بنا به اطلاعات سازمان حفاظت از محیط زیست سازمان ملل متحد، نسل پلنگ ایرانی به سرعت رو به انقراض است. این سازمان اعلام کرده که در حال حاضر تنها ۱۲۹۰ پلنگ ایرانی در مناطق کوهستانی شمال ایران، کردستان عراق، ترکمنستان،جمهوری آذربایجان، ارمنستان، افغانستان، قفقاز، جنوب غربی روسیه و گرجستان پراکنده‌اند.
در تمام این مناطق، انسان‌ها در کنار ویران کردن زیستگاه و ذخائر آب پلنگ‌های ایرانی آنها را با اسلحه، اتومبیل و سمّ نیز از بین می‌برند و به دلیل استقرار حکومت‌های بیگانه با ضرورت حفظ حیات وحش و محیط زیست، جلب توجه دولت‌ها به سرنوشت پلنگ‌های کم‌نظیر و رو به انقراض از جمله یوزپلنگ ایرانی بسیار دشوار است. در این شرایط دو کارشناس محیط زیست کرد عراقی برای جلوگیری از این فاجعه زیست محیطی می‌کوشند.
حنا رضا و کورش آرارات، دو محیط‌بان و فعال محیط زیست، که در عمر خود هرگز یک پلنگ ایرانی ندیده بودند، چندی پیش با مشاهده عکس‌هایی از بهزاد فراهانچی از پلنگ ایرانی و زیستگاه او گرفته شده بود، چنان مجذوب شدند که تصمیم گرفتند برای جلوگیری از انقراض پلنگ ایرانی افکار عمومی را در جهان و منطقه برای ایجاد نخستین پارک وحش خاورنزدیک و میانه جذب کنند.
از پلنگ ایرانی تا لاکپشت آفریقایی و سمندر آسیای صغیر
پایگاه اینترنتی «اسپکتروم» (همکار روزنامه آلمانی دیتسایت)، با انتشار تعداد زیادی از عکس‌های پلنگ ایرانی و زیستگاه آن که همه امضای بهزاد فراهانچی را به عنوان عکاس در پای خود دارند، نوشته است: «حنا رضا و آرارات برای اجرای پروژه خود در آغاز زیستگاه گربه وحشی را مستند کردند و پس از تنظیم درخواست تامین بودجه، اکنون می‌کوشند با توجیه اقتصادی مناطق حفاظت شده، پروژه‌ی خود را به مرحله اجرا برسانند.»
رضا @HanaRaza آرارات @Korsh12 به اسپکتروم گفته‌اند: «با حفاظت از زیستگاه پلنگ ایرانی ما در واقع می‌توانیم انواع دیگر حیوانات وحشی منطقه مثل لاکپشت‌های کوچ کرده از شمال آفریقا، سمندر اورمیه و سمندر آتشین آسیای صغیر را هم از انقراض قطعی نجات دهیم.»
بزرگترین منطقه رطوبتی خاورمیانه در دلتای رودخانه‌های دجله و فرات در شمال عراق، گهواره یکی از کهن‌ترین تمدن‌های جهان است. در شمال این منطقه امواج رودخانه‌ها به مناطقی می‌ریزد که از بیشه‌زاران پردامنه پوشیده شده‌اند. ادامه این مسیر به جنگل‌های انبوه کوهستانی کردستان منتهی می‌شود که ارتفاع آنها به ۳ هزار متر هم می‌رسد. کردستان عراق به خاطر مناطق طبیعی بی‌شمار خود دارای ۴۰۰ نوع پرنده، ۵۰۰ نوع گیاه، ۹۰ نوع پستاندار، ۹۸ نوع خزنده، ۱۰ نوع دوزیستی و یکصد نوع ماهی آب شور و شیرین است.
پلنگ ایرانی به عنوان نماد کردها
پلنگ ایرانی زیستگاه خود را در ارتفاعات زاگرس با کردهایی تقسیم کرده است که در بخش‌هایی از ایران، عراق، سوریه و ترکیه سکونت دارند. در سال ۱۹۹۲ پیشمرگه‌های کرد عراق با پشتیبانی آمریکا موفق به ایجاد اقلیم خودمختار کردستان شدند که آزادی و رفاه نسبی را در مقایسه با سایر مناطق عراق نصیب آنها کرد. به نوشته پایگاه اینترنتی اسپکتروم، «پلنگ ایرانی می‌تواند از بعضی جهات نماد کردها نیز باشد. این هر دو از همه سو زیر فشار قرار گرفته و کوهستان‌ها را به عنوان آخرین گریزگاه و پناهگاه خود برگزیده‌اند.»
در منطقه‌ای که مسائل زیست محیطی به خاطر تنش و درگیری میان انسان‌ها به فراموشی سپرده شده، تلاش‌های حنا رضا و کورش آرارات برای ایجاد منطقه حفاظت شده طبیعی یک حرکت انقلابی به نظر می‌رسد. درواقع این تلاش‌ها نتیجه‌ی تجربه‌های ویژه‌ای هستند که این دو کارشناس ارشد کرد در دوران کودکی و نوجوانی خود در جریان جنگ ارتش عراق علیه کردها اندوختند. آنها با چالش‌های بزرگی روبرو شدند: زمین‌های مین‌گذاری شده، چرخه خشونت‌های دوره‌ای، یک دولت سازمان نیافته، فساد، پدرسالاری، امکانات مالی اندک و جامعه‌ای که بخش اعظم آن نسبت به محیط زیست آگاهی نداشت.
حنا که مسئولیت نهایی پروژه‌ی ایجاد «پارک صلح» را به عهده دارد، بر این باور است که اگر این پروژه به موفقیت برسد، پلنگ ایرانی قلب عراقی‌ها را برای طبیعت و حفاظت از محیط زیست گرم می‌کند، بر اصلاح اولویت‌ها تاثیر می‌گذارد و سبب می‌شود که کشور روند تازه‌ای را آغاز کند.
تاثیر مرگ مشکوک کاووس سیدامامی بر طرح «پارک صلح»
حنا دانش‌آموخته رشته زیست‌شناسی است. او رویای یک محیط حفاظت شده طبیعی به نام «پارک صلح» را در سر می‌پروراند که در کوهستان‌های کردستان عراق و ایران دامن گسترده باشد. در سال ۲۰۱۸ مرگ مشکوک یک همکار (کاووس سیدامامی) و دستگیری چند فعال محیط زیست ایرانی دیگر بر این رویا سایه افکند ولی با این همه حنا رضا و کورش آرارات قصد تسلیم شدن ندارند.
حنا رضا و کورش آرارات در سلیمانیه زندگی و کار می‌کنند. آرارات در سال ۲۰۰۷ فعالیت خود را به عنوان کارشناس پرندگان در سازمان حفاظت از محیط زیست عراق آغاز کرد. او در سال ۲۰۰۹ توانست همکاری حنا را نیز جلب کند. حنا در آن زمان در دانشگاه سلیمانیه درس می‌خواند. اندکی بعد حنا فعالیت در زمینه حفاظت از پستانداران در سازمان حفاظت محیط زیست را آغاز کرد. او اکنون مسئولیت پروژه حفاظت از پلنگ ایرانی و ایجاد «پارک صلح» در کوهستان‌های کردستان ایران و عراق را به عهده دارد. آرارات نیز، که در این میان برای ادامه تحصیل به بریتانیا سفر کرده بود، در بازگشت به او پیوسته است.
با توجه به شرایط نامساعد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی منطقه، پیشبرد طرح ایجاد پارک وحش در مناطق کوهستانی کردستان عراق و ایران چندان ساده به نظر نمی‌رسد. با این همه، حنا رضا به کار خود سخت امیدوار است. او می‌گوید: «من در مسیر کار همواره با آدم‌های زیادی برخورد می‌کنم که به نحو غیرمنتظره‌ای آماده همکاری و کمک هستند. من خودم را روی این پیوندها متمرکز می‌کنم و دست از تلاش بر نمی‌دارم.»
بهبود موقعیت اجتماعی زنان در کردستان عراق
در مقایسه با مناطق دیگر عراق، انسان‌ها در کردستان امکانات اجتماعی بهتری دارند. زنان وارد فعالیت‌های حرفه‌ای و اجتماعی شده‌اند و به ندرت از مقنعه و حجاب اسلامی‌استفاده می‌کنند که در جنوب عراق رواج دارد. در یکی از بزرگترین بلوارهای سلیمانیه بر دیواری نوشته شده است: «اگر برابر باشیم قوی‌تریم». با اینهمه، کار حنا برای مناسبات منطقه باز هم تحریک‌آمیز تلقی می‌شود. او ناگزیز است به تنهایی ماه‌ها در کنار مردان در مناطق دوردست بماند و به پژوهش‌های خود ادامه بدهد، به دیدن روستاهای دورافتاده برود و با افراد بیگانه وارد گفتگو شود.
حنا رضا می‌گوید: «پدر و مادرم هر دو پیشمرگه بودند. آنها مرا بر اساس آموزه‌هایی کاملا متفاوت از جامعه عراق تربیت کردند. به ویژه مادرم زنی بسیار قوی و سرچشمه الهام من برای کارهایی بود که امروز انجام می‌دهم. اینجا یک زن برای اثبات خودش در شغلی که دارد، باید به سختی کار کند.» او توضیح می‌دهد که در آغاز کار خود هنگامی که از روستاییان چیزی می‌پرسید، همکاران مرد پاسخ‌اش را می‌دادند و با اینکه اکنون هشت سال گذشته، همچنان برخی دوستان و اعضای خانواده‌اش از او می‌پرسند که کی می‌خواهد دست از این کار بردارد!»
حنا اضافه می‌کند: «ولی من نمی‌توانم دست از کارم بردارم زیرا به آن وابسته شده‌ام. همه بر این نظرند که زن باید ازدواج کند و بچه‌دار شود. اما من به آنها می‌گویم: لطفا نگران من نباشید. من کارم را دوست دارم و از شما که ازدواج کرده‌اید بیشتر احساس خوشبختی می‌کنم.»
این کارشناس کرد عراقی ارتباط با طبیعت را مدیون جنگ ایران و عراق است. او چهارساله بود که کمپ پیشمرگه‌ها در کوه پیرمگرون واقع در شمال غربی سلیمانیه بمباران شیمیایی شد. مادرش برای مدتی بینایی خود را از دست داد و اندام حنا سر تا پا پر زخم و تاول شد. از آن زمان، کوه‌ها برای حنا معنای یک پناهگاه مطمئن را یافتند. کردها می‌گویند: «ما هیچ دوستی غیر از کوهستان نداریم.» بر اثر این شناخت بود که اشتیاق حنا برای حفاظت از پلنگ‌های ایرانی شکل گرفت. او می‌گوید: «پلنگ ایرانی حیوانی کوه‌نشین است و کوه‌ها بدون حیوانات وحشی معنایی ندارند.»
فرار به ایران در کودکی
علاقه آرارات به حفاظت از محیط زیست نیز از جنگ ریشه می‌گیرد. هنگامی که صدام حسین قدرت نظامی خود را در جنگ علیه کردها به کار گرفت، خانواده‌های حنا رضا و کورش آرارات به ایران گریختند. در آن زمان آرارات هشت ساله بود. او به یاد می‌آورد که چگونه انسان‌ها روی مین‌ها می‌مردند. آنجا آرارات به گفته خودش دریافت «زندگی تنها من و آنچه من احساس می‌کنم نیست، بلکه همه چیز است. از الکترون‌های منفرد تا کهکشان.»
نخستین عکس از پلنگ ایرانی را فعالان حفاظت از حیات وحش در مناطق روستایی قره‌داغ در جنوب غربی سلیمانیه گرفته‌اند. همین عکس الهام‌بخش حنا رضا و کورش آرارات برای تلاش در راه ایجاد یک «پارک صلح» در ارتفاعات کردستان ایران و عراق شد. در ارتفاعات قره‌داغ هزاران بز کوهی و گوزن ایرانی زندگی می‌کنند. تبدیل این منطقه به «پارک صلح» رویایی است که دو کارشناس محیط زیست دانشگاه سلیمانیه می‌کوشند با کمک دوستداران محیط زیست کرد و ایرانی و مقامات اقلیم کردستان به آن واقعیت ببخشند.
قره‌داغ همچنین زیستگاه انبوهی از حیوانات و گیاهان وحشی مثل بز، گوسفند، گراز، پسته، گندم، جو و ریواس است که میتوانند در صورت بهره‌برداری درست به تامین بودجه «پارک صلح» کمک کنند. فعلا حنا رضا و کورش آرارات موفق شده‌اند مقام‌های اقلیم کردستان عراق را به بررسی این راه حل مجاب کنند.
*منبع: پایگاه اینترنتی Spektrum (همکار روزنامه آلمانی دیتسایت)
*ترجمه، تلخیص و تنظیم: جواد طالعی
ایرانیها اگر دست بدست هم بدهند و ویروس کشنده آخوندیسم را نابود کنند میتوانند به سرزمین آشور و کوروش جان ببخشند اهورا مزدا بما کمک کن