شورای پول و اعتبار تصمیم تازه‌ای را به اجرا درآورده است که بر اساس آن بانک‌ها دیگر اجازه پرداخت سود روزشمار به سپرده‌های کوتاه‌مدت را نخواهند داشت. این تصمیم نشان از بحرانی‌تر شدن شرایط بانک‌ها در ایران است.
بر اساس بخشنامه بانک مرکزی درباره این تصمیم شورای پول و اعتبار که به همه شعب بانک‌ها در ایران ابلاغ شده است، از ابتدای بهمن سال جاری محاسبه سهم سود علی‌الحساب سپرده‌های کوتاه‌مدت عادی از روزشمار به ماه‌شمار تغییر می‌یابد. البته بانک مرکزی بر این نکته نیز تاکید کرده که حداکثر نرخ سود علی‌الحساب برای سپرده‌های کوتاه‌مدت عادی ۱۰درصد به صورت سالانه است.
موضوع مهم دیگر در بخشنامه بانک مرکزی این است که سود سپرده‌های کوتاه‌مدت تنها در صورتی باید به حساب سپرده‌گذار واریز شود که برداشتی از این حساب در طول ماه انجام نشده باشد.
به گفته اعضای شورای پول و اعتبار هدف از تصویب این طرح کاهش فعالیت‌های سفته‌بازی بوده است و بانک مرکزی معتقد است این طرح منافع خیلی از سوداگران را به خطر می‌اندازد.
در بخشنامه بانک مرکزی به بانک‌ها خط و نشان‌هایی هم کشیده شده و آمده است: «این بانک علاوه بر رصد عملکرد شبکه بانکی در این خصوص، نحوه عمل شرکت های پشتیبانی فناوری اطلاعات بانک‌ها و موسسات اعتباری را نیز تحت پایش خواهد داشت و در صورت مشاهده و کشف هر گونه مغایرت یا هرگونه اقدامی که منجر به کتمان یا غیرواقعی جلوه دادن رویدادهای مالی شود، شرکت‌های مذکور در فهرست اشخاص فاقد شرایط و صلاحیت لازم برای همکاری با شبکه بانکی کشور قرار خواهند گرفت.»
این بخشنامه توسط حمیدرضا غنی آبادی و محمد خدایاری در اداره کل مقررات، مجوزهای بانکی و مبارزه با پولشویی و اداره مطالعات و مقررات بانکی امضا شده و به بانک‌ها ابلاغ شده است.
به نظر می‌رسد بر خلاف ادعای مسئولان بانک مرکزی که این تصمیم برای مبارزه با سوداگران صورت گرفته است، بانک مرکزی در پی تلاش برای جذب نقدینگی و تلاش دارد مردم را ترغیب کند تا وجوه خود را در حساب‌های بلندمدت یک‌ساله قرار دهند.
این در حالیست که بانک مرکزی دو سال پیش تصمیم به کاهش سود سپرده‌های بلندمدت بانکی را گرفت. پیش از اجرایی شدن این تصمیم، بانک‌ها تا ۲۶درصد سود به سپرده‌های بلندمدت اختصاص می‌دادند و دولت با این پیش‌بینی که با کاهش سود سپرده‌ها مردم پول خود را از بانک خارج و به بازارهای مولد چون بازار مسکن منتقل می‌کنند نرخ سود سپرده را به ۱۵درصد کاهش داد.
با این وجود مردم پول خود را از بانک‌ها خارج اما به بازار سکه و ارز سرازیر یا در کشورهای دیگر از جمله ترکیه، گرجستان و مالزی با خرید ملک سرمایه‌گذاری کردند.
از سوی دیگر با توجه به بی‌ثبات بودن اقتصاد ایران و ریسک بالای سرمایه‌گذاری در بازارهای مختلف و همچنین هراس بخشی از سپردهگذاران نسبت به ورشکستگی بانک‌ها، بسیاری تمایل دارند دارایی نقدی خود را در حساب‌های کوتاه‌مدت یک‌ماهه نزد بانک‌ها به امانت بسپارند که هم سود روزشمار دریافت و هم در صورت بروز هر گونه وضعیت بحرانی در اقتصاد کشور یا نظام بانکی، وجوه خود را از بانک خارج کنند. در نتیجه به نظر می‌رسد این تصمیم بانک مرکزی این افراد را که بر اساس آمار تعدادشان در حال افزایش بوده نشانه گرفته است.
خبرگزاری مهر نیز در گزارشی نوشته است که بررسی‌ها نشان می‌دهد که مانده سپرده‌های بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری طی یک سال اخیر نشان می‌دهد که در سال ۹۷ همزمان با شوک‌های ارزی، ترکیب سپرده‌های بانک‌ها نیز تغییر کرده است. بر این اساس با افزایش تمایل افراد برای نگهداری وجوه با نقدشوندگی بالاتر و همچنین افزایش جذابیت سایر بازارها، مانده سپرده‌های کوتاه‌مدت، افزایش و حجم سپرده‌های بلندمدت طی هفت ماهه نخست سال جاری کاهش یافته است.
در همین رابطه خبرگزاری مهر در گزارشی نوشته است که در سال ۹۷ با افزایش حجم سپرده‌های کوتاه‌مدت بانک‌ها و کاهش سپرده‌های بلندمدت، ترکیب سرمایه‌گذاری‌های مدت‌دار تا حدی رو به تغییر بوده است. بر اساس گزارش بانک مرکزی، حدود ۶۲درصد سرمایه‌گذاری‌های مدت‌دار اشخاص غیردولتی نزد بانک‌ها که چیزی معادل ۸۳۲ هزار میلیارد تومان است، مربوط به سپرده‌های بلندمدت بوده که در مقایسه با رقم مشابه در پایان سال ۹۶، حدود شش درصد کاهش یافته است.
همچنین گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران نشان می‌دهد که از ابتدای سال ۹۷ مانده سپرده‌های کوتاه مدت در بانک‌ها شروع به افزایش کرده و سپرده‌های بلندمدت با سرعت نسبتا کمتری کاهش یافته است. در این شرایط، از یک طرف این احتمال وجود دارد که برخی افراد پول خود را از حساب‌های بلندمدت خارج کرده و به سپرده‌های کوتاه‌مدت تبدیل کرده باشند که چنین رویدادی به دلیل نوسانات شدید ارز و عدم اعتماد عمومی دور از ذهن به نظر نمی‌رسد.
از سوی دیگر کاهش حساب‌های بلندمدت می‌تواند به دلیل بسته شدن حساب‌ها و خروج کامل اشخاص از سیستم بانکی و هدایت نقدینگی به سمت سایر بازارها به ویژه ارز باشد. با توجه به اینکه نرخ ارز از فروردین ۹۷ شروع به افزایش کرده و در بهار و تابستان با شوک‌های قیمتی همراه بوده، طبیعتا نرخ سود بانکی جذابیت خود را از دست داده و تمایل افراد برای نگهداری وجوه با نقدشوندگی بالاتر افزایش یافته است. اما پس از چند ماه متوالی شیب نزولی در مانده سپرده‌های بلندمدت، با ثبات نسبی قیمت دلار در مهرماه مانده سپرده‌های بلندمدت حدود یک درصد نسبت به شهریورماه ۹۷ افزایش یافته است.
با توجه به اینکه توان تامین مالی بانک‌ها با حجم سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت اشخاص غیردولتی در ارتباط است، استمرار روند صعودی این نوع سپرده‌ها در ماه‌های آتی برای حفظ توان خلق پول بانک‌ها ضروری به نظر می‌رسد.
