فرار بزرگ؛ شرکت‌های اروپایی فرار از بازار ایران را بر قرار ترجیح می‌دهند

احمد رأفت – ده‌ها شرکت بزرگ اروپایی و شمار بیشتری از شرکت‌های متوسط، در سه ماه گذشته، و به ویژه در هفته‌های اخیر، اعلام کردند به مناسبات اقتصادی خود با جمهوری اسلامی ایران پایان داده یا خواهند داد. دلیل این فرار از بازار ایران تنها شرایط اسفناک اقتصاد کشور نیست. واهمه از دست دادن بازار بزرگتری، یعنی بازار آمریکا، و روبرو شدن با جریمه‌های سخت وزارت خزانه‌داری این کشور، دلیل اصلی این فرار جمعی است.

کرکوس، ساگا، رویال داچ شل، توتال، هلنیک پترولیوم، انی، ابنژی، اکسا، لویدز، آلیانس، سه‌ام‌آ، تورمز آی‌اس، مرسک، ایر‌فرانس، ک‌ال‌ام،بریتیش ایرویز، ایرباس، آی‌تی‌آر، ولوو، دویر، دیملر، اسکانیا، اوتونیوم، رنو، پژو، سیتروئن، اینجینکو، پاری‌با، اوبر بانک، دی‌زد، یو‌سی‌او، فیئو، بی‌آی‌اس‌اف، بیلفینگر، دانیلی، آو‌ام‌وی، ایتال‌کانتیری، فیات، دویچه‌بان، استادلر ریل، ونتورا، اف‌اف‌اس‌اس، زیمنس، دویچه تلکام تنها برخی از شرکت‌های مهم اروپایی هستند که در پیروی از تحریم‌های آمریکایی عطای بازار جمهوری اسلامی را به لقایش بخشیدند و کفش و کلاه کرده و ایران را ترک کردند. آنهایی نیز که هنوز رسما به همکاری با جمهوری اسلامی پایان نداده‌اند، می‌گویند فعلا قرارداد‌هایشان را در انتظار روزهای بهتری فریز کرده‌اند.

ناکارآیی راهکار‌های اتحادیه اروپا

وعده تشکیل «ساز و کار ویژه» اروپا که در ماه سپتامبر فدریکا موگرینی، مقام ارشد سیاست خارجی و امنیت اتحادیه اروپا، وعده آن را داده بود، اندر پیچ و خم مشکلات حقوقی گیر افتاده‌ و تا این لحظه هیچکدام از ۲۸ کشور عضو این اتحادیه حاضر نشده است دفتر اجرایی این نهاد را میزبانی کند. تهدید‌های فدریکا موگرینی و کمیسیون اروپا مبنی بر تنبیه هر نهاد اقتصادی و تولیدی اروپایی که «بدون اجازه» بازار جمهوری اسلامی ایران را ترک کند نیز، نتوانست جلوی این فرار بزرگ را بگیرد. تنها شرکت‌هایی که رسما اعلام کردند به روابط اقتصادی خود با جمهوری اسلامی، در صورتی که امکان دریافت پول هم به وجود آید، ادامه خواهند داد، شرکت‌های دارویی و فن‌آوری پزشکی هستند. بخشی که از تحریم‌های آمریکا کاملا معاف است و خزانه‌داری ایالات متحده قول داده است در زمینه مالی هم تسهیلاتی برای ادامه این حضور به وجود آورد.

چرا تهدید‌های اروپا بر مبنای قانونی که در سال ۱۹۹۶ به تصویب رسیده است مبنی بر حمایت از شرکت های اروپایی در مقابل جریمه‌های احتمالی آمریکا، برای ادامه حضور در بازار جمهوری اسلامی ایران کافی نیست، پرسشی است که پاسخ به آن را می‌توان در نوشته‌های رسانه‌های اروپایی جسنجو کرد.

غرّش ببر کاغذی

روزنامه فرانسوی فیگارو Le Figaro می‌نویسد: «پاسخ کمیسیون اروپا به تحریم‌ها یک واکنش سیاسی و بدون محتوای اقتصادی است». روزنامه لوموند Le Monde در همین رابطه می نویسد: «آنچه تا کنون اتحادیه اروپا اعلام کرده، تنها پیامی سیاسی برای رهبران جمهوری اسلامی است تا این کشور را در برجام نگهدارد». هفته‌نامه فرانسوی اکسپرس L’Express نگاه دیگری به این مسئله دارد: «نهادی که دارای منافع اقتصادی گسترده‌ای در آمریکاست چرا باید این منافع را قربانی بازار بسیار کوچکتری چون ایران کند؟». هفته‌نامه لاکروا La Croix، که نظرات محافل مذهبی فرانسه را نمایندگی می‌کند، می‌نویسد: «این قانونی که اتحادیه اروپا تصویب کرده است هیچ ضمانت اجرایی ندارد».

رسانه‌های آلمانی نیز انگشت بر ناتوانی اروپا در مقابله با تحریم‌های آمریکا می‌گذارند.  روزنامه‌نگار شبکه تلویزیونی ARD  در بروکسل، در گزارشی سیاست اتحادیه اروپا را «غرّش یک ببر کاغذی» می‌خواند و می‌افزاید: «اتحادیه اروپا در مقابل تحریم‌های آمریکا کاملا بی‌دفاع است و سیاست‌هایی که تا کنون اتخاذ کرده با عقلانیت جور در نمی‌آیند». همین روزنامه‌نگار یادآوری می‌کند که «در بهترین حالت حجم معاملات آلمان با جمهوری اسلامی اندکی بیش از سه میلیارد یورو می‌تواند باشد، در حالی که ارزش بازار آمریکا برای کشور ما ۳۵ برابر است».

ضعف یورو و قدرت دلار

روزنامه آلمانی Westdeutsche Allgemeine Zeitung، تصمیماتی که اتحادیه اروپا تا کنون در رابطه با تحریم‌های آمریکا اتخاذ کرده است را «واکنشی بسیار ضعیف» ارزیابی می‌کند. این روزنامه از قول مارتین فون‌وانسلبن، رئیس اتحادیه صنایع آلمان، می‌نویسد: «قانونی که اتحادیه اروپا برای مقابله با تحریم‌های آمریکا به تصویب رسانده برای نهاد‌های اقتصادی از هیچ ارزشی برخوردار نیستند». روزنامه  اتریشی استاندارد Der Standard از وین هم می‌نویسد «این قانون پادزهر مناسبی برای مقابله با تحریم‌های آمریکا نیست».

روزنامه اقتصادی فایننشال تایمز Financial Times که در لندن منتشر می‌شود، در گزارشی می‌نویسد «حقوقدانان و دیپلمات‌ها شدیدا شک دارند که اتحادیه اروپا بتواند با راهکارهایی که تا کنون ارائه داده است، از حقوق شرکت‌های که می‌خواهند به روابط اقتصادی با جمهوری اسلامی ادامه دهند، در مقابله با تحریم‌های آمریکا، دفاع کند. حقوقدانان و دیپلمات‌ها بر این نظر هستند که با توجه به پیچیدگی قضایی راهکارهای پیشنهادی اتحادیه اروپا و ناهمگونی حقوقی در کشورهای عضو اتحادیه، این تصمیمات سیاه روی سفید باقی خواهند ماند و در مرحله اجرا به مشکلات زیادی برخواهند خورد».

آلبرتو نگری، روزنامه‌نگار اقتصادی و کارشناس امور ایران، که کتاب «تاج و عمامه» را نیز در سال ۲۰۰۹ منتشر کرده است، اگرچه از مخافان سرسخت تحریم‌های جدید آمریکا و سیاست‌های دونالد ترامپ در خاورمیانه است، با این وجود اعتقاد دارد که اروپا قابلیت مقاومت در مقابل تحریم‌های جدید را ندارد. آلبرتو نگری به کیهان لندن می‌گوید: «آنچه اتحادیه اروپا برای مقابله با ابن تحریم‌ها اعلام کرده است، از کارآیی لازم برای تضمین ادامه حضور شرکت‌های اروپایی در ایران برخوردار نیست و نمی‌تواند ادامه روابط اقتصادی و مالی با جمهوری اسلامی را تضمین کند». این روزنامه‌نگار اقتصادی شک ندارد که «تا زمانی که دلار ارز مرجع در معاملات بین‌المللی و به ویژه در بازار نفت باقی بماند، اروپا و جهان مجبور به تبعیت از سیاست‌های آمریکا هستند. تنها راه برای خروج از این وضعیت، چند ارزی کردن اقتصاد جهانی است، که آنهم ساده نیست و چالش بزرگی است که اروپای امروز از مقابله با آن عاجز است».