سازمان بهداشت جهانی (WHO ) برای نخستین بار راهکارهایی را برای مقابله با بیماری فراموشی یا زوال عقل در اختیار افکار عمومی قرار داده است. شایع‌ترین نوع بیماری فراموشی یا «نسیان»، بیماری آلزهایمر یا زوال عقل در دوران سالمندی است.
از دید سازمان بهداشت جهانی، این بیماری هنوز وسیله پیشگیری و درمان ندارد، اما ورزش و تحرک کافی، ترک مصرف دخانیات و الکل و توجه به تغذیه سالم می‌تواند از خطر ابتلا به آن جلوگیری کند یا از آن بکاهد.
تحقیقات انجام شده نشان می‌دهند که نه تنها عدم تحرک و مصرف دخانیات بلکه اضافه وزن، بیماری قند و فشار خون بالا و اضطراب زیاد نیز در ابتلای انسان به فراموشی موثر هستند. سازمان بهداشت جهانی از دولت‌ها و مسئولان امور بهداشت و تندرستی خواسته است که فعالیت‌های خود را در زمینه پیشگیری از این بیماری گسترش دهند. درمان بیماری پس از ابتلای انسان به آن دیگر ناممکن است زیرا نه واکسنی برای آن کشف شده و نه دارویی درمان‌بخش.
بر پایه گزارش نشریه‌های علمی و پزشکی البته محققان سوئدی در سال‌های اخیر به نتایجی رسیده‌اند که ممکن است در آینده به تهیه دارویی موثر برای پیشگیری و درمان آلزهایمر منتهی شود.
مبتلایان به دمانس و آلزهایمر در ایران و آلمان
فراموشی (نسیان) و شایع‌ترین نوع آن، آلزهایمر، یکی از مهمترین بیماری‌های سالمندان در دوران معاصر است. معاون اجتماعی وزیربهداشت ایران یک سال پیش اعلام کرد که در این کشور ۷۰۰ هزار تن از بیماری آلزهایمر رنج می‌برند. این البته آمار کسانی است که در مراکز درمانی و خانه‌های سالمندان به ثبت رسیده‌اند، در حالی که تعداد مبتلایان ثبت نشده می‌تواند از این هم بیشتر باشد. در آلمان که جمعیتی تقریبا برابر با ایران دارد، تعداد مبتلایان به فراموشی در سال ۲۰۱۸ بیش از یک میلیون و ۷۰۰هزار تن گزارش شده است.
دبیرکل سازمان بهداشت جهانی همزمان با انتشار راهکارهای مقابله با بیماری فراموشی پیش‌بینی کرده است که شمار مبتلایان در سطح جهان تا ۳۰ سال دیگر سه برابر امروز خواهد شد. وی گفته است: «ما باید برای کاهش خطر گسترش بیماری فراموشی دست به اقدامات جدی بزنیم.»
تقویت قلب برای سلامتی مغز
به نظر این مقام که به نوشته اشپیگل آنلاین از جایگاه علمی‌بالا و جهانی برخوردار است، هرچه برای قلب خوب است برای مغز هم خوب است. بنابراین کنترل دائمی قلب و فشار خون می‌تواند شانس عدم ابتلا به فراموشی را نیز بالا ببرد. از سوی دیگر، روش زندگی فعال و پرتحرک بطور مستقیم به سلامتی مغز کمک می‌کند.
در نظریه سازمان بهداشت جهانی آمده است: «تحقیقات گسترده نشان داده‌اند که انسان‌ها با فعالیت جسمی کافی به ندرت به بیماری فراموشی (دمانس) مبتلا می‌شوند. به نظر می‌رسد فعالیت فیزیکی تاثیر بسیار مثبتی بر ساختار مغز داشته باشد. علاوه بر این، تحرک کافی برای مقابله با فشار خون نیز بسیار مفید است و از این طریق هم خطر ابتلا به فراموشی و آلزهایمر کاهش می‌یابد.»
زیر عنوان دمانس یا بیماری فراموشی، اختلالات متعددی جمع‌بندی می‌شوند که از طریق آنها توانایی‌های جسمی و روحی شخص مبتلا به شدت کاهش می‌یابد. بیشترین مبتلایان به فراموشی دچار بیماری آلزهایمر هستند که ظرف چند سال توانایی‌های روحی خود را از دست می‌دهند و شخصیت آنها تغییر می‌کند. آلزهایمر اساسا سبب ناتوانی شده و بیمار نیازمند به کمک جسمی و روحی شدید می‌شود. بسیاری از مبتلایان به مرحله‌ای می‌رسند که نزدیکان خود را نیز نمی‌شناسند. برخی از آنها به شدت حساس شده و رفتاری پرخاشگرانه در پیش می‌گیرند. هنوز نه واکسنی علیه این بیماری کشف شده و نه دارویی شفابخش. بنابراین، تعیین‌کننده‌ترین راهکار تلاش برای پیشگیری است.
ورزش بجای مکمل‌های غذایی
سازمان بهداشت جهانی در کنار تحرک زیاد و ترک مصرف دخانیات یک تغذیه سالم و کافی را برای پیشگیری از دمانس (فراموشی) و آلزهایمر توصیه می‌کند. حرکات ورزشی نیز می‌توانند برای پیشگیری از بیماری به میانسالان و سالمندان کمک کنند. همچنین کنترل وزن و جلوگیری از افزایش آن به ویژه در دوران میانسالی بسیار مهم است و خودداری از مصرف الکل نیز از سوی سازمان بهداشت جهانی توصیه شده است.
در مقابل، این سازمان استفاده از ویتامین ب و سایر ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی را مفید نمی‌داند. تحقیقات و آزمایش‌های انجام شده سودمند بودن این مواد در پیشگیری و درمان فراموشی و آلزهایمر را اثبات نکرده‌اند. سازمان بهداشت جهانی حتی استفاده طولانی از چنین موادی را برای پیشگیری از فراموشی منع کرده است.
خطر ابتلا به فراموشی با افزایش سن انسان‌های مستعد تشدید می‌شود. پژوهشگران «انجمن آلزهایمر آلمان» به این نتیجه رسیده‌اند که این خطر افراد زیر ۶۵ ساله را کمتر تهدید می‌کند. اما یک چهارم افراد بین ۸۵ تا ۸۹ ساله به این بیماری مبتلا می‌شوند.
اختلال حافظه معمولاً به تدریج ایجاد می‌شود و پیشرفت می‌کند. دمانس، یک بیماری مغزی پیش‌رونده و برگشت‌ناپذیر است که به آرامی حافظه و قدرت تفکر را از بین می‌برد و حتی توانایی انجام کارهای ساده را از فرد می‌گیرد. اختلال حافظه در مرحله مقدماتی بیماری به وقایع و آموخته‌های تازه محدود می‌شود، ولی به تدریج خاطرات قدیمی هم آسیب می‌بینند.
در سال ۱۹۰۱، آلوئیس آلزهایمر Alois Alzheimer روانشناس و متخصص اعصاب در آلمان نخستین مورد این بیماری را کشف کرد. به همین دلیل این بیماری به نام وی، «آلزهایمر»، شناخته می‌شود. تحقیقاتی که تا پیش از انتشار راهکارهای سازمان بهداشت جهانی انجام شده، ثابت کرده‌اند که بیماری آلزهایمر می‌تواند عوامل ژنتیک داشته باشد و در پی افسردگی گریبانگیر انسان شود یا حاصل کم‌خوابی ومصرف زیاد نمک و اضطراب هم باشد.
راه‌های پیشگیری از آلزهایمز
پیش از انتشار راهکارهای سازمان بهداشت جهانی برای پیشگیری از فراموشی و آلزهایمز، محققان دانشگاه گوته فرانکفورت نیز ورزش و تحرک را بسیار مفید دانسته بودند. تحرک سبب تقویت سوخت و ساز مغز می‌شود و می‌تواند از تحلیل رفتن کارآیی مغز و زوال عقل جلوگیری کند.
پژوهش‌های علمی‌نشان داده که افزایش سوخت و ساز در مغز باعث جلوگیری از افزایش ماده کولین (جزیی از ویتامین B) می‌شود. این متابولیسم معمولاً با کاهش سلول‌های عصبی افزایش می‌یابد و در نهایت منجر به دمانس و آلزهایمر می‌شود. انجام ورزش میزان کولین را در مغز تنظیم می‌کند. بنابراین ورزش کردن باعث حفاظت از سلول‌های عصبی می‌شود.
حتی افرادی که حوصله ورزش جدی را ندارند می‌توانند در میانسالی و سالخوردگی با راه رفتن روزانه از ابتلای به آلزهایمر جلوگیری کنند. پیاده‌روی بر ساختار مغز تاثیر می‌گذارد. برداشتن دست کم ۶ هزار قدم در روز از اختلال حواس جلوگیری می‌کند.
دانستن زبان دوم، نقاطی از مغز را که معمولا در بیماران آلزهایمر تحت تاثیر قرار می‌گیرد، تقویت می‌کند. محققان کانادایی، با اسکن مغز دو گروه افراد چندزبانه و تک‌زبانه که همگی مبتلا به بیماری آلزهایمر بودند، این را اثبات کرده‌اند که دانستن یک زبان دوم می‌تواند خطر اختلالات مغزی را کاهش دهد. برخی از تحقیقات علمی هم به این نتیجه رسیده‌اند که مصرف مرتب قهوه، چای سبز و زغال اخته آبی (بلوبری) در پیشگیری از زوال عقل بی‌تاثیر نیستند.
تشخیص از راه چشم
در سال‌های اخیر برخی از محققان اعلام کرده‌اند که آلزهایمر را پیش از وقوع از طریق اسکن چشم می‌توان پیش‌بینی کرد.
دلیل شیمیایی بروز بیماری فراموشی و آلزهایمر انباشت پلاکت‌های متشکل از پروتئین «بتا آمیلوئید» در مغز انسان است. این نوع پروتئین سلول‌های مغزی را به تدریج نابود می‌کند. دانشمندان دریافته‌اند که انباشت پلاکت‌های حاوی بتا آمیلوئید در شبکیه چشم هم بروز می‌کند و میزان پلاکت‌های شناسایی شده در این بخش با میزان پلاکت‌های موجود در نواحی مغزی بیماران آلزهایمری برابر است. به این ترتیب از طریق اسکن چشم می‌توان پیشاپیش علائم ظهور آلزهایمر را تشخیص داد و برای کند کردن روند آن چاره اندیشید.
*منبع: اشپیگل
*ترجمه و تنظیم از کیهان لندن
