تائید کرده که ایالات متحده در حال ممنوع کردن همکاری ایران در شورای مدیریت این نهاد است.
آمریکا در این شورا یک کرسی دارد و این شورا باید به اتفاق آرا حضور ایران را در برنامه‌ی معامله‌ی راکتور گرماهسته‌ای آزمایشی بین‌المللی تائید کند.
این گزارش میافزاید برجام، برای منع ایران از گسترش سلاح‌های هسته‌ای، برنامه‌ی غنی‌سازی اورانیوم ایران را محدود کرد و رآکتور تحقیقاتی اراک را طوری تعدیل کرده که پلاتونیوم تولید شده در آن به طور قابل توجهی کاهش یافته است. ترامپ ماه گذشته اعلام کرد که برجام به نفع آمریکا نیست و بنا شد که کنگره طی شصت روز مجدداً این توافق را ارزیابی کند. نمایندگان می‌توانند تصویب کنند که تحریم‌ها را بازگردانند یا برجام را دوباره به مذاکره بگذارند. اما صالحی گفته است که: «هیچ مذاکره‌ی مجددی در کار نخواهد بود». مقامات اتحادیه‌ی اروپا نیز همین را اعلام کرده‌اند.
برجام خواستار همکاری علمی بین ایران و سایر طرفین، از جمله چین و فرانسه و آلمان و روسیه و انگلیس و ایالات‌متحده و اتحادیه اروپاست. برخی از تحقیقات مشترک ایران با کشورهای دیگر در کارخانه‌ی غنی‌سازی سوخت فردو انجام می‌گیرد. فُردو دو بال دارد و دارای یک تونل ۱۵ متری است. ایران در یکی از بال‌ها در حال غنی‌سازی اورانیوم تا اندازه‌ای است که توافق برجام آن را مجاز دانسته است. ایران در حال همکاری با روسیه نیز هست تا سانتریفیوژ‌های بیکار را برای تولید ایزوتوپ‌های پایدار جهت مصارف پزشکی فعال کند. صالحی می گوید: «پیشرفت ما خوب است اما هنوز راهی طولانی در پیش داریم».
بال دیگر فردو مرکز هسته‌ای و فیزیکی و فناوری است. ایران آزمایشگاهی چندمنظوره با ابزارهایی برای انواع آزمایش‌های هسته‌ای ترتیب داده، اما هنوز هیچ یک از طرفین برجام شتابی برای ایجاد ظرفیت علمی در فردو نداشته‌اند. یکی از مقامات اروپایی می‌گوید: «ما چیزی را در فردو می خواهیم که همکاری علمی بین‌المللی را ارتقاء دهد، همکاری‌ای که باعث افزایش شفافیت خواهد شد». اما اروپا می‌خواهد اطمینان حاصل کند که این تسهیلات به ایران امکان نمی‌دهد برای جلوگیری از بازرسی‌ها یا تحریم‌ها، تکنیک‌هایی به سود خود ایجاد کند.
صالحی می‌گوید که اتحادیه اروپا قصد دارد ۲۰ میلیون یورو برای ایجاد یک مرکز عالی در زمینهی امنیت هسته‌ای در ایران اختصاص دهد. هر دو طرف امیدوارند در کارگاه آموزشی اصفهان که در ماه جاری برگزار می‌شود، پیشرفتی حاصل کنند.
ایران همکاری‌های دیگری نیز با اروپا دارد؛ از زیرساخت‌های علمی و صنعتی مانند تأسیسات منبع نور ایران تا ایستگاه‌های آزمایشی و آموزش دانشمندان و مهندسان ایرانی. ضمن اینکه ایران در آستانه‌ی شرکت در پروژه‌های مشترک در بریتانیا و آلمان نیز هست.
اما آرزوی ایران برای پیوستن به راکتور گرماهسته‌ای آزمایشی بین‌المللی همچنان باقی می‌ماند. ایران قصد دارد دانشجویان دکترای خود را در این برنامه آموزش دهد و دانشمندان‌اش در این زمینه مطالعه کنند.
محمود قرآن‌نویس، فیزیکدان پلاسما می‌گوید ایران امید دارد که در چند سال آینده به عضویت کامل این رآکتور مشترک برسد. به عقیده‌ی وی «در این پروژه مشترک هیچ چیز پنهانی وجود ندارد. اما در مورد ما علم و سیاست با هم مخلوط شده‌اند».
