احمد رأفت (+عکس) دوسالانه هنری یا بینال ونیز، که برای اولین بار در سال ۱۸۹۵ برگزار شد، بدون شک بزرگترین و مهمترین فرصت برای علاقمندان به هنرهای تجسمی است. دو سال پیش ۶۵۰ هزار نفر از این دوسالانه بازدید کردند. حدس زده می‌شود که امسال از ۱۱ مه تا ۲۴ نوامبر ۲۰۱۹، روزی که بینال به کار خود پایان خواهد داد، بیش از ۷۰۰ هزار کنجکاو و علاقمند به هنر به این شهر رویایی سفر کنند. بینال این فرصت را به بازدیدکننده می‌دهد که در چند روز به ۹۰ کشور «سفر» کنند و با کار صدها هنرمند از چهار گوشه جهان آشنا شود.
امسال هنرمندان ایرانی حضور چشمگیری در این دوسالانه دارند، که در سال‌های گذشته با دو شیر طلایی، جایزه‌ای که به بهترین‌ها تعلق می‌گیرد، از هنرمندان ایرانی تقدیر به عمل آورده است. شیرین نشاط هنرمند سرشناس ایرانی ساکن نیویورک توانست در سال ۱۹۹۹ با شیر طلایی به خانه بازگردد. ۴ سال بعد، در سال ۲۰۰۳، آویش خبره‌زاده هنرمند جوانی که در آن سال‌ها در ایتالیا زندگی و تحصیل می‌کرد، نیز شیر طلایی برجسته‌ترین هنرمند جوان را دریافت کرد.
از تهران تا ونیز
جوایز بینال ونیز یا به غرفه‌های کشوری (امسال ۹۰ کشور در این دوسالانه با غرفه حضور دارند) و یا به هنرمندانی که مستقیم از سوی بینال دعوت شده باشند تعلق می‌گیرد. امسال ۷۹ هنرمند از چهارگوشه جهان به این دوسالانه که نام «باشد که در زمان جالبی زندگی کنی» داده شده است، دعوت شده بودند، که یکی از آنها نیری باقرامیان، هنرمند ارمنی متولد تهران و ساکن برلین است. نیری باقرامیان با دو چیدمان (اینستالیشن) در هر دو غرفه رسمی «باغ بینال» و «آرسنال» حضور دارد. این هنرمند در بسیاری از کشورهای جهان تا کنون نمایشگاه برگزار کرده است.
۹ هنرمند دیگر ایرانی نیز امسال با حمایت «بنیاد پارسول» به ونیز آمده‌اند. کیهان لایف، بخش انگلیسی کیهان لندن، نیز شریک رسانه‌ای این نمایشگاه است. این مجموعه، یکی از ۲۱ رویداد حاشیه‌ای است که به صورت رسمی در بینال حضور دارند و با مدیریت زیبا اردلان در یکی از زیباترین ساختمان‌های ونیز Palazzo Benedetto Marcello برگزار می‌شود.
این بنای زیبا که یادگار قرن هجدهم میلادی است و امروز کنسرواتوار موسیقی این شهر رویایی را میزبانی می‌کند، در سال‌های دور میزبان یکی از فیلم‌های سری معروف جیمزباند با نام «کازینو رویال» هم بوده است. در حیاط این بنای تاریخی دو «فروغ» سهند حسامیان و سه کار خوش رنگ و بزرگ نوید نور به بازدیدکننده خوشامد می‌گویند.
«پوسته» تهران در ونیز
در پایان پله‌های زیبایی که بازدیدکننده را به طبقه اول هدایت می‌کنند، می‌توان از چیدمان بسیار زیبای سیا ارمجانی، هنرمندی که در دهه ۶۰ میلادی به آمریکا مهاجرت کرد، لذت برد. چیدمانی که از ادگار آلن پو نویسنده شهیر آمریکایی الهام گرفته است. در کنار این چیدمان، کاری از نازگل انصاری‌نیا که با فناوری چاپ سه بعدی با نام «پوسته» خلق شده است نیز قرار دارد. «پوسته» ویرانه‌های خانه‌ای از تهران را به ونیز آورده است. در همین سالن، کار دیگری از همین هنرمند ساکن تهران نیز با عنوان «ستون» نیز توجه بازدیدکننده را به خود جلب می‌کند.
ویدئوی ۱۴ دقیقه‌ای میترا فراهانی مستندساز و کارگردانی که با فیلم «تنها یک زن» در سال ۲۰۰۲ جایزه «تدی» جشنواره سینمایی برلین را از آن خود ساخت، در رابطه با نقاشی معروف هنرمند ایتالیایی کاراواجو با نام «داوود و گولیات» است. میترا فراهانی که در روزهای پس از انتخابات سال ۸۸ در فرودگاه تهران بازداشت و مدتی در اوین زندانی بوده است، مستند بسیار زیبایی در رابطه با یکی از برجسته‌ترین هنرمندان ایرانی، بهمن محصص، با عنوان «فی‌فی از خوشحالی زوزه می‌کشد»، که عنوان یکی از مجموعه‌های این نقاش معروف است، را نیز در کارنامه خود دارد.
بیسکویت «مادر» در بینال
در سالن دیگری ویدیویی از فریده لاشائی اکران می‌شود. فریده لاشائی که چند سال پیش در پیامد یک بیماری سخت چشم از جهان بست، این کار ویدیوئی را با الهام از نقاشی‌های هنرمند سرشناس اسپانیایی فرانسیسکو گویا ساخته است. ۸۲ فریم از کارهای گویا در مورد جنگ با موسیقی فردریک شوپن.
در سالن دیگری یک جعبه بزرگ بیسکویت «مادر» جلب توجه می‌کند. این چیدمان کاری از کوشنا نبوی است. این هنرمند به کیهان لندن در اشاره به این چیدمان می‌گوید: «بیسکویت مادر خاطره‌ی مشترک دو نسل از کودکان، قبل و بعد از انقلاب است ولی آنچه توجه مرا جلب کرد این روسری آبی رنگی است که بعد از انقلاب بر سر مادر این بیسکویت کشاندند که برای من یادآور شمایل مریمی است که فرزندش عیسی را در آغوش گرفته.»
وای زد کامی، با چهره‌های محو شده‌اش در «درخشش خود تویی» حضور دارد. در نقاشی‌های وای زد کامی نشانه‌هایی از تحصیلات او در رشته فلسفه به روشنی دیده می‌شود. او به کیهان لندن می‌گوید «تلاش می‌کنم در کارهایم بُعد متافیزیک انسان‌ها را به تصویر بکشم.» این هنرمند ساکن آمریکا، در سال ۲۰۰۷ نیز با کار دیگری در رابطه با اورشلیم (بیت‌المقدس) به دوسالانه ونیز آمده بود. مرتضی احمدوند با چیدمانی متشکل از سه ویدئو و یک کره مشکی در نمایشگاه بنیاد پارسول حضور دارد. مرتضی احمدوند در توضیح این کار که به آن نام «شدن» داده است به کیهان لندن می‌گوید: «در پایان سه ویدئوی ۴ دقیقه‌ای، نمادهای سه مذهب ابراهیمی یعنی صلیب مسیحیان، ستاره داوود یهودیان و کعبه‌ی مسلمانان با چرخشی آهسته به کره‌ای تیدیل می‌شوند که می‌تواند نمادی از اتحاد یا ادغام باشد.»
بزرگداشت گوته و حافظ
بنیاد پارسول گشایش این نمایشگاه را با هنرنمایی تارا کمانگر پیانیست جوان و با استعداد ساکن نیویورک جشن گرفت که قطعاتی از امین‌الله حسین، ریمسکی کورساکوف، موسیقی فولکور کُرد و قطعه‌ای از خودش را اجرا کرد.
البته قبل از اجرای این کنسرت در این مراسم که همزمان با ۲۰۰امین سالگرد کتاب معروف «دیوان شرقی- غربی» از نویسنده آلمانی یوهان ولفگانگ فون گوته در تجلیل از حافظ بود، اشعاری از خواجه شیرازی، عمر خیام، شیخ رومی، رودکی و عطار هم توسط نرگس فرزاد استاد دانشگاه سوای لندن به فارسی خوانده شد.
دکلمه انگلیسی اشعار این پنج شاعر ایرانی بر عهده هنرپیشه بریتانیایی مت آدیس گذاشته شده بود.
غرفه ایران تنها ده دقیقه با محل نمایشگاه بنیاد پارسول فاصله دارد. نام این غرفه «بودن و سرودن» است و برخی از رسانه‌های هنری از این غرفه به عنوان یکی از جالب‌ترین غرفه‌های کشوری ۵۸امین دوسالانه ونیز نام برده‌اند.
در این غرفه کارهایی از سمیرا علیخان‌زاده، علی میرعظیمی و رضا لواسانی ارائه شده است. علی میرعظیمی با چیدمانی به کاوش در مفهوم رویا پرداخته است. سمیرا علیخان‌زاده عکس‌های خانوادگی را به عنوان ماده خام کارهای خود برگزیده است و با دست بردن در آنها برای واکاوی در خاطره‌ها تلاش کرده است. رضا لواسانی که نامی آشنا در هنر ایران است، با چیدمانی گسترده و بسیار جالب به بینال ونیز آمده است. وی در این چیدمان با استفاده از خمیر کاغذ بر مفهوم بازیافت تأکید می‌کند. چیدمان رضا لواسانی روایتی شاعرانه از زندگی و گذشت زمان است.
اسطوره‌های هخامنشیان
مسعود اخوان‌جم نیز با دو مجسمه به نام «معضل انسان» و «دگردیسی» در غرفه بنیاد GAA در باغ Marinaressa، در نزدیکی مقر اصلی بینال حضور دارد. «معضل انسان» تصویری نمادین از خیر و شرّ است، در حالی که «دگردیسی» ترکیبی از اسطوره‌های دوران هخامنشیان (گاو، فیل و گوزن) است که می‌تواند دعوتی به رواداری تلقی شود. مسعود اخوان‌جم که در اسپانیا اقامت دارد معتقد است «انسان‌ها هنوز باید راه زیادی را برای تحمل یکدیگر و همزیستی طی کنند.» این هنرمند دومین بار است که در بینال ونیز حضور دارد.
یکی دیگر از هنرمندانی که سابقه طولانی حضور در دوسالانه ونیز و نمایشگاه‌های حاشیه‌ای آن را دارد، بیژن بصیری مجمسه‌ساز ایرانی- ایتالیایی است که در بینال ۲۰۱۷ کارهایش در غرفه جمهوری اسلامی به نمایش درآمده بود. بیژن بصیری امسال با «شهاب سنگ» میهمان گالری بین‌المللی شهر ونیز است. این مجسمه ده متری، آخرین اثر این هنرمند ساکن ایتالیا در چارچوب طرح «تفکرات ماگماتیک» است. طرحی که از ابتدای دهه ۸۰ میلادی ذهن این هنرمند را به خود مشغول ساخته. البته هنرمندان ایرانی در کارهای برخی دیگر از هنرمندان نیز مشارکت دارند. ناتاشا زودر هاپلمان که چیدمان‌اش در غرفه آلمان با عنوان «بقا در ویرانه‌های ویرانی» به نمایش در آمده است، در فهرست همکارانش از سه ایرانی‌تبار (الناز سیدی، مازیار پهلوان و سینا احمدی) نام می‌برد.
