فیلتر شدن پیام‌رسان تلگرام به یکی از موضوعات داغ ایران در روزهای گذشته تبدیل شده و اظهار نظرها و اقدامات متناقض مقامات درباره فیلتر شدن این پیام‌رسانِ پرطرفدار در ایران به حاشیه‌ها دامن زده است.
فیلتر کردن تلگرام از ابتدای سال گذشته از سوی برخی مقامات حکومت مطرح بود اما با اعتراضات سراسری دی‌ماه ۹۶ مسدود شدن این پیام‌رسان به صورت جدی مورد بررسی قرار گرفت.
بلاتکلیفی فنی و سیاسی
در روزهای گذشته دولت در بخشنامه‌ای رسمی که به امضای اسحاق جهانگیری معاون اول ریاست جمهوری رسیده است، کلیه دستگاه‌های دولتی، قوای سه گانه و نهادهای عمومی غیردولتی را موظف کرد که ظرف یک هفته از تاریخ ابلاغ این بخشنامه، هرگونه فعالیت و ارائه خدمات خود را از طریق پیام‌رسان‌های اجتماعی داخلی انجام دهند و بسترهای لازم در این زمینه را فراهم کنند.
همچنین درباره یک پیام‌رسانی داخلی به نام «سروش» چند هفته پیش از ابلاغ این بخشنامه به شدت تبلیغ می‌شد و رسانه‌های وابسته به حکومت بطور سازمان‌یافته به ارائه اطلاعات و انجام مصاحبه با کارشناسانی که موافق استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی هستند پرداختند.
از ساعاتی پس از ابلاغ بخشنامه دولت، شخصیت‌های حکومتی و سازمان‌های دولتی خداحافظی خود با تلگرام را آغاز و به پیام‌رسان سروش کوچ کردند.
اکنون در حالی که برخی از جمله ابوالفضل ابوترابی عضو هیئت رئیسه فراکسیون ولایی مجلس شورای اسلامی از فیلتر شدن تلگرام از ابتدای اردیبهشت ماه خبر می‌دهند و علاءالدین بروجردی رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی تأکید می‌کند که تصمیم فیلترینگ تلگرام در بالاترین سطح نظام گرفته شده، وزیر ارتباطات و همچنین سخنگوی وزارت ارتباطات این خبر را تکذیب و تاکید می‌کنند که تلگرام در ایران فیلتر نخواهد شد.
روابط عمومی مرکز فضای مجازی ایران نیز روز سه شنبه، ۲۸ فروردین، با صدور بیانیه‌ای دو پهلو درباره فیلتر شدن تلگرام ، هم نوشته هنوز درباره مسدود شدن تلگرام تصمیمی گرفته نشده و هم تأکید کرده که ممکن است شرایطی به مسدود شدن تلگرام منجر شود.
ناتوانی در برابر غول مجازی
جدا از اینکه آیا حکومت به جمع‌بندی نهایی برای فیلتر تلگرام رسیده و یا اینکه تبلیغات روزهای اخیر تنها برای کوچ دادن تعدادی از کاربران تلگرام به یک پیام‌رسان داخلی بوده، این پرسش مطرح می‌شود که چرا مقامات جمهوری اسلامی نسبت به فعالیت شهروندان در تلگرام حساس شده‌اند.
پیام‌رسان تلگرام از سال ۲۰۱۳ فعالیت خود را آغاز کرد اما در دو سه سال گذشته با استقبال زیادی روبرو شده است. آخرین آمارها تعداد کاربران تلگرام را بیش از ۲۰۰میلیون نفر در سراسر جهان اعلام کرده‌اند. در ایران تعداد کاربران فعال در تلگرام بین ۴۰ تا ۴۵میلیون نفر عنوان شده است.
گفتنی است بر اساس آماری که پژوهشگاه مرکز ملی فضای مجازی در هفته نخست بهمن ۹۶ منتشر کرد ۷۵۴ هزار و ۵۱۶ کانال تا سوم بهمن‌ماه در تلگرام وجود دارد که روزانه بطور میانگین ۲٫۵ میلیارد بار بازدید از این کانال‌ها صورت می‌گیرد. همچنین در طول شبانه‌روز به طور متوسط بیش از ۳میلیون و ۷۵هزار و ۲۲۷ مطلب در کانال‌های تلگرامی منتشر می‌شود.
این پژوهشگاه تعداد کل بازدید کانال‌های فارسی تلگرام را نیز در روز دوم بهمن ماه ۲میلیارد و ۲۸۵میلیون و ۳۷۰هزار و ۴۳۹ برآورد کرده است.
اما یکی از مهم‌ترین مواردی که در این آمار به آن اشاره شده آغاز به کار ۱۰ هزار کانال تلگرامی در دو هفته آخر دی‌ماه ۹۶ و همزمان با آغاز اعتراضات سراسری در ایران است.
این همه در حالیست که بسیاری از سازمان‌های دولتی در ایران نیز از کانال‌های تلگرامی به عنوان مسیری سریع برای اطلاع‌رسانی و پاسخگویی به پرسش‌های متداول ارباب‌رجوع استفاده می‌کنند. صاحبان مشاغل مختلف نیز با راه‌اندازی کانال‌های تلگرامی به معرفی، بازاریابی و فروش محصولات و خدمات مشغول هستند و از این طریق امرار معاش می‌کند. شبکه‌های اجتماعی در همه جای جهان نقش مهمی در اقتصاد بازی می‌کنند و در ایران به دلیل سانسور و فیلترینگ دو اپلیکیشن تلگرام و اینستاگرام که فیلتر نیستند بیشترین اقبال را یافته‌اند. با این همه خبر فیلترینگ تلگرام تا اردیبهشت‌ماه و سپس «وعده»ی فیلتر شدن اینستاگرام و واتس اپ بسیاری از کاربران را نگران کرده بدون آنکه این فیلترینگ‌های دوره‌ای توانسته باشد کاربران مجازی در ایران را به پیام‌رسان‌های داخلی جذب کند. یکی از دلایل مهم عدم جذابیت پیام‌رسان‌های داخلی، بی‌اعتمادی مردم به حکومت و شرکت‌های ارائه‌دهنده‌ی این خدمات هستند که نمی‌دانند اطلاعات شخصی‌شان از کجا سر در می‌آورد.
از سوی دیگر، آنچه موجب حساسیت حکومت درمورد پیام‌رسان‌های خارجی از جمله تلگرام، اینستاگرام و واتس اپ، شده است، وجود هزاران کانال و گروه تلگرامی است که توسط منتقدان و مخالفان جمهوری اسلامی راه‌اندازی شده و به اطلاع‌رسانی مشغول هستند. این پیام‌رسان‌های خارجی هستند که توانسته‌اند با شکستن سد سانسور، روند گردش آزاد اطلاعات را در برابر دستگاه‌های تبلیغاتی رژیم به وجود آوردند. استفاده از این پیام‌رسان‌ها برای هماهنگی و سازماندهی اعتراضات و تجمع‌ها نیز به یکی از معضلات امنیتی برای نظام تبدیل شده است.
گروه‌های مختلف اجتماعی از تشکل‌های صنفی کارگران و معلمان تا بازنشستگان و مالباختگان که هرگونه امکانی برای تشکل و شنیده شدن از آنها سلب شده، از طریق رسانه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها اعتراضات خود را سازماندهی می‌کنند.
اگر در جنبش ۸۸ این فیس بوک و یوتیوب بودند که با وجود سانسور شدید در ایران بلافاصله خبرهای مربوط به اعتراضات را منتشر می‌کردند، در سال‌های اخیر این خبررسانی توسط پیام‌رسان‌ها انجام می‌شود. ویدیوها و تصاویر اعتراضات دی ۹۶ به سرعت در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شد و به دلیل عضویت ده‌ها میلیون ایرانی در تلگرام، این پیام‌رسان به یک منبع اصلی برای اطلاع‌رسانی تبدیل شد. این موضوع حساسیت بیشتر مقامات جمهوری اسلامی را برانگیخت تا برای فیلتر کردن آن دست به کار شوند.
فضای مجازی مرز ندارد
توییتر نیز که کاربردی متفاوت از پیام‌رسان‌هایی مانند تلگرام دارد به تدریج در میان ایرانیان بیشتر طرفدار پیدا می‌کند. با اینکه توییتر نیز در ایران فیلتر است اما بسیاری از نهادها، خبرگزاری‌های و شخصیت‌های خود جمهوری اسلامی در توییتر فعال هستند. با صدور بخشنامه دولت برای انتقال فعالیت سازمان‌ها و نهادهای حکومتی از تلگرام به پیام‌رسان‌های داخلی، بسیاری از نهادها و شخصیت‌های حکومتی کانال های خود در تلگرام را مسدود کردند اما همچنان حساب کاربری آنها در توییتر فعال است.
در کانال تلگرامی اسحاق جهانگیری معاون اول حسن روحانی، آمده که در چارچوب مقررات کشور از این پس مطلبی در کانال تلگرامی او منتشر نخواهد شد. ولی وی در توییتر که بطور رسمی در ایران فیلتر است همچنان فعالیت دارد! علی خامنه‌ای، حسن روحانی، علی لاریجانی، وزرای کابینه و نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز برخلاف قوانین خود، در توییتر حضوری فعال دارند.
حکومت‌هایی مانند جمهوری اسلامی اگرچه خود نیز از شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی استفاده می‌کنند، اما سیستمی که مخاطبان خود را در واقعیت و در رسانه‌های سنتی و رسمی مانند رادیو و تلویزیون و مطبوعات از دست داده است، نمی‌تواند انتظار داشته باشد که مردم در فضای مجازی آن را دنبال کنند!
رسانه‌های اجتماعی (سوشیال مدیا) و فضای مجازی مانند هر دستاورد دیگری جنبه‌های خاکستری نیز دارد. اما سوء استفاده‌های قابل کنترل در برابر نقشی که شبکه‌های اجتماعی جهت گسترش دمکراسی و افزایش آگاهی همگانی دارند نقش تعیین‌کننده بازی نمی‌کند.
مردم در سراسر جهان با حضور در فضای مجازی، کار تریبون‌های یک‌طرفه از سوی حکومت‌ها و یا جریانات بزرگ رسانه‌ای را کساد و مشکل کرده‌اند! ایران نیز از این موج عظیم تحول دمکراتیک جدا نیست. اگر حکومت‌ها صدای مردم را نمی‌شنوند، جامعه خودش دست به کار شده و با بلند کردن صدای خود در فضای مجازی چنان فضای واقعی و شرایط موجود را تحت تأثیر قرار می‌دهد که سیاست و اقتصاد مجبور به واکنش می‌شوند. و البته بی‌تردید، سانسور و فیلترینگ بدترین واکنش ممکن است که همواره نیز شکست خورده. در ایران هم فیلترینگ پیام‌رسان‌های خارجی قطعا سبب روی آوردن مردم به پیام‌رسان داخلی نمی‌شود بلکه به مصداق «عِرضِ خود میبری و زحمت ما میداری» راه‌های جدیدی برای دور زدن سانسور در پیش گرفته و امکانات تازه‌ای ساخته می‌شوند.
روشنک آسترکی
اون: نمی‌خواهم صدام یا قذافی دیگری باشم!
چرا رسانه های فارسی از بی بی سی فارسی تا رادیو فردا و صدای امریکا و دوچه ولله ( مقر ولایت فقیه چپ زده روسی سازمان امنیت ملاها همدست آلمان مرکل ) و صدای پاسداران قزاق روس در اروپا ( رادیو زمانه به مدیریت یک تروریست مارکسیست فدایی ) و اخبار روس در برلین متحد پوتین ( فدائیان تروریست از همه قماش ) و مردم رپورت پخش کننده مبتذل ترین اخبار محافظت کننده و توجیه کننده ملاهای روسی و روسیه با همکاری همه اپوزیسیون های مشکوک دومنظوره ( روسی – ملا روسی ) و پارس تی وی و پیک ایران و ایران امروز (فدایی تروریست های مستقردر سوئد ) هرگز اخباری مثل این خبر یا شکست تحقیر آمیز روسیه در سوریه و یا همدستی دوگانه روسیه با قافله و دزد را پخش نمیکنند ؟