بر بساطی که بساطی نیست: روحانی بسته پیشنهادی اروپا را مأیوس‌کننده خواند

حسن روحانی بسته پیشنهادی سه کشور اروپایی در مورد نحوه ادامه‎ی برجام بدون حضور آمریکا را مأیوس‌کننده خوانده است.

روحانی که در جریان کنفرانس‎های خبری در سفر اخیرش به اروپا با لحنی تند با رییس جمهوری سوئیس و صدراعظم اتریش در مورد اسراییل واکنش نشان داد و تلویحا تهدید به بستن تنگه هرمز کرد، پس از آنکه به تهران بازگشت گفت متأسفانه در پیشنهادات ارائه شده از سوی آلمان، بریتانیا و فرانسه راهکار عملیاتی و شیوه مشخصی برای ادامه همکاری‌ها وجود ندارد و یک سری تعهدات کلی در حد بیانیه‌های پیشین اتحادیه اروپا عنوان شده است.

روحانی در تماس تلفنی با آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان نیز گفته است که پس از خروج آمریکا از برجام فرصت محدودی در اختیار اروپا قرار گرفت تا مواضع خود را روشن و صریح درباره چگونگی ادامه برجام اعلام کند و بعد از حدود دو ماه، «انتظار ارائه یک برنامه روشن از سوی آنها داشتیم.» معلوم نیست دستگاه سیاسی جمهوری اسلامی و حسن روحانی از مناسبات بین‌المللی چه برداشتی دارند که فکر می‌کنند سه کشور مهم اروپا رژیم آنها را به روابط‌ تاریخی و اقتصادی خود با آمریکا ترجیح خواهند داد!

روحانی همچنین تاکید کرده «پس از خروج آمریکا از برجام مشکلاتی در زمینه اقتصادی، روابط بانکی و نفتی ایجاد شده و شرکت‎های سرمایه‌گذار در ایران برای ادامه فعالیت‌شان دچار تردید شدند.»

روحانی در این تماس تلفنی با صدراعظم آلمان ابراز امیدواری کرده نشست وزرای ۵ کشور اروپایی در وین پیام امیدوارکننده‌ای برای ادامه برجام داشته باشد. این نشست قرار است روز جمعه ششم ژوییه ۲۰۱۸ برگزار شود و در آن وزاری خارجه و نمایندگان آلمان، روسیه، چین، فرانسه و انگلیس با فدریکا موگرینی رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا در مورد سرنوشت برجام گفتگو و تبادل نظر کنند.

خبرگزاری ایسنا تصویری از صبحانه‎ی کاری محمدجواد ظریف و موگرینی در وین منتشر کرده که ظریف را با لبخند نشان می‌دهد تا نشان داده شود که اوضاع تحت کنترل است.

آنچه جمهوری اسلامی برای حفظ برجام از اروپایی‎ها مطالبه کرده اگر بر اساس همان شروط علی خامنه‎ای باشد که دوم خرداد ۱۳۹۷ مطرح کرد معلوم است که  مرکل و ماکرون و می اصلا به آن گوش هم نمی‌دهند. رهبر جمهوری اسلامی که در موضع ضعف قرار دارد، کاملا متوهمانه چنین شرط گذاشته بود:

– در دوسال گذشته آمریکا بار‌ها برجام را نقض کرده و اروپایی‌ها ساکت مانده‎اند. اروپا باید آن سکوت را جبران کند.
– آمریکا قطعنامه‌ی ۲۲۳۱ را نقض کرده است؛ اروپا باید یک قطعنامه علیه نقض آمریکا، صادر کند.
– اروپا باید متعهد شود که بحث موشکی و منطقه‌ای جمهوری اسلامی را مطرح نخواهد کرد.
– اروپا باید با هر گونه تحریم جمهوری اسلامی مقابله کند و مقابل تحریم‌های آمریکا صریح بایستد.
– اروپا باید فروش کامل نفت ایران را تضمین کند تا تحریم‌های آمریکا ضربه‌ای به فروش نفت ما نزند.
– بانک‌های اروپایی باید تجارت با جمهوری اسلامی را تضمین کنند.

شرط هفتم خامنه‌ای نیز این بود که اگر اروپایی‌ها در پاسخگویی به مطالبات ما تعلل کردند، حق ایران برای آغاز فعالیت‌های هسته‌ای محفوظ است!

در واقع «سنگ بزرگ علامت نزدن» مصداق کامل شروط هفتگانه خامنه‎ای است به ویژه آنکه بعضی از آنها از اساس عملی نیست مثل صدور قطعنامه علیه آمریکا و کنار گذاشتن موضوع برنامه‌های موشکی آن هم با توجه به اینکه در مورد فعالیت موشکی اتفاقا اروپایی‌ها بیش از آمریکا در دسترس هستند و احساس نگرانی می‌کنند!

با این حال به یک دلیل ناگفته، دولت حسن روحانی و طرفین اروپایی همچنان به پیشبرد مذاکرات امیدوار بودند. آن دلیل چیست؟ که «حرف علی خامنه‌‏ای حرف نیست» و یا به قول معروف کلاه او پشم ندارد و می‌توان شرایط او را «دور» زد!

خامنه‎ای قبلا هم در ۱۹ مرداد ۱۳۹۴ در جریان توافق اتمی با ۱+۵ مطالباتی را به عنوان پیش‌نیاز امضای توافق مطرح کرده بود:

-اعلام کتبی رئیس‌جمهور آمریکا و اتحادیه اروپا مبنی بر لغو تحریم‌ها.
-وضع هر تحریمی در دوره ۸ ساله اجرای برجام از سوی کشورهای غربی نقض برجام بوده و در آن صورت دولت موظف است از این توافق خارج شود.
-نوسازی نیروگاه اراک تنها در صورتی آغاز می‌شود که قرارداد قطعی و مطمئن درباره طرح جایگزین آن امضا شود.
-معامله اورانیوم غنی‌‌شده‌ی در برابر کیک زرد با دولت خارجی در صورتی آغاز شود که قرارداد مطمئن در این‌‌باره همراه با تضمین کافی منعقد شده باشد.
-طرح لازم برای پیشرفت در صنعت هسته‌ای تا بازه ۱۵ سال آینده که منتهی به ۱۹۰ هزار سو است در دستور کار قرار گیرد.
-سازمان انرژی اتمی توسعه فن‌آوری‌های خود را به گونه‌ای انجام دهد که در پایان دوره‌ی ۸ ساله هیچ کمبود فن‌آوری برای ایجاد غنی‌سازیِ مورد قبول در برجام وجود نداشته باشد.

حالا سه سال گذشته و مشخص شده توصیه‎های او در توافق اتمی ۲۰۱۵ نقشی نداشته! در واقع جمهوری اسلامی در چنان شرایط وخیمی قرار داشت که این زیاده‌خواهی‌ها اساسا قابل طرح نبود مگر در رسانه‌های خود جمهوری اسلامی!

تجربه به تکرار ثابت کرده که رژیم ایران در سیاست خارجی خود همواره زمانی پای میز مذاکره می‎نشیند که تمام راه‎ها برای چانه‎زنی و گرفتن امتیازات بسته شده است و مجبور به تن دادن به آن چیزی است که پای میز دیکته می‌‏شود. قطعنامه ۵۹۸ درباره آتش‌بس با عراق نیز در شرایط مشابه جام زهر را به خمینی نوشاند.

اما شرایط امروز چند تفاوت عمده با سه سال پیش که به توافق اتمی انجامید دارد:

-از باج دادن‎ها و بده و بستان‎ها و مماشات باراک اوباما و جان کری با محمدجواد ظریف و حسین فریدون و عباس عراقچی خبری نیست.
-دونالد ترامپ پیش از رسیدن به ریاست جمهوری در سخنرانی‎های خود بارها گفته بود توافق اتمی یک قرارداد افتضاح است که باید از شرّ آن خلاص شد و از همان دوران زمزمه‎هایی شنیده شد که او در پی تغییرات بنیادی در نظام جمهوری اسلامی است.
-دولت آمریکا متوجه شد پول‎هایی که پس از برجام به ایران سرازیر شده به جیب ملایان و نظامیان رفته و خرج موشک‎پراکنی و حمایت از تروریسم و گروه‎های شبه‌نظامی منطقه شده است بدون آنکه تغییری در وضعیت مردم ایران ایجاد شود.
– برجام برای جمهوری اسلامی دریچه‎ای رو به فرصت‎های اقتصادی بود. اما رهبران رژیم و به ویژه سپاه نه تنها از این دریچه گذر نکردند بلکه از بی‎راهه‎‌ی یمن سر درآوردند و حوثی‎ها را تقویت می‎کردند تا به عملیات ایذایی علیه ریاض بپردازند. جمهوری اسلامی در چنین شرایطی بود که عربستان را بیش از پیش با خود دشمن کرد.
-بعد از برجام، جمهوری اسلامی بیش از گذشته برای اسراییل شاخ و شانه کشید. اگر تا میانه‎های جنگ سوریه تهدیدات ایران علیه اسراییل تنها لفظی و روی بیلبورد و شعارهای راهپیمایی‎های حکومتی بود اما مدت‎هاست که دو طرف در سوریه و مرزهای جنوبی این کشور وارد جنگ رو در رو شده‌اند و علی خامنه‌‏ای خود آتش بیار این معرکه شده است. بر همین اساس دو قدرت اقتصادی و سیاسی غرب آسیا یعنی اسراییل و عربستان برای ضربه زدن به حکومت ایران همسو شده‌اند و این یکی از بزرگترین شکست‎های دیپلماتیک رژیم و نتیجه میدانداری سرداران سپاه در اقتصاد داخلی و سیاست خارجی است.

این عوامل بیرونی شانس جمهوری اسلامی را برای چرخش قهرمانانه‎ای که بتواند آن را سر پا نگه‌دارد بسیار کم می‎کند اما از آن مهمتر اعتراضات گسترده مردم علیه شرایط اقتصادی و سیاسی موجود است که از دی ماه گذشته آغاز شده و همچنان ادامه دارد. این اعتراضات آنقدر مهم است که حتی اگر قدرت‎های غربی بر اساس منافع خود قصد داشتند شرایط نوشیدن جام زهری دیگر را برای تهران مهیا کنند و تشکی برای چرخش قهرمانانه دیگر پهن کنند تا استخوان‌های نظام نشکند، حالا با شنیدن صدای اعتراضات مردم و خواست‌ آنها مبنی برای تغییرات اساسی، دیگر مانند دوران اوباما عمل نکردند و یا چه بسا نتوانستند عمل کنند. از قرار معلوم این‎بار به رسمیت شناختن اسراییل نیز پیش روی رژیم ایران گذاشته شده تا اگر علی خامنه‎ای برای این چرخش تازه دورخیز کرده باشد بداند در کجا فرود خواهد آمد.

فاز اول تحریم‌های آمریکا که از مردادماه به اجرا گذاشته می‌شوند ماشین و کارخانجات اتومبیل‎سازی و تجارت طلا را هدف قرار می‌دهد. تحریم‌های آبان‎ماه نیز مربوط به تبادلات بانکی است و بخش انرژی ایران را هدف قرار می‌دهد و محور آن انسداد صادرات نفتی است و در این بین حمل و نقل ایران نیز چه هوایی و چه دریایی به شدت محدود خواهد شد.

*عبارت «بر بساطی که بساطی نیست» برگرفته از شعر «داروَگ» (قورباغه درختی) از نیما یوشیج است. «داروَگ» در مازندران پیام‌آور روزهای ابری و باران است.