هشدار مرکز تحقیقات جغرافیایی آلمان درباره فرونشست خطرناک تهران

سطح آب‌های زیرزمینی تهران و مناطق اطراف آن در فاصله ۲۷ سال ۱۲ متر فروکش کرده است. به خاطر مصرف بیش از حد آب در خانواده‌ها و بخش کشاورزی در زیر زمین حفره‌هایی ایجاد می‌شود که سرانجام فرو می‌ریزند. با از بین رفتن حفره‌هایی که می‌توانند انبار ذخیره آب باران باشند، خطر سیل تشدید می‌شود. همزمان با انتشار گزارش دو کارشناس ایرانی مرکز تحقیقات جغرافیایی شهر پتسدام در آلمان، بنفشه زهرایی مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و ارتقای بهره‌وری آب وزارت نیرو نیز هشدار داده که با تداوم میزان مصرف کنونی آب، سفره‌های آب زیرزمینی ایران تا ۱۵ سال دیگر از بین خواهند رفت.

بر پایه گزارش تازه مرکز تحقیقات جغرافیایی پتسدام آلمان، بخش‌هایی از تهران و مناطق پیرامون آن به دلیل کاهش سطح آب‌های زیرزمینی هر سال بین ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر نشست می‌کنند. روزنامه زوددویچه تسایتونگ جزئیات گزارش تکان‌دهنده دو محقق ایرانی مرکز تحقیقاتی پتسدام را که در مجله تخصصی Remoto Sensing of Enviroment منتشر شده بازتاب داده است. این دو محقق که مهدی متقی و محمود حق‌شناس حقیقی نام دارند عضو بخش «نظارت از دور» مرکز تحقیقات جغرافیایی پتسدام آلمان هستند.

نشست زمین در کلانشهرها

زوددویچه تسایتونگ می‌نویسد، بخشی از تهران پایتخت ایران به زیر زمین فرو می‌رود. یک پژوهش جدید دلیل این نشست را فروکش سطح آب‌های زیرزمینی می‌داند. چنین وضعیتی تا کنون از جمله در مکزیکوسیتی دیده شده که نواحی مرکزی آن در سال‌های گذشته چندین متر نشست کرده است.

در چنین حالتی منابع طبیعی آب زیرزمینی با سرعتی بیش از دریافت آب مکیده شده و سطح زمین روی آنها با سرعتی هشدار دهنده پایین می‌رود. این روند را محققان مرکز تحقیقات جغرافیایی پتسدام آلمان در تهران نیز سنجیده‌اند. جمعیت زیاد کلانشهر و موسسات کشاورزی مناطق پیرامون آن بسیار بیش از ذخایر منابع زیرزمینی، آب مصرف می‌کنند. به این ترتیب، بخشی از مناطق شهری و اراضی پیرامون آن با سرعتی تکان‌دهنده نشست می‌کنند، در مواردی تا یک چهارم متر در سال.

در مصرف بیش از اندازه آب تنها خانواده‌ها مقصر نیستند. ایران در ۴۰ سال گذشته کشاورزی را در مناطق حاصلخیز شمال کشور، جایی که تهران نیز در آن قرار گرفته، به شدت توسعه داده است. مقدار زیادی آب به مصرف کشاورزی می‌رسد.

زوددویچه تسایتونگ در دنباله این گزارش اضافه می‌کند، بر این برداشت بی‌رویه آب در بسیاری مناطق سدهایی هم اضافه می‌شوند که دولت برای پشتیبانی از کشاورزان ایجاد کرده. آب ذخیره شده در پشت این سدها دیگر نمی‌تواند درون ذخائر طبیعی زیرزمینی جاری شود. افزایش شدید مصرف آب در دریاچه اورمیه در شمال غربی کشور نیز مشهود است. از این دریاچه داخلی که زمانی مساحت آن ده برابر  Bodensee در جنوب آلمان بود، اکنون تنها بخش بسیار ناچیزی باقی مانده است. میزان نمک این دریاچه با نمک «بحرالمیّت» میان اسرائیل و اردن برابری می‌کند.

افت ۱۲متری سطح آب تهران

پیشتر آشکار شده بود که سطح آب‌های زیرزمینی تهران میان سال‌های ۱۹۸۴ تا ۲۰۱۱ دوازده  متر فروکش کرده است. به گزارش زوددویچه تسایتونگ اکنون متقی و حق‌شناس از مرکز تحقیقات جغرافیایی پتسدام نشست زمین در کلانشهر تهران و مناطق پیرامون آن را با کمک رادارهای ماهواره‌ای به ثبت رسانده‌اند.

نشست زمین حدود ده درصد سطح تهران را در بر می‌گیرد و تا مناطق دوردست خارج از بزرگترین کلانشهر غرب آسیا دامن گسترده است. حتی تا فرودگاه بین‌المللی «خمینی» که فاصله زیادی با تهران دارد و نشست زمین آن به سالانه ۵ سانتی‌متر می‌رسد.

محققان مرکز تحقیقات جغرافیایی پتسدام به عنوان منبع اطلاعات خود از چندین ماهواره زمین‌شناسی استفاده کرده‌اند که سطح سیاره‌ها را با امواج حساس لمس می‌کنند. ماهواره اروپایی سنتینل ۱ به عنوان مثال هر دوازده روز یک عکس دقیق از توپوگرافی تهران و اطراف آن می‌فرستد. این عکس‌ها نشان می‌دهند که برخی مناطق در فاصله سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۷ هر سال ۲۵ سانتی‌متر فروکش کرده‌اند. این موضوع، شکاف ساختمان‌ها و برش در زمین را که در سال‌های گذشته دیده شده‌اند توضیح می‌دهد.

تخریب ساختمان‌ها و شکاف زمین

این روزنامه آلمانی به نقل از کارشناسان مرکز تحقیقات جغرافیایی پتسدام ادامه می‌دهد، در جنوب غربی تهران باید تعداد زیادی ساختمان که استحکام خود را از دست داده بودند، تخریب می‌شدند. در مناطق روستایی جنوب شرقی پایتخت ایران نیز شکاف‌هایی به طول چندین کیلومتر در زمین دیده می‌شود. در این میان، نشست زمین سبب می‌شود سفره‌های آب زیرزمینی خشک شوند و هرگز به وضعیت طبیعی سابق بازنگردند. به این ترتیب از آنجا که آب باران نیز به صورت نامناسب جاری می‌شود خطر سیل هم افزایش می‌یابد.

این پدیده که به زبان علمی‌ Subsidence (فرونشست) نامیده می‌شود، تنها به کلانشهرهای کشورهای رو به توسعه (مثل جاکارتا پایتخت اندونزی با سالی ۲۰ سانتی‌متر نشست زمین) محدود نیست بلکه مشکل کشورهای صنعتی نیز هست. محققان ایرانی مرکز تحقیقاتی پتسدام در پژوهش خود به این نکته اشاره کرده‌اند که در بخشی از کالیفرنیا نیز زمین با سرعتی مشابه در حال نشست کردن است.

*منبع: زود دویچه تسایتونگ
*ترجمه و تنظیم: جواد طالعی