طاعون سیاه؛ نگران‌کننده‌ترین پیامد خشکسالی برای محیط‌ زیست استان‌های فارس و اصفهان

در پی بروز خشکسالی در استان فارس و اصفهان در طول دو سال گذشته یکهزار رأس قوچ و میش در اثر بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک از بین رفته‌اند.

در پی بروز بحران خشکسالی در استان‌های فارس و اصفهان در طول دو سال گذشته یکهزار رأس قوچ و میش بر اثر بیماری طاعون نشخوارکنندگان جان خود را از دست داده‌اند.

گزارش‌ها حاکیست صخره‌های سنگی و طبیعت این استان‌ها، مملو از بوی لاشه‌‌ی صدها کَل، بز، قوچ و میش وحشی است که بر اثر ابتلا به طاعون جان سپرده‌اند. این بیماری دسته‌دسته و رأس رأس این حیوانات را از بین می‌برد.

به گفته لیلا جولایی رئیس اداره نظارت بر امور حیات‌وحش اداره کل حفاظت محیط‌زیست فارس، در دو سال گذشته در استان‌های فارس و اصفهان نزدیک به یک‌هزار رأس بز، پازن، قوچ و میش بر اثر این بیماری تلف شده‌اند که این عدد بسیار بیشتر از آمار سالانه شکار غیرمجاز در این مناطق است.

آنگونه که رئیس اداره نظارت بر امور حیات‌وحش اداره محیط‌ زیست فارس توضیح داده، طاعون نشخوارکنندگان کوچک، بیماری ویروسی با قدرت کشندگی بالاست که حیات‌وحش استان فارس مانند بسیاری از نقاط کشور درگیر آن شده‌اند.

لیلا جولایی اضافه کرد: «دامداری سنتی بلای جان حیات‌ وحش است و چرای دام از یکسو باعث فقیر شدن مراتع و کاهش وسعت زیستگاه‌های مطلوب حیات‌وحش می‌شود و از سوی دیگر با انتقال بیماری‌ها به یکباره سرمایه بزرگی را به نابودی می‌کشاند.»

فرید هومن دامپزشک اداره حفاظت محیط‌ زیست فارس نیز درباره بیماری طاعون گفته است: «این بیماری با شروع ناگهانی تب، ریزش ترشحات از چشم و بینی، زخم دهان، تنگی نفس و سرفه بروز می‌کند و به‌سبب واکسینه نشدن دام‌های وحشی آنها را تلف می‌کند.»

فربد هومن با بیان اینکه این بیماری از دام‌های اهلی به حیات‌وحش منتقل شده، گفته است که «این تلفات سنگین و غیر قابل‌جبران به‌سبب بی‌دقتی در ورود دام آلوده از استان‌های همجوار بوده است.»

او دلیل اصلی شیوع این بیماری را استفاده مشترک دام‌های اهلی از چراگاه‌ها، چشمه‌ها و آبشخور‌های حیات‌وحش دانسته و گفته است: «تلفات این بیماری که در سال‌های اخیر درحال پیشروی است کنشگران و متخصصان محیط‌ زیست را به‌ شدت نگران کرده است.»

طبق گفته‌های حمید ظهرابی مدیرکل محیط‌ زیست استان فارس، «طاعون بیشتر در شهرستان‌های مرزی استان فارس از جمله لارستان در نزدیکی هرمزگان و بوانات و در نزدیکی یزد و قطرویه در مرز کرمان شیوع پیدا کرده است».

او تأکید می‌کند: «این مرگ و میر ناگهانی نشان می‌دهد، دام‌های قبل از ورود به فارس قرنطینه نمی‌شوند و به‌صورت قاچاق به استان وارد می‌شوند.»

به گفته‌ی حمید ظهرابی، بیش از دو دهه است که طبیعت و محیط‌ زیست فارس با پدیده خشکسالی که اکنون به یک بحران تبدیل شده، دست و پنجه نرم می‌کند. بارندگی در استان در سال زراعی کنونی ۴۰درصد نسبت به میانگین بلندمدت و ۶۰درصد نسبت به پارسال کاهش داشته است.

او از سرنوشت حیات وحش این استان در تابستان ابراز نگرانی کرد و گفت: «مرگ سیاه مهم‌ترین پیامد خشکسالی است و با توجه به کاهش منابع آب و علوفه و ورود دامداران به مناطق امن و استفاده دام آنها از آبشخور‌های حیات‌وحش، احتمال شیوع این بیماری در بین نشخوارکنندگان و حیات‌وحش استان فارس افزایش یافته است.»

مدیرکل محیط‌ زیست استان فارس تأکید می‌کند: «طاعون نشخوارکنندگان کوچک از دام‌های اهلی به حیات‌ وحش سرایت می‌کند و برای پیشگیری از این پیامد باید تمام دام‌های اهلی علیه این بیماری واکسینه شوند.»

خوش آمن دهیار روستای مُنجِ بوانات در استان فارس از برخی دامداران گلایه کرده و گفته است که «عمق فاجعه آنجاست که برخی افراد پروانه چرا دارند، اما دامی ندارند و مجوز چرای دام خود را در اختیار دامدارانی قرار می‌دهند که بدون پروانه چرا هستند و با استفاده از این پروانه به ورود دام‌های خود به منطقه شکارممنوع توت‌سیاه اقدام می‌کنند.»

به گفته‌ی این دهیار، «طاعون نشخوارکنندگان کوچک قابل سرایت به انسان نیست، اما حیوانات را درگیر می‌کند و در ازای چرای بی‌رویه و بی‌اجازه در مراتع آلوده، دام‌هایشان را از آنها می‌گیرد.»

علی جواهری معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری فارس هشدار می‌دهد که کمبود نیرو برای رصد و کنترل پروانه چرای دام علت اصلی ورود بی‌رویه دام در مراتع و منابع‌ طبیعی استان فارس است.

پایش روزانه، لایروبی و ضدعفونی، پُر کردن آبشخورها، جلوگیری از ورود هرگونه دام اهلی به منطقه حفاظت‌شده هرمود از جمله برنامه‌هایی است که برای کنترل و پیشگیری از ورود بیماری به مناطق حفاظت‌شده باید اجرا شود.

علی جامشی از محیط‌بانان منطقه توت‌سیاه بوانات، که اقدام به نابودی لاشه‌ی حیوانات طاعون‌زده می‌کند، در این رابطه گفته است: «برای نجات جان دیگر چارپایان، تمام منطقه را با همکارانم و همیاران محلی پایش کرده‌ایم و لاشه حیوانات تلف‌شده را که ۸۰درصد آن‌ها در اطراف آبشخور‌ها و قله‌ها بودند در گودال‌های عمیق دفن و اطرافشان را با آهک پوشاندیم و به‌علت صعب‌العبور بودن منطقه برخی از لاشه‌ها را با شعله‌های آتش سوزاندیم.»

در این بین، لیلا جولایی رئیس اداره حیات وحش حفاظت محیط‌ زیست فارس ریشه‌کن کردن اینگونه بیماری‌ها را نیازمند همکاری مشترک سازمان محیط‌ زیست و جهاد کشاورزی دانسته و تأکید کرده که محیط‌ زیست به تنهایی نمی‌تواند با طاعون مبارزه کند.

او با اشاره به بودجه اندک سازمان محیط‌ زیست گفته است: «در دو سال اخیر منابع مالی محیط‌ زیست در حوزه‌های مدیریت بحران، کاهش یافته و برای آتش‌سوزی و شیوع بیماری اعتباری در اختیار این مجموعه قرار داده نشده و این روز‌ها چالش مهم این مجموعه تأمین منابع مالی در این زمینه است.»

جولایی هشدار داد: «اگر پای این بیماری به منطقه‌ای باز شود، فاجعه به بار می‌آید و صحنه جان دادن یک حیوان وقتی کاری برای نجاتش از دستت برنمی‌آید، به این زودی‌ها از خاطر نخواهد رفت.»

رئیس اداره نظارت بر امور حیات‌وحش اداره کل حفاظت محیط‌ زیست فارس می‌گوید: «برای حفظ حیات‌ وحش که میراث طبیعی است، از مردم و دوستداران محیط‌ زیست می‌خواهیم در این شرایط سخت برای ساخت آبشخور، تأمین آب و علوفه به این مجموعه کمک کنند.»