مرکز آمار در تازهترین گزارش درباره نرخ بیکاری از کاهش حدود ۴۵۰ هزار نفری تعداد بیکاران در فصل بهار امسال و کاهش نرخ بیکاری به ۹.۸ درصد خبر داده است.
اما کارشناسان علت کاهش این نرخ را عواملی چون ناامیدی جویندگان کار از پیدا کردن شغل مناسب و حذف از بازار کار و همچنین گسترش مشاغل کاذب در کشور عنوان میکنند.
این آمار در حالی از سوی مقامات و رسانههای دولتی برجسته شده است که در فصل بهار امسال بسیاری از مشاغل به دلیل رکود ناشی از کُرونا از بین رفت. به بیان دیگر بسیاری از نیروهای شاغل به دلیل تعطیل شدن واحدهای صنفی و کاهش شدید درآمدها، اخراج شدند.
مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی ابتدای اردیبهشتماه در گزارشی اعلام کرد که ایران تا پایان سال ۹۹ درگیر پیامدهای اقتصادی ویروس کرونا خواهد بود و بین ۲ میلیون ۸۷۰ تا ۶ میلیون و ۴۳۱ هزار نفر از شاغلان فعلی، متأثر از پیامدهای بیماری کووید۱۹ شغل خود را از دست خواهند داد.
جزییات ارائه شده از سوی مرکز آمار ایران نشان میدهد کارشناسان این مرکز بجای اینکه تعداد کسانی که بر اثر کُرونا بیکار شدهاند را به آمار بیکاران بیافزایند، آنها را از محاسبات بیکاری حذف کردهاند.
در این میان کارشناسان اقتصادی در واکنشهایی آمارهای ارائه شده از سوی مرکز آمار ایران را رد کردند. وحید شقاقی شهری استاد اقتصاد دانشگاه خوارزمی درباره آمار ارائه شده از سوی مرکز آمار ایران گفته است: «بین تمامی متغیرهای کلان اقتصادی باید یک رابطه منطقی برقرار باشد بنابراین سه متغیر مهم تولید، سرمایهگذاری و اشتغال بهم کاملاً مرتبط هستند بطوری که هر چقدر سرمایهگذاری در کشوری کاهش یابد رشد تولید نیز منفی شده و به تبع نرخ بیکاری افزایش مییابد.»
این اقتصاددان افزوده است: «نرخ سرمایهگذاری در ایران در سالیان گذشته منفی بوده و رشد اقتصادی کشورمان نیز همینطور شده، از طرف دیگر با شیوع بیماری کرونا از اسفندماه در کشورمان شاهد نیمه تعطیل شدن بسیاری از کارخانجات، کسبوکارها و واحدهای تولیدی بودهایم که طبیعتاً خروجی این امر افزایش نرخ بیکاری است.»
وحید شقاقی شهری با بیان این مقدمه گفته که «نرخ بیکاری بهار امسال که توسط مرکز آمار اعلام شده کاملاً برعکس و خلاف این موضوع را نشان میدهد البته من نمیخواهم بگویم این آمار دروغ است اما شاید تعداد مشاغل کاذب که نقش مولدی در اقتصاد ندارند افزایش یافته و یا افزایش بیمه بیکاری از سوی خود افراد باعث این اتفاق باشد. چون ممکن است مرکز آمار به افراد دارای مشاغل آزاد مراجعه و بپرسد در هفته دو ساعت کاری انجام میدهید یا خیر، خیلی از خانوادهها نیز به دلیل داشتن مزایای بالای بیمه بیکاری مبلغی به کاسب یا فعال اقتصادی میدهند تا بگویند فرزندشان شاغل است و سپس بیمه بیکاری آن را دریافت کنند طبیعتاً این دو امر آمار بیکاری را کاهش میدهد.»
آلبرت بغزیان عضو هیئت علمی دانشگاه تهران نیز گفته که «به هیچ وجه اعتقادی ندارم که نرخ بیکاری در کشور کاهش پیدا کرده است، امکان ندارد در شرایطی که تمام کارخانجات از وضعیت خود گلایه دارند نرخ اشتغال بیشتر شده باشد.»
این اقتصاددان گفته «ممکن است مرکز آمار دست به خلاقیتی زده و تعریف نرخ بیکاری را تغییر داده است که این امر مستلزم آن است که با همین تعریف جدید نرخ بیکاری دیگر سالها را نیز محاسبه کنیم.»
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران افزوده که «اگر تولید زیاد شده باشد میگوییم کارخانجات از ظرفیت خود نهایت استفاده را بردهاند ولی سرمایهگذاری جدیدی صورت نگرفته است و ما نمیتوانیم بگویم نرخ بیکاری کاهش یافته است.»
بغزیان همچنین توضیح داده که «اگر نرخ بیکاری در زمان رکود کاهش یابد در زمان رونق و ضد تورمی باید چه انتظاری داشته باشیم به عبارت دیگر آمار مرکز آمار حاکی از آن است که در زمان رشد مثبت اقتصادی نرخ بیکاری کشورمان به مراتب بدتر از وضعیت فعلی بود.»
ساسان شاهویسی اقتصاددان دیگریست که این آمارها را غیرقابل اعتماد خوانده و گفته است: «جامعه ما و بیشتر کارخانجات و واحدهای تولیدی پس از شیوع بیماری کرونا دچار رکود شدیدی با تمام اندازههای واقعی خود شده است، از طرف دیگر میگویند تعداد زیادی از افراد بیمه بیکاری استفاده کردهاند که البته در این زمینه چون نظام برنامهریزی کشور در حوزه جمعآوری اطلاعات و آمار از استحکام مناسبی برخوردار نیست لذا اعداد اعلامی قابل اعتماد نیست.»
نکته قابل توجه اینکه شاخص فلاکت که از جمع دو نرخ بیکاری و تورم به دست میآید در ایران افزایش یافته است. آمارهای مرکز ایران نشان از افزایش ۲۶ درصدی شاخص فلاکت در ۳ سال گذشته و رسیدن به بیش از ۴۵ درصد دارد. این در حالیست که دیگر آمارها شاخص فلاکت در طور سال گذشته را حدود ۵۱ درصد عنوان میکنند.
حسین راغفر اقتصاددان با اشاره به افزایش شاخص فلاکت در ایران گفته که «طول دو سال گذشته اقتصاد ایران گرفتار رکود تورمی بوده است. یعنی به صورت توأمان هم نرخ تورم و هم نرخ بیکاری روندی افزایشی داشتهاند. با این تفاسیر رکوردزنی شاخص فلاکت در ماههای اخیر جای تعجب ندارد.»
راغفر گفته «از آنجا که فعالیتهای اقتصادی در طول دو سال گذشته منجر به ایجاد شغل نشده و عمده سرمایهگذاریها به دلیل بازدهی بالا در حوزههای غیرمولد صورت گرفته است. بنابراین تولید کمترین بهره را از نقدینگی موجود در کشور برده است.»
او همچنین هشدار داده که «با افزایش سرمایهگذاری در بخشهای غیرمولد به تعداد بیکاران کشور افزوده خواهد شد که نتیجه آن رشد هزینههای معیشتی خانوارهاست. از سوی دیگر خرید ارز، طلا و سکه موجب افزایش نرخ این کالاها در بازار میشوند که آثار تورمی به دنبال داشته و موجب افزایش فاصله طبقاتی است.»
این اقتصادانان در اشباه اند: وقتی آیت الله سیب زمینی ایرانی قرارداد خفت بار ایران-چین را از زیر قرآن عبور میدهد؛ آمار بیکاری هم از زیر قرآن در رفته و کش داده نشد. از این چهل سال آه و ناله ج. ا. جهش توسعه بیرون نمیزند؟