وضعیت روزنامه‌نگاران ایرانی پناهنده در ترکیه نگران‌کننده است

گزارشگران بدون مرز (RSF) دولت ترکیه و کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان در ترکیه را به تضمین امنیت روزنامه‌نگاران ایرانی پناهجو و همیاری بایسته برای تسهیل دریافت اقامت در کشوری امن فرا می‌‌خواند. این روزنامه‌نگاران با دیرکرد اداری بررسی پرونده‌هایشان از سوی ترکیه و کمیساریای پناهندگی و تهدیدهای جمهوری اسلامی رو در روی هستند. همه‌گیری ویرویس کرونا این نابسامانی را بیشتر کرده است.

برای فرار از خشونت، بازداشت و محکوم شدن خودسرانه به زندان‌، ناگزیر به ترک ایران و به کشورهمسایه ترکیه پناه آورده‌اند. این دوازده روزنامه‌نگار و شهروندخبرنگار هم‌‌اکنون در شرایطی بسیار دشوار بسر می‌برند. نزدیک به مرزهای ایران خود و خانواده‌هایشان قربانی آزارگری نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی هستند. افزون بر این اداره مهاجرت ترکیه از ارائه همیاری‌ بایسته به آنها برای درخواست و استقرار در کشوری امن رویگردانی می‌کند.

دیرکرد رویه‌های اداری

تا سپتامبر سال میلادی ۲۰۱۸ ، پناه جویان در ترکیه درخواست پناهندگی خود را به کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان در ترکیه ارائه می‌کردند و این نهاد مسئول بررسی و تایید پناهندگی برای آنها بود. با تغییر قانون در ترکیه از آن تاریخ «ثبت نام و تعیین وضعیت پناهندگی در کشور ترکیه توسط  کمیساریای عالی سازمان ملل متحد پناهندگان به پایان رسید» و  پناهجویان ناگزیز باید درخواست خود را به اداره کل مدیریت مهاجرت  (DGMM) و پلیس ارائه دهند. این تغییر رویه تاثیر منفی بر وضعیت پناهجویان گذاشته است. اداره مهاجرت در بررسی پرونده‌ها دیرکرد جدی دارد. این تاخیر برای شماری از این پناهجویان چنان درازمدت شده است، که روند پذیرش پرونده‌شان از سوی ایالات متحده امریکا که در دوران ریاست جمهوری اوباما با وجود محدودیت‌هایی اما پذیرفته شده بود، در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ با تصویب سیاست محدویت برای مهاجرت، به تاخیر و در عمل تعلیق شده است. پیشنهاد برای انتقال به کشوری دیگر نیز در پیچ و خم بوروکراسی اداری کنونی، ناممکن و این پناهجویان با مشکل‌های فراوانی رو در روی شده‌اند. با همه‌گیری ویروس کرونا این وضعیت نابسامان‌تر شده است.  از این میان شمار زیادی از آنها از امکان دسترسی ارزان و یا رایگان به خدمات درمانی نیز محروم شده‌اند.

افزون بر این، وضعیت امنیت این روزنامه‌نگاران گرفتار شده در ترکیه نیز نگران کننده است که همزمان با رو در رویی با این مشکل‌ها زیر تهدید‌های رژیم تهران نیز هستند. نزدیکی به مرزهای ایران، به نهادهای امنیتی از این میان سپاه پاسداران این امکان را داده است که روزنامه‌نگاران تبعیدی و خانواده‌هایشان را در ایران تهدید کنند.

رضا معینی مسئول دفتر افغانستان و ایران RSF در این‌باره می‌گوید: «ترکیه و کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان باید به شکل موثرتری حفاظت از روزنامه‌نگاران پناهجو را تضمین کنند و همه امکان‌های بایسته را برای تسهیل درخواست پناهندگی و تسریع آن در زمانی مناسب به کار گیرد. در این‌باره افزون بر شتاب در یافتن راه حلی برای اسکان مجدد این پناهجویان، برای تضمین امنیت‌شان نیز باید ساز و کار فوری برای جابجایی به کشورهای امن پیدا شود.»

زندگی در سایه‌ی ترس

شراگیم زند روزنامه‌نگار و همکار رسانه‌هایی چون ایران وایر و رادیو فردا در نامه‌ای به گزارشگران بدون مرز نوشته است « من همیشه توسط رژیم ایران در ترکیه تهدید شده‌ام.» وی که در پی تهدید به بازداشت در سال ۱۳۹۳ ایران را ترک و به ترکیه آمده است، می‌گوید در این مدت « در سایه ترس زندگی کرده‌ام اما تهدیدهای رژیم به تاز‌گی بیشتر شده است. این روزها آنها تهدید به قتل می‌کنند و من کمتر از خانه خارج می‌شوم.»

این تهدیدها زمانی باورپذیر‌‌تر می‌شوند که دو مورد ربودن و کشتن پناهجویان جامعه ایرانی‌های پناهجو در ترکیه را به شدت نگران کرده است.

ربودن و کشتن پناهجویان از سوی جمهوری اسلامی

آرش شعاع شرق مدیر مسئول سایت‌های اطلاع‌رسانی  گیلان نو که برای «نشر اکاذیب و انتشار نشریه بدون مجوز» به ۴٠ ضربه شلاق محکوم شده‌ بود، پس ازتهدیدها و فشارهای قضایی مجبور به ترک کشور شد و به ترکیه پناه آورد.  وی به تاریخ ۵ فوریه ۲۰۱۸ در شهر وان ترکیه در برابر خانه‌اش ربوده و پس از ۲۵ روز به زندانی در ایران برده شد.

یکی از نزدیکانش می‌گوید: «مردان مسلحی که خود را پلیس معرفی کرده بودند، او را در برابر خانه‌اش دستبند زدند و با چشم‌بند سوار ماشین کردند. وی را در پارکینگی زیرزمینی که در آن سه سلول بود از خودرو پیاده کردند و همانجا زندانی کردند. به مدت چندین روز در آنجا از سوی یکی از ربایندگان که فارسی صحبت می‌کرد، بازجویی شد. پس از چند روز به او گفتند چون ماموران جمهوری اسلامی می‌خواسته‌اند او را بربایند، وی را به اینجا آورده‌اند. اما در بازجویی‌ها بیشتر درباره فعالیت‌ها و خانواده‌اش در ایران می‌پرسیدند. در یکی از همین بازجویی‌ها به او می‌گویند که در وان در خطر است و باید به آنکارا برود و اگر قول همکاری با پلیس ترکیه را بدهد او را به آنکارا می‌برند و امکانات لازم را در اختیارش قرار می‌دهند. آرش این پیشنهاد را رد می‌کند. و ۲۵ روز پس از ربودن‌اش او را به بهانه انتقال به آنکارا به ایران و به دست سپاه پاسداران می‌دهند.» نوع عملیات نشانگر دست داشتن نیروهای امنیتی ایران در این ربودن است.

مسعود مولوی وردنجانی مدیر کانال تلگرامی «جعبه سیاه» در روز ۲۹ آبان ۱۳۹۸ با شلیک چندین گلوله در یکی از خیابان‌های استانبول یک سال پس از ورودش به ترکیه کشته شد. شخصیت پر مناقشه و همکار سابق نهادهای امنیتی و سپاه‌ پاسداران در این کانال و برخی رسانه‌های تصویری درباره فساد و اختلاس بسیاری از مسئولان رژیم، سپاه پاسداران و بیت علی خامنه‌ای مدارکی را افشا کرده بود.  خبرگزاری رویترز به تاریخ ۱۹ اسفند ۱۳۹۸ ( ۲۷ مارس ۲۰۲۰ ) در گزارشی در باره این ترور منتشر و به «دست داشتن دو دیپلمات جمهوری اسلامی ایران در ترکیه اشاره کرده است.»

انتظار در سایه‌ی تهدیدی دیگر : ویروس کرونا

ترس و آسیمه‌سری با آغاز همه‌گیری کرونا در ترکیه بیشتر شده است. علیرضا روشن شاعر، نویسنده و عضو سردبیری سایت اطلاع‌رسانی مجذوبان نور که پس از حوادث کوی گلستان تهران و بازداشت شماری از همکاران این سایت که با همسر و فرزندش به ترکیه پناهنده شده است می‌گوید :« اداره‌ی مهاجرت همه کارها را متوقف کرده‌اند و کمیساریای عالی پناهندگی هم ناتوان است.» پیش از کرونا نیز وضعیت پناهجویان سامان چندانی نداشت در وضعیت کنونی این نابسامانی بدتر خواهد شد. یکی از روزنامه‌نگار پناهجوی دیگر که در سال ۱۳۹۴ به ترکیه آمده است و خواهان فاش شدن نامش نیست درباره وضعیت‌اش می‌گوید، «پس از تایید پناهندگی‌ام از سوی سازمان ملل در مرحله تعیین کشور قرار شد به آمریکا بروم، ولی در سال ۲۰۱۷ برنامه پذیرش پناهنده‌ها در آمریکا با تصمیم دولت دونالد ترامپ متوقف شد و من در اینجا ماندگار شدم» تنها امید امروزش ناامیدی و سیاهی است. او در میان قطع کمک‌ها به پناهندگان، تهدیدهای تداوم‌دار رژیم در شبکه‌های اجتماعی و خطر دچار شدن به کرونا، گرفتار شده است.

دررده‌بندی جهانی آزادی مطبوعات ۲۰۲۰ گزارشگران بدون مرز از میان ١٨٠ کشور جهان جمهوری اسلامی ایران در رده ۱۷۳ و ترکیه در رده ۱۵۴ قرار دارند.