در هفته‌های گذشته لندن و شهرهای دیگر اروپایی شاهد جنبش مدنی قوی و گسترده‌ی «جنبش علیه انقراض» برای حفظ محیط زیست بود. رسانه‌های جهان گزارش‌های مشروح و مداوم درباره این جنبش منتشر کردند و مدافعان آن با حضور در مراسم مختلف و نهادهای بین‌المللی درباره اهمیت خطراتی که محیط زیست را تهدید می‌کند به سخنرانی و گفتگو پرداختند. کیهان لندن در مورد این حرکت و ریشه‌های آن با دکتر نامدار بقایی یزدی کارشناس محیط زیست و میکروبیولوژی و مدیر گروه پژوهشی محیط زیست در «پروژه ققنوس ایران» گفتگو کرده است.
-آقای بقایی، لطفا درباره زمینه‌‌ی حرکت‌های جدید برای حفظ محیط زیست توضیحاتی برای خوانندگان ما بدهید.
-بر اساس توافقی که در کنفرانس پاریس در سال ۲۰۱۷ به دست آمد، تصاعد کربُن و گازهای گلخانه‌ای تا درجه‌ای باید کاهش یابد که تا ۲۰۵۰ دمای کره زمین از یک و نیم درجه سانتیگراد فراتر نرود. اگر بیش از این درجه افزایش یابد و به دو درجه برسد مشکلات اساسی دیگر مانند تسریع آب شدن یخ‌های قطبی به وقوع می‌پیوندد که سبب شروع زیر آب رفتن بسیاری از جزایری که ارتفاع آنها نسبت به سطح دریا کم است می‌شود؛ و یا مشکلات اقلیمی دیگر مانند خشکی و قحطی و همچنین سیلاب‌هایی نظیر سیل اخیر ایران در نقاط مختلف جهان پیش خواهد آمد.
-ولی جنبش اخیر در کشورهای اروپایی چه رابطه‌ای با این موضوعاتی که مطرح کردید دارد؟
-در هفته‌های اخیر در کشورهای مختلف اروپایی و به‌خصوص در بریتانیا جنبشی با عنوان «علیه انقراض» به راه افتاده که هدف کلی‌اش این است که دولت‌ها بیایند و به حرف‌های مردم گوش کنند و به ویژه بین کنشگران محیط زیست و دولت‌ها دیالوگ برقرار بشود و بجای سرپوش گذاشتن روی واقعیت‌ها، این مشکلات با مردم صریحاً در میان گذاشته شود.
-آیا این جنبش از مرحله طرح مسائل فراتر رفته و حالت نافرمانی مدنی پیدا کرده است؟
-کنشگران محیط زیست متوجه شده‌اند که باید دست به این نوع مبارزه بزنند یعنی از طریق نافرمانی مدنی اختلال ایجاد کنند تا به حرف آنها گوش داده شود. در نظر بگیریم که این مبارزه به معنای واقعی کلمه مدنی است. شما این را مقایسه کنید با رفتاری که با کنشگران محیط زیست در ایران می‌شود. آنها اگر دو کلمه انتقاد کنند دستگیر و زندانی می‌شوند و حتی فعالانی مانند استاد دانشگاه دکتر کاووس سیدامامی در زندان بطرز مرموزی جان خود را از دست می‌دهند.
-نقش نوجوانان در این جنبش، که از کشورهای اسکاندیناوی از سر گرفته شد، چیست؟
-حرکت «علیه انقراض» به ماه مه ۲۰۱۸ و اعتراض دانشگاهیان در بریتانیا باز می‌گردد. اما «جمعه‌ها برای آینده» از ماه اوت ۲۰۱۸ شروع شد. آن زمان یک دختر ۱۵ ساله سوئدی به نام گِرتا تانبرگ (متولد ۲۰۰۳) این حرکت را راه انداخت به این شکل که در روزهای جمعه با والدین خودش می‌رفت جلوی پارلمان سوئد و دست به اعتراض می‌زد. او می‌گوید که ما جوان هستیم و می‌خواهیم در این دنیا برای سال‌های سال زندگی کنیم. او از مجلس و دولت می‌خواهد که به وضعیت اقلیمی رسیدگی بیشتری بکنند و آن را ندیده نگیرند و مسائل آن را در صدر مسائلی قرار دهند که باید درباره‌شان گفتگو و تصمیم‌گیری شود وگرنه در ۴۰ و ۵۰ سال آینده دنیایی باقی نخواهد ماند که در آن زندگی کنیم. برای نمونه ما در بریتانیا اینهمه فقط راجع به برکسیت صحبت می‌کنیم در حالی که اگر به محیط زیست و شرایط آب و هوایی به صورت جدی پرداخته نشود دیگر بریتانیایی باقی نخواهد ماند که برکسیت و خروج از اتحادیه اروپا در آن مطرح باشد یا نباشد چرا که به دلیل بالا آمدن سطح آب، این جزیره به تمامی زیر آب خواهد رفت. باید بگویم حرکتی که این دختر نوجوان در جلب توجه به وضعیت محیط زیست راه انداخته به راستی ستودنی است.
-این حرکت چگونه توانست به این شکل در اروپا گسترش پیدا کند؟
-این دیگر هنر رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی است. خبر و گزارش‌های این حرکت همینطور به صورت دومینو پخش شد و در بخش‌های بزرگی از دنیا جوانان درباره این موضوع آگاهی بیشتری پیدا کردند. آنها بنا را بر این گذاشتند که روزهای جمعه دو سه ساعت از کلاس درس زده و در بیرون از مدرسه دست به اعتراض بزنند. البته این حرکت مورد مخالفت بعضی از آموزگاران و مدیران مدرسه قرار گرفته ولی در عین حال بسیاری نیز از آنها به این حرکت پیوستند تا این روز را به مقاومت مدنی اختصاص بدهند. آنها بیرون آمدند تا صدای اعتراض خود را بگوش سیاستمداران و مسئولان مملکت‌شان برسانند و از آنها بخواهند که به هشدارهای اقلیمی توجه بیشتر و جدی کنند.
گرتا تانبرگ با این سن کم سخنرانی‌های جالبی در نهادهای مهم داشته. یک سخنرانی عالی در کنفرانس پارسال در کنفرانس اقلیمی سازمان ملل در لهستان در مورد محیط زیست کرد و نیز در ماه ژانویه امسال در کنفرانس داووس، یعنی مجمع بزرگ اقتصادی جهانی سخنرانی کرد. اینها همه نشان‌دهنده‌ی آن است که اینها تبلیغات و شعار محض نیست. صحبت‌های این دختر نوجوان مفهوم عمیقی دارد و پیام مهم او آن است که باید به وضعیت موجود و خطرناک اقلیمی در جهان رسیدگی واقعی و سریع شود.
-چگونه این جریان در میان بزرگسالان و صاحب نظران و کنشگران محیط زیست نفوذ یافت؟
-البته نفود این جریان نه تنها به بریتانیا بلکه به کشورهای دیگر هم رسیده. اوایل که این جریان راه افتاد برخی از آموزگاران و مدیران مدرسه و والدین نسبت به آن تردید داشتند و به نوجوانان توصیه می‌کردند که بجای بیرون رفتن و اعتراض کردن، در مدرسه و خانه بنشینند و در مورد وضعیت محیط زیست و تغییر شرایط اقلیمی و آب و هوا مطالعه کنند! ولی نوجوانان و جوانان گفتند که فقط با درس خواندن این وضعیت درست نمی‌شود؛ و این البته یک حقیقت است. تا زمانی که شما صدایتان را بلند نکرده‌اید سیاستمداران و قانونگذاران به حرف شما گوش نمی‌دهند. این حرکت الان گسترش پیدا کرده و در لندن به شکل شورش علیه انقراض تبلور یافته. گرتا تانبرگ مطرح کرده که اگر نجنبیم روزی ۲۰۰ نوع حیوان و گیاه روی کره زمین نسل‌شان منقرض می‌شود.
-واقعا روزی ۲۰۰ نوع؟!
-بله مثلا انواع حشرات در نقطه‌های دورافتاده نسل‌شان از بین می‌رود. در همین خراسان و گلستان خودمان گوزن‌هایی داریم که به آنها گوزن زرد می‌گویند که ۱۰ تای آنها را سیلاب اخیر بُرد. اینها فجایع تاریخی هستند که در مقابل چشمان ما روی می‌دهند. صحبت این نوجوانان آن است که ما باید استفاده از سوخت‌های فسیلی را کنار بگذاریم و یا بطور روزافزون کم کنیم و بجای آنها از انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده کنیم. این معترضان البته خواست‌های دیگری نیز دارند از جمله اینکه تا سال ۲۰۲۵ در بریتانیا مقدار تصاعد کربن به صفر برسد. این البته به نظر من ناممکن است. یعنی باید یک قدرت و اراده عظیم سیاسی پشت سر این حرکت باشد که در چشم‌انداز دیده نمی‌شود. طبق معاهده پاریس تمام کشورهایی که به این پیمان پایبند هستند باید تا سال ۲۰۵۰ میزان استفاده از کربن را تا درجه‌ای پایین بیاورند که افزایش درجه حرارت زمین از یک و نیم درجه فراتر نرود. یعنی تا ۶ سال دیگر این امر به هیچ وجه امکانپذیر نیست مگر آنکه از همین فردا تمام ماشین‌ها برقی شوند و مصرف گوشت به شدت کم شود که این هر دو دور از واقع‌بینی است.
-آیا به نظر شما اجرای تصمیم اخیر شهردار لندن که از ۵ آوریل به بعد ماشین‌های قدیمی بنزینی و گازوئیلی برای ورود به مرکز شهر لندن باید مبلغی پرداخت کنند به کمک این حرکت آمده؟
-البته این حرکت مثبتی است ولی به نظر من یک راه حل اساسی نیست زیرا شما در عمل آنچه را که باید کاهش یابد، منتقل می‌کنید به جایی دیگر. کار اساسی آن است که شما شروع کنید به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر. تخمین زده شده که اگر در بریتانیا نیروگاه‌های گازی را کم و به توربین‌های بادی تبدیل کنند باید ۱۳۰ هزار توربین در اطراف و اکناف بریتانیا در خشکی و دریا قرار داده شود تا بتواند جوابگوی میزان انرژی مورد نیاز کشور باشد. این کار راحتی نیست نه تنها یک‌شبه بلکه چند ماهه و چندین ساله نیز انجام نمی‌شود چه برسد به ۶ سال دیگر که این معترضان می‌خواهند!
-چشم‌انداز این اعتراضات و حرکت‌های مدنی چیست؟ آیا تاثیرگذار خواهند بود و می‌توانند به راه حل عملی برای حل مشکل محیط زیست برسند؟ آیا خواهند توانست نظر مردم را به پیام‌های خود جلب کنند؟ یا اینکه با ایجاد اختلال در شهر از طریق تعطیلی مدرسه و تجمع، افکار عمومی علیه آنها خواهد شد؟
-اتفاقا همین ایجاد اختلال در زندگی مردم باعث می‌شود که مردم به فکر بیفتند و کنجکاو شوند که این معترضان چه می‌گویند! به نظر من آگاهی جامعه از این نظر بیشتر می‌شود. این حرکتی است که به این زودی‌ها فرو نخواهد نشست و گسترش نیز خواهد یافت. ناگفته نماند که در میان این معترضان، البته آدم‌هایی هم پیدا می‌شوند که می‌خواهند از این حرکت‌های مثبت و درست سوء استفاده کنند. می‌گویند از وقتی این حرکت شروع شده زندان‌های ایستگاه‌های پلیس لندن پُر شده است. به نظر من این حرکت از این مرحله به بعد باید تأثیرات خود را در سازمان ملل و کنفرانس‌های بین‌المللی پیگیری کند. این دختر جوان سوئدی و امثال او باید در این نهادها شرکت کنند تا صدایشان را به گوش جهانیان برسانند. این مسئله به راستی موضوع مرگ و زندگی است که از مسائلی مانند برکسیت به مراتب مهمتر است زیرا هر روز که می‌گذرد کره زمین به انقراض نزدیکتر می‌شود.
در ضمن به یاد داشته باشیم که سر دیوید آتنبرو کنشگر معروف محیط زیست نیز در سنین نود سالگی هنوز از پای ننشسته و کارزار بزرگی علیه مصرف پلاستیک راه‌انداخته است تا دنیا فکر اساسی در مورد این آفت صنعتی علیه محیط زیست بکند. زباله‌های پلاستیک واقعاً دنیا و دریاها و اقیانوس‌ها را آلوده کرده. می‌دانید که پلاستیک از روند پترو شیمی به دست می‌آید و به سوخت‌های فسیلی مربوط است. به نظر سر دیوید آتنبرو اتکای انسان به آن باید به تدریج کمتر و کمتر شود و بجای آن باید به طرف پلاستیک‌هایِ زیستی و یا بیوپلاستیک برویم. دیوید آتنبرو با نوجوانان و جوانانی که می‌خواهند صدای اعتراض خود را به گوش جهانیان و سیاستمداران برسانند همراهی و همدلی می‌کند. مشکلات محیط زیست، بار سنگین و عظیمی است که فقط با اقدامات یکی دو کشور حل نمی‌شود و نیاز به همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی دارد.
آقای دکتر نامدار بقائی یزدی مقاله کامل و روشنگر است و امیدوارم همۀ افراد مسئول در همۀ کشورها از آگاهی به عمل هماهنگ برسند.