توافق چهار ساله ایران و هند برای احداث خط آهن بندر چابهار تا زاهدان از سوی دولت روحانی لغو و هند از این پروژه کنار گذاشته شد.
در حالی که علت این اقدام از سوی دولت جمهوری اسلامی تأخیر طرف هندی در تأمین بودجه و آغاز پروژه اعلام شده اما برخی ناظران این اقدام دولت روحانی را مقدمه‌ای برای واگذاری این پروژه به چین در پی قرارداد ۲۵ ساله ارزیابی می‌کنند.
با گذشت چهار سال از توافق هند و ایران برای احداث خط آهن بندر چابهار- زاهدان که در مسیر مرز ایران و افغانستان طراحی شده، دولت ایران به علت تأخیر طرف هندی در تأمین بودجه و آغاز پروژه، تصمیم گرفته است هند را کنار گذشته و این پروژه را «خودش» انجام دهد.
محمد اسلامی وزیر راه و شهرسازی چند روز پیش پروژه ریل‌گذاری ۶۲۸ کیلومتری خط آهن چابهار- زاهدان را افتتاح کرد که قرار است با عبور از مرز افغانستان به زرنجان متصل شود. کل این پروژه ۷۳۰ کیلومتر است. مراسم افتتاحیه این پروژه با حضور سردار سعید محمد رئیس قرارگاه «خاتم الانبیاء» به عنوان مجری و پیمانکار طرح برگزار شد.
محمد اسلامی در این مراسم گفته بود کل پروژه تا مارس ۲۰۲۲ برابر با اسفند ۱۴۰۰ تکمیل خواهد شد و خط آهن ایران بدون کمک هند و با استفاده از ۴۰۰ میلیون دلار از صندوق توسعه ملی ایران ساخته خواهد شد. این روزنامه هندی مدعی است این تحولات به دنبال نهایی شدن سند برنامه ۲۵ ساله جامع همکاری‌های ایران و چین به ارزش ۴۰۰ میلیارد دلار صورت گرفته است.
سردار سعید محمد نیز در این مراسم گفته بود: «در پروژه راه آهن چابهار- زاهدان توفیق داشتیم که در کنار وزارت راه و شهرسازی بیش از چهار هزار کیلومتر را در کشور احداث کنیم یا در دست احداث داریم که ۷۳۰ کیلومتر از این مسیر را راه آهن چابهار- زاهدان تشکیل می‌دهد.»
تفاهم بر سر احداث خط آهن چابهار- زاهدان بخشی از «کریدور ترانزیتی در توافق سه‌جانبه میان هند، ایران و افغانستان» بود. شرکت دولتی راه آهن هند (IRCON) متعهد شده بود تا تمامی خدمات از ساخت روبنا تا تامین مالی برای پروژه (حدود ۱.۶ میلیارد دلار) را فراهم کند.
وبسایت هیندو روز سه‌شنبه ۱۴ ژوئیه برابر با ۲۴ تیر ۱۳۹۹ در گزارشی اعلام کرد که کنار گذاشته شدن چین از این پروژه به دنبال نهایی شدن سند برنامه ۲۵ ساله جامع همکاری‌های ایران و چین به ارزش ۴۰۰ میلیارد دلار صورت گرفته است.
در مقابل برخی با اشاره به اینکه واردات نفت هند از ایران پس از بازگشت تحریم‌ها به صفر رسیده است، نگرانی مقامات هند از تحریم‌ها را علت اجرا نشدن این پروژه عنوان می‌کنند.
بر اساس این گزارش هیندو، ایالات متحده آمریکا معافیت تحریمی برای بندر چابهار و این خط آهن تا زاهدان را انجام داده بود اما مقامات هندی گفته‌اند یافتن تامین‌کننده تجهیزات و شرکا به علت نگرانی در مورد تحریم‌ها دشوار بود.
ادعای مطرح شده در این گزارش پیرامون مشکلات اجرایی شدن پروژه، از سوی یک مقام ایرانی نیز عنوان شده است. سعید قصابیان کارشناس حمل و نقل آذرماه ۹۸ درباره این پروژه گفته بود: «بندر چابهار از تحریم معاف شده و پیمانکار هندی نیز مدتی است کار خود را در این بندر آغاز کرده اما همکاری لازم با او نمی‌شود. این در حالیست که همین حالا بندر گوادر پاکستان در همسایگی ما با سرمایه چینی‌ها در حال توسعه است و این بندر می‌تواند جای چابهار را در کریدورهای منطقه بگیرد.»
همزمان در آذرماه سال گذشته سعید محمد رئیس قرارگاه «خاتم الانبیاء» درباره این پروژه گفته بود که مجوز برداشت ۳۰۰ میلیون یورو از صندوق توسعه ملی برای این پروژه از سوی رهبر جمهوری اسلامی صادر شده است.
رئیس قرارگاه «خاتم الانبیاء» گفته بود که «خط آهن چابهار- زاهدان جزو کریدور شمال- جنوب- شرق و جزیی از طرح «یک کمربند، یک جاده» کشور چین است و در شانگهای نشست‌هایی برای تأمین منابع مالی پروژه‌هایی که در این طرح واقع شده برگزار کردند اما به تازگی ایران (بندر چابهار) از این طرح کنار گذاشته شد و مسیر جدیدی از بندر گوادر پاکستان تعریف کردند که سرمایه‌گذاری‌ها در این خط جدید انجام می‌شود.»
گفتنی است پروژه راه‌آهن چابهار- زاهدان در سال ۸۹ در مراسمی کلنگ خورد. خط ریلی چابهار- زاهدان از دروازه شرقی اسکله «شهید بهشتی» چابهار آغاز و با عبور از شهرستان‌های کنارک، نیکشهر، ایرانشهر و خاش در نهایت به زاهدان متصل می‌شود و پس از آن برای ارتباط با کشورهای آسیای میانه به سرخس وصل می‌شود.
بر اساس این گزارش آنچه موضوع را پیچیده می‌کند این است که ایران و چین در حال نهایی کردن همکاری ۲۵ ساله هستند که شامل مشارکت چین برای یک پالایشگاه نفت در منطقه آزاد چابهار و احتمالا نقش بیشتر این کشور در این بندر خواهد بود.
مقامات جمهوری اسلامی گزارش مبنی بر اینکه بندر چابهار جایی که هند در آن حضور دارد قرار است به چینی‌ها اجاره داده شود را رد می‌کنند. با این حال، ایران سال گذشته یک همکاری میان بندر گوادر که چین در آن فعال است با بندر چابهار مطرح و همچنین منافعی در بندر جاسک در ۳۵۰ کیلومتری بندر چابهار و در منطقه آزاد چابهار پیشنهاد کرده است.
سفیر پیشین هند در ایران گفته که هر احتمالی که روابط راهبردی ایران و هند و استفاده از بندر چابهار توسط هند را مخدوش کند، باید به دقت از سوی دهلی نو رصد شود.
وی هشدار داده که «جاسک در غرب چابهار و در نزدیکی تنگه هرمز است. بنابراین چین کنترل خود را در امتداد سواحل پاکستان و ایران گسترش می دهد.»
