استخراج و معاملات بیت‌کوین در ایران قانونی می‌شود؟

استخراج ارزهای دیجیتال در ایران در روزهای گذشته با حاشیه‌هایی روبرو بوده است؛ بیت‌کوین معروف‌ترین ارز دیجیتال است که اکنون در ایران بسیار پرطرفدار است.

افراد زیادی بیت‌کوین را در سرتاسر دنیا خرید و فروش می‎کنند. استخراج‌کنندگان با استخراج بیت‌کوین، مقداری بیت‌کوین به دست می‌آورند و می‌توانند آن را بفروشند و پول رایج کشورشان را دریافت کنند.

استخراج بیت کوین که به آن ماینیگ (Mining) می‌گویند، روندی است که در آن افراد با دستگاه‌های استخراج خود کمک می‌کنند تا شبکه بیت‌کوین امن بماند و تراکنش‌های بیت‌کوین انجام شود. در این عملیات کامپیوترهای ماینر باید طی فرایند ریاضی پیچیده، معادلات ریاضی را حل کنند و هر کس که زودتر به جواب برسد، بیت کوین تولید شده و به عنوان پاداش به او تعلق می‌گیرد.

این کار نیازمند داشتن سیستم‌های سخت افزاری قدرتمند و برق است و این روزها به دلیل افزایش تراکنش‌ها در سطح بین‌الملل دیگر با کامیپوتر‌های خانگی این کار صورت‌پذیر نیست.

اکنون بسیاری به عنوان استخراج‌کننده بیت‌کوین با راه‌اندازی به اصطلاح «مزارع استخراج» تجهیزات را خریداری و به عملیات استخراج بیت‌کوین مشغول هستند. در ایران نیز بسیاری افراد با راه‌اندازی صدها و حتی بیش از هزار دستگاه مزرعه استخراج بیت‌کوین خود را راه‌اندازی کرده و در شرایط رکود و بیکاری به این کار مشغول شده‌اند.

مقامات جمهوری اسلامی عنوان کرده‌اند که دستگاه‌های ماینر به صورت قاچاق نیز وارد کشور شده است. رضا سعیدی سرپرست دفتر واردات و مناطق آزاد و ویژه گمرک در گفتگو با خبرگزاری فارس گفته است: «اصل موضوع به نحوه ثبت سفارش این کالا بازمی‌گردد تا کنون کالایی تحت عنوان ماینر از گمرکات ترخیص نشده است. طی روزهای اخیر دو مورد از بیت ماینرها ثبت سفارش از سازمان صمت خراسان رضوی دریافت کرده‌اند که از نظر ما تعرفه دریافت شده نادرست است که باید ثبت سفارش آنها اصلاح شود.»

اما به نظر می‌رسد سازمان‌ها و مقامات در جمهوری اسلامی نظرات مختلفی نسبت به بیت‌کوین دارند. خبرهای روزهای گذشته حکایت از «کشف» و «تعطیلی» برخی مزارع بیت‌کوین در شهرهای مختلف دارد.

محمدحسین رحیمی‌زاده  معاون اجتماعی و پیشگیری از جرم دادگستری یزد که هفته گذشته اعلام کرد دو مزرعه بزرگ بیت‌کوین در این استان کشف و ضبط شده. وی در مورد علت برخورد با تولید ارز دیجیتال و پلمپ آنها گفته که «تولید ارز دیجیتال برخلاف مقررات پولی و بانکی است و پشتوانه‌ای ندارد و پوششی برای پولشویی تلقی می‌شود.» اما کار به اینجا ختم نشده و این مقام قضایی تأکید می‌کند «این دستگاه‌ها (ماینرهای تولید ارز دیجتیال) قاچاق است و متخلفان در پوشش کارخانه‌ها اقدام به تولید ارز می‌کردند.»

از سوی دیگر وزارت نیرو همچنین استفاده برق برای استخراج بیت‌کوین را ممنوع اعلام کرده است. مصطفی رجبی مشهدی سخنگوی صنعت برق در این‌باره گفته است: «از آنجا که انشعابات غیرمجاز هستند، مشخص نیست چند درصد برق کشور را مصرف می‌کنند اما تخمین زده می‌شود ۵۰۰ مگاوات در یک ساعت مصرف دارند که معادل یک نیروگاه بزرگ است.»

وی می‌گوید هنوز برای استخراج ارز مجازی و بیت کوین‌ها تعرفه‌ای مشخص نشده و برخی از دارندگان مراکز استخراج رمز ارزها از انشعاب‌های غیرمجاز استفاده کردند که وزارت نیرو نسبت به قطع آنها اقدام کرده است.

همچنین گفته شده که وزارت نیرو پیشنهاد خود برای تعرفه ارز مجازی را به هیئت دولت ارائه کرده است و هیئت دولت هم این پیشنهاد را در کمیسیون‌های تخصصی بررسی می‌کند.

علی اکبر کریمی عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز به خبرگزاری فارس با تأیید افزایش مزارع استخراج ارزهای مجازی در ایران خواستار ارائه لایحه از سوی دولت در رابطه با ارزهای دیجیتال و مسائل پیرامونی آن شد و گفته که هنوز بانک مرکزی به عنوان مسئول در این رابطه اظهار نظر نکرده است.

برخی صرافی‌ها نیز به صورت علنی به خرید و فروش بیت‌کوین می‌پردازند و حتی وبسایت‌های معامله کننده این ارز دیجیتال نماد اعتبار الکترونیک هم دارند که نشان می‌دهد وزارت صنعت این فروشگاه‌های اینترنتی را تأیید کرده است.

عماد ایرانی کارشناس حوزه بانکداری الکترونیک در گفتگو با خبرگزاری ایسنا گفته است که در مجموع سه نگاه مختلف نسبت به بیت‌کوین وجود دارد: «اول اعلام شد که خود دولت و وزارت صنعت در نامه‌ای ماینینگ ارز مجازی را صنعت اعلام کرده‌اند. البته این نامه خیلی بار اجرایی ندارد و هم‌چنان در گمرک و پلیس اگر مرکزی برای ماینینگ مشاهده کنند، پلمب می‌شود. اما این موضوع دو مخالف هم دارد، بانک مرکزی و وزارت نیرو.»

وی در ادامه افزوده است: «نگرانی بانک مرکزی این است که به دلیل کاهش ارزش پول ملی در اتفاقاتی که در یک سال گذشته افتاده و شرایطی که کشور با آن روبروست، ورود یک ارز مجازی که به راحتی خرید و فروش می‌شود و ارزش دلاری دارد، باعث کاهش ارزش پول ملی شود. یعنی رواجش موجب می‌شود که افراد برای معاملات خرد خود هم به جای ریال از بیت‌کوین استفاده کنند و چون این ارز فراگیری ندارد، باعث شود یک شیب به سمت افراد دارای بیت‌کوین یا سایر ارزهای مجازی و حتی کسانی که دلار دارند ایجاد شود.»

این کارشناس همچنین گفته است: «با توجه به اینکه بخشی از جامعه می‌تواند از این موضوع بهره‌مند شود، کم‌کم باعث می‌شود ارزش پول ملی افت کند و کفه ترازو به سمت آنهایی برود که معاملاتشان بر اساس دلار و بیت‌کوین انجام می‌شود، ارزش پولشان از بین نمی‌رود، قدرت خریدشان بالا می‌رود و این باعث افزایش تورم می‌شود؛ اما فشار روی بخش‌هایی می‌افتد که با ریال کار می‌کنند و در نتیجه آنها هم از ریال به سمت ارزهای مجازی می‌روند و ریال بی‌ارزش‌تر می‌شود. در نتیجه بانک مرکزی می‌گوید اجازه استفاده از بیت‌کوین به عنوان پول و ابزاری برای نقل و انتقال و خرید کالا را نمی‌دهد. با این حال تا حدی قبول کرده که از بیت‌کوین به عنوان عامل سرمایه‌گذاری استفاده شود، اما با شرایطی مانند پرداخت مالیات و شناسایی آن و غیره.»

با این همه برخی نیز معتقدند ورود ارزهای دیجیتال به دنیای تجارت و جایگزینی آنها با اسکناس و سکه دور از ذهن نیست. حسن حسینی شاهرودی عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در این‌باره گفته است: «ارز دیجیتال قطعا در آینده نزدیک جایگزین ارزهای کاغذی و اسکناس می شود. باید سازمانی با ابزارهای نظارتی قوی در حوزه ارز دیجیتال زیر نظر بانک مرکزی شکل بگیرد و فهرست موسسات مجاز در فعالیت ارز دیجیتال اعلام شود.»

از سوی دیگر سعید زرندی معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز با تأکید کرده است که «اگر بخواهیم این موضوع [استخراج بیت‌کوین] را به عنوان یک کار تولیدی بشناسیم باید چارچوب‌های آن تعریف و مکانیسم نظارت را تهیه کنیم، اما مهم اینجاست هنوز این فعالیت به نام کار تولیدی تعریف نشده است.»

او معتقد است این نوع ارز هم  ابزاری برای دور زدن تحریم‌ها به شمار می‌آید و هم امکان پولشویی در آن وجود دارد. معاون وزیر صنعت معتقد است کنگره آمریکا تلاش زیادی برای جلوگیری از تولید بیت کوین در ایران انجام می‌دهد!

سعید خوشبخت کارشناس ارزهای دیجیتال در توضیح چگونگی ساز و کار استخراج و خرید و فروش ارزهای دیجیتال با هدف دور زدن تحریم‌ها به خبرگزاری تسنیم گفته است: «اگر یک  دیتابیس مثل بانک ملی تراکنشی را به هر دلیلی تائید نکرد و بلوکه کرد، هزاران دیتابیس و ارز دیجیتال دیگر جایگزین آن بشود. تا قبل از بلاکچین دیتا سنتر دست مراکز خاصی مثل بانک‌ها و دولت‌ها بود ولی الان این قابلیت در اختیار عموم قرار گرفته است. یک مزیت جذاب و مهم ارز دیجیتال ناشناس بودن آن است اما در مقابل وقتی شما با دستگاه پوز بانک ملی استفاده میکنید بانک حساب شما و فروشنده را کاملا می‌شناسد بنابراین انتقال می‌دهد. اما در شبکه ارز دیجیتال با اینکه نقل و انقالات گسترده مالی انجام می‌شد اما قابل شناسایی نیست و فقط هویت شما تعدادی عدد غیرقابل شناسایی هست. بنابراین همه اطلاعات را افراد را می‌بینیم اما نمی‌دانیم برای که هست.»

جالب اینکه برخی حتی نظر مراجع تقلید را نیز در این‌باره جویا شده‌اند؛ آیت‌الله مکارم شیرازی گفته است «با توجه به ابهامات زیادی که بیت کوین دارد معامله آن اشکال دارد»، آیت‌الله وحید خراسانی نیز آن را باطل اعلام کرده است: «خرید و فروش آن باطل است.»

آیت‌الله شبیری زنجانی پاسخی دو پهلو داده و گفته است «چنانچه استفاده از اینگونه ارزها نوعاً مفسده اقتصادی داشته یا خلاف قانون باشد، خرید و فروش آن اشکال دارد.»

آیت‌الله صافی گلپایگانی و آیت‌الله نوری همدانی نیز گفته‌اند این کار اشکال شرعی دارد و باطل است.

حال باید دید با توجه به استقبال زیادی که از ارزهای دیجیتال و به ویژه بیت‌کوین در ایران شده و بسیاری به استخراج ارز دیجیتال و معامله آن مشغول شده‌اند آیا شرایط تحریم دولت و مجلس شورای اسلامی را برای تعریف ساز و کار قانونی برای این کار مجبور خواهد کرد یا همچنان مقاومت در برابر آن ادامه دارد.