پروژه بهاران شرقی این روزها به عنوان نخستین پروژه «مسکن امید» به بهرهبرداری رسیده است؛ طرح «مسکن امید» به اصرار و پافشاری چند سالهی حسن روحانی برای نوسازی بافتهای فرسوده در کلانشهرها اجرایی شده است.
در سالهای گذشته طرح «مسکن مهر» که از سوی محمود احمدینژاد مطرح شده بود با حواشی زیادی نیمهکاره به دولت بعدی واگذار شد. اکنون حسن روحانی در حالی که طرح «مسکن مهر» هنوز به پایان نرسیده، طرحی را با عنوان «مسکن امید» در بافتهای فرسوده شهری اجرایی کرده است.
حسن روحانی از ابتدای دولت نخست خود در سال ۱۳۹۲ تحت تأثیر طرحها نوسازی بافتهای فرسوده در استانبول توسط دولت رجب طیب اردوغان، به طراحی و اجرای پروژهای با این منظور در تهران و دیگر کلانشهرها اصرار کرد.
این طرح از ابتدا با انتقاد بخشی از بدنه دولت او و متخصصان از جمله عباس آخوندی روبرو شد اما در نهایت پس از ۵ سال پافشاری، نخستین پروژه این طرح در روزهای پایانی بهمنماه سال ۱۳۹۶ در زمان وزارت عباس آخوندی در راه و شهرسازی و با حضور حسن روحانی آغاز شد.
حسن روحانی با استفاده از «برنامه ملی بازآفرینی شهری» که در برنامه ششم توسعه آورده شده طرح «مسکن امید» را اجرایی کرد و دستور داد ۲۵۰۰ میلیارد تومان از صندوق توسعه ملی و ۲۵۰۰ میلیارد تومان دیگر از سوی شبکه بانکی در اختیار بانک عامل برای «اهرم کردن» تسهیلات صندوق توسعه ملی در راستای اجرای برنامه ملی بازآفرینی شهری قرار گیرد.
جالب اینجاست که با آغاز به کار محمد اسلامی به عنوان وزیر راه و شهرسازی در مهرماه سال ۹۷ و در پی استعفای عباس آخوندی، ساختن ۱۰۰ هزار واحد مسکونی در بافت فرسوده به عنوان بخشی از برنامه ساخت ۴۰۰ هزار واحد مسکونی تا پایان دولت دوازدهم از نخستین مسائلی بود که به وی گوشزد شد.
اکنون مسعود تارانتاش مشاور مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری درباره این پروژه گفته است که «پروژه بهاران شرقی اولین پروژهای بود که شرکت بازآفرینی شهری در راستای اجرای برنامه ملی بازآفرینی شهری با حضور رئیس جمهور به بهرهبرداری رسید اما از آنجا که مجری پروژه شهرداری تهران بود، بنا نداشتیم که بر روی نقش وزارت راه و شهرسازی در این پروژه مانور بدهیم. زمانی که برای ساخت سالانه ۱۰۰ هزار واحد مسکونی در بافتهای فرسوده برنامهریزی میکردیم، بنایمان بر این بود که بخش اعظم این واحدها را یا بخش خصوصی بسازد یا به صورت خودمالکی و از سوی مالک واحدهای فرسوده ساخته شود.»
تارانتاش افزوده است: «قرار نیست در برنامه ملی بازآفرینی شهری مانند مسکن مهر به سمت امضای قرارداد با پیمانکار و ساخت و سازهای کلان برویم. بجز چند پروژه محدود که تعداد واحدهای مسکونی آن نسبتاً بالاست مانند همین پروژه ۳۲۴ واحدی بهاران شرقی منطقه ۱۸ تهران؛ وگرنه جنس پروژههای مسکن امید از نوع ساخت سایتهای هزار واحدی نیست و عمدتاً ۵ تا ۲۰ واحدی است.»
مشاور مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری تأکید کرده است که نقش دولت و وزارت راه و شهرسازی در «مسکن امید»، عمدتاً نقش حمایتی مانند اعطای تسهیلات ارزانقیمت، تخفیف در انشعابات، صدور پروانه و تعرفه خدمات نظام مهندسی است و واحدها را خود مردم و مالکان خانههای فرسوده میسازند.
با وجود این توضیحات، طراحی و اجرایی شدن پروژه «مسکن امید» یادآور طرح «مسکن مهر» محمود احمدینژاد است که بر اساس آن میخواست همه ایرانیان را صاحبِ خانه کند!
طرحی که به دلیل غیر کارشناسی بودن از هدف خود دور ماند و به صورت نیمهکاره و با ضرر مالی به دولت یازدهم رسید. در این طرح قرار بود دولت برای خانهدار کردن قشرهای کمدرآمد با در اختیار قرار دادن زمین رایگان خانهسازی را تشویق کند.
در حالی که کارشناسان معتقد بودند با توجه به جمعیت کشور سالانه به حدود ۷۰۰ هزار تا یک میلیون مسکن جدید نیاز است، در دولت محمود احمدینژاد با نگاهی تکبُعدی به بازار مسکن، و متمرکز بر افزایش عرضه، تصویب شد که سالانه یک میلیون و ۵۰۰ هزار واحد مسکونی از طریق پروژه «مسکن مهر» ساخته شود.
با وجود اینکه کارشناسان منابع و امکانات و همچنین وضعیت بازار را برای ساخت تا سالی ۲۰ هزار واحد مسکونی در طرح «مسکن مهر» ارزیابی میکردند اما عرضهی انبوه مسکن، آنهم بیکیفیت و بساز و بفروشی، به دست دولت احمدینژاد رکودی را بر بازار مسکن تحمیل کرد که همچنان دامن این بازار را گرفته است.
همزمان پروژه «مسکن مهر» به کانالی برای رانتخواری شرکتهای انبوهسازی و نورچشمیها تبدیل شد؛ نتیجهاش خانههایی بیکیفیت و شهرکهایی غیراستاندارد در حاشیه شهرها بود. این پروژه همچنین قیمت زمین را در ایران ۷۶۰ درصد و قیمت مسکن را ۵۰۰ درصد افزایش داد.
دولت روحانی نیز که از به پایان رساندن و جلب رضایت مردم خریدار این واحدها ناتوان بود، سرگرم طرحهای جدیدی، با همان سبک و سیاق، برای بازار مسکن شد!
گفتنی است طرح «مسکن امید» نخستین طرح دولت روحانی برای بازار مسکن نبود؛ در سال ۹۲ دولت طرح «مسکن اجتماعی» را به تقلید از کشورهای پیشرفته به عنوان یک مدل پیشنهادی ارائه کرد تا اینکه نهایتا در سوم اسفندماه ۹۵ جزییات این طرح به تصویب هیأت وزیران رسید. بر اساس آن مقرر شد سالیانه ۱۰۰ هزار واحد در قالب «مسکن اجتماعی» و «مسکن حمایتی» با مسئولیت بنیاد مسکن تأمین شود؛ طرحی که هنوز با گذشت بیش از دو سال همچنان روی کاغذ مانده است!
جالب آنکه طرح «مسکن امید» از همان ابتدای کار نیز حاشیههایی به دنبال داشته است. در این میان، پروژه ۱۰۰ واحدی محله سیروس تهران در منطقه ۱۲ تهران نیز که از مهمترین برنامههای نوسازی بافت فرسوده در دولت یازدهم بود در ۱۱ بهمن ۱۳۹۵ با حضور وزیر سابق راه و شهرسازی کلنگزنی شد؛ اما یک شرکت انبوهساز وابسته به بانک مسکن اعلام کرد که به دلایل غیراقتصادی بودن از این پروژه انصراف داده است.
اکنون با توجه به رکود تورمی شدید موجود در بازار مسکن و ناتوانی دولت در حوزه مالی و اجرایی، احتمال اینکه این پروژه نیز غیراقتصادی و غیرکارشناسی اعلام و در نهایت نیمهکاره رها شود وجود دارد؛ همانطور که پروژه ۱۰۰ واحدی محله سیروس از سوی یک شرکت غیراقتصادی تشخیص داده شد!