فیروزه رمضانزاده- در سال ۲۰۰۹ بود که شرکت اوبر (Uber) برای نخستین بار، سیستمهای پرداخت الکترونیک و موقعیتیاب را به صنعت حمل و نقل درونشهری وارد کرد.
در ایران هم مدتی است که صنعت حمل و نقل درونشهری از تجربه اوبر پیروی میکند. نخستین شرکت پیشگام در این حوزه «اسنپ» است. این شرکت در تابستان ۱۳۹۳ ابتدا با نام «تاکسییاب» فعالیت خود را شروع کرد، یک سال بعد به اسنپ تغییر نام داد و نسخه آزمایشی اپلیکیشن آن را ارائه کرد.
البته اسنپ، تنها شرکت فعال در این کسب و کار جدید نیست، حدود یک سال و نیم پس از فعالیت اسنپ، تاپسی نیز وارد بازار حمل و نقل نوین شد. نتاکس و یک شرکت روسی به نام ماکسیم هم در این حوزه فعالیت میکنند.
در گزارش میدانی زیر در مورد عملکرد تاکسیهای اینترنتی و ادامه کار این شیوه جدید حمل و نقل درونشهری با تعدادی از شهروندان ساکن ایران گفتگو کردهایم.
تاکسیها و آژانسها اذیت میکنند
یک دختر دانشجوی ساکن تهران به کیهان لندن میگوید که از این سرویسهای نوپای هوشمند راضی است: «من از این تاکسیها راضی هستم که چنین سرویسی ارائه میکنند؛ به خاطر اینکه تاکسیها و آژانسها، دندان گرد شدهاند و خیلی اذیت میکنند. من خودم به شخصه خیلی اذیت شدم. تاکسیها فراموش کردهاند که دارند خدمتی را عرضه میکنند ولی تاکسیهای اینترنتی دقیقاً دارند نشان میدهند که ما داریم خدمات ارائه میکنیم. دستمزد و مقدار کرایهای که دارند میگیرند منطقیتر است.»
اما حضور این سرویسهای نوپای هوشمند از همان ابتدا با اعتراضها و فشارهای تاکسیهای سنتی و آژانسها روبرو شد تا حدی که بهمنماه سال گذشته رانندگان آژانس و تاکسیرانیها با تجمع در مقابل مجلس شورای اسلامی خواستار بستهشدن اپلیکیشن اسنپ شدند.
یک دانشجوی رشته معماری در مورد دلیل این سنگاندازیها و تلاش برای جلوگیری از فعالیت این تاکسیها معتقد است: «هر وقت سیستم جدیدی در ایران وارد یا خلق میشود مخالفان این سیستم از طریق منابع حکومتی تلاش میکنند جلوی فعالیت آن را بگیرند مشابه کاری که میخواستند برای اسنپ انجام دهند و مجوز فعالیت آن را لغو کنند ولی نمیتوانند این کار را انجام دهند چون جا افتاده است.»
مقامهای قضایی ایران چند روز پیش استفاده از اپلیکیشن مسیریاب ویز (Waze) را برای کاربران و رانندگان ممنوع اعلام کردند چون آن را «ابزار جاسوسی متعلق به اسرائیل» میدانند.
رقابت و سیاست در اقتصاد
یک روزنامهنگار حوزه صنعت حمل و نقل در این زمینه به کیهان لندن میگوید: «پسر جوانی به نام میلاد چراغعلیخانی که یک بار هم رفته بود و با آقای خامنهای دست داده بود و از او به عنوان ژن خوب یاد کردهاند رفته و اپلیکیشن «دال» را طراحی کرده؛ این اپلیکیشن همان کار «ویز» را میکند اما ایرانیزه شده، «ویز» تا یک ماه و نیم پیش فیلتر بود، برایش نرمافزار صدای فارسی گذاشتند، اما به تازگی دوباره فیلتر شده. البته از وقتی که به کاربرها و رانندهها پیغام میدهند که این نرمافزار را پاک کنید و از اپلیکشن استفاده نکنید یک جوّ بیاعتمادی بین کاربران به وجود آمده و خیلیها گفتهاند که در آیندهای نزدیک این اپلیکیشن را حذف میکنند چون میترسند به اطلاعاتی مثل شماره تلفن یا عکسها و مکانهایی که میروند دسترسی داشته باشد، این مشکل در ایران هست که منابع حکومتی همواره این نگرانی را دارند که یک وقت اطلاعاتشان جایی درز پیدا کند. میگویند سازنده ویز، اسراییلی است. خب، اینها نمیخواهند هیچ اطلاعاتی بیرون برود، میترسند.»
او در ادامه میگوید: «البته برخی از کابران ایرانی هم میگویند اسنپ و تاپسی به اطلاعات گوشی کاربران دسترسی دارد، مخصوصاً اطلاعات کاربرانی که با ماشین کار میکردند.»
یک دانشجوی رشته جامعهشناسی در مورد استقبال شهروندان از تاکسیهای اینترنتی معتقد است: «تا جایی که جامعه آماری خودم را دیدهام راضی بودم از لحاظ کیفی و کمی، یعنی هم قیمتها و هم برخوردها مناسب بوده و هم به راحتی در دسترس هستند.»
اما دوست او در این زمینه معتقد است: «آنها محکوم به داشتن برخورد خوب با مشتری هستند، تو اگر بخواهی کار بیشتر و مسافران بیشتری داشته باشی محکوم هستی به خوب برخورد کردن، جدا از اینکه شخصیت فرد چیست مجبور است به خاطر منافع شخصی و افزایش درآمد و ارزش کاراییاش با مشتری خوب برخورد کند، فارغ از اینکه خودش چه ایدئولوژی، باور و اخلاقیاتی دارد، مجبور است حداقل در ظاهر با تو خوب برخورد کند، ماشینشان هم باید خوب و تمیز باشد و مجبور هستند به همه این مسائل توجه کنند.»
تاکسیهای آنلاین به صرفه هستند
یک روزنامهنگار حوزه صنعت حمل و نقل با اشاره به گران بودن قیمت تاکسیهای بیست و چهار ساعته (۱۳۱) میگوید: «قیمت تاکسی تلفنی خیلی بالاست. مشتری آنها با وجود تاکسیهای اینترنتی خیلی کم شده؛ وقتی میبینند یک اپلیکیشن نصب شده، کسی دیگر از آژانسها هم ماشین نمیگیرد، پدر ما را درآورده بودند. همین آژانسها بودند که اولین بار که اسنپ آمد صدایشان درآمد، اعتراض کردند و تجمع گذاشتند جلوی مجلس و بعد روزنامه قانون هم یک تیتر زد «اغتشاش سنتیها علیه مدرنها» که تیتر خیلی بدی بود.»
یک خانم خانهدار ساکن تهران میگوید: «میپرسید ما چرا دیگر تاکسی استفاده نمیکنیم؟ چون وقتی باران میآمد، همه تاکسیها دربستی میشدند، پس انتخاب ما نبودند، به نوعی آنها خدمت عرضه نمیکردند.»
از او در مورد اسنپ بانوان سوال میکنم میگوید: «هیچ وقت استفاده نکردم هرچند برای من فرقی ندارد و البته به این موضوع، جنسیتی نگاه نکردهام.»
یک خانم مترجم ساکن تهران با اشاره به تعدد تاکسیهای اینترنتی در تهران و برخی از کلانشهرها میگوید: «اسنپ از همه محبوبتر است، الان همه از اسنپ استفاده میکنند یا دربارهاش حرف میزنند. بقیه آنها سرویسدهی خوبی ندارند. من خودم از اسنپ استفاده میکنم. مقرون به صرفه است و سرویسدهی آن خوب است، ولی ایراداتی هم دارد از جمله همه رانندهها خوب نیستند، بعضی از آنها از لحاظ اخلاقی خوب نیستند، بعضی از آنها خوب رانندگی نمیکنند، مثلا چند روز پیش سوار شدم راننده با یک دست رانندگی میکرد؛ مواردی بوده، سوار شدم راننده حتی از روی نقشه هم نمیتوانست مسیر را پیدا کند. بعضی وقتها که اسنپ میگیری عکس راننده نمیآید، یک مقدار با تردید قبول میکنی. میگویند چند وقت پیش هم یکی از آنها یک خانم را برده بود و به او تجاوز کرده بود البته بعضی از آنها خیلی مودب و با اخلاق هستند.»
یک دانشجوی اهل اصفهان که در تهران ساکن است میگوید: «قیمتهایشان خیلی از نصف کمتر است. مثلا از فرودگاه مهرآباد تا میدان ولی عصر با تاکسی باید ۲۵ تا ۲۷ هزارتومان پرداخت کنی ولی با این تاکسیهای اینترنتی بستگی به روز و شلوغی خیابانها حداکثر ۱۷ هزارتومان است. در اصفهان مسیری که با آژانس ۱۷ هزاریا ۱۵ هزارتومان است با این تاکسیها حداکثر ۹ هزار تومان است. این تاکسیها در برخی موارد از اتوبوسها هم بیشتر به صرفه هستند.»
حالا شهروندان ایرانی در شهرهای بزرگی نظیر تهران، مشهد، اصفهان، قم، اورمیه و تبریز با نصب یک اپلیکیشن بر روی گوشیهای همراه خود در هر نقطهای از شهر، درصورت دسترسی به اینترنت، تاکسی سفارش میدهند. آیا تاکسیهای نوپای اینترنتی در ایران در طولانیمدت موفق خواهند شد نظرها را جلب و مشتریان خود را حفظ کنند؟ بر سر کار و معیشت رانندههای تاکسی معمولی چه خواهد آمد؟