رامین صابری جعفری – «گودزیلا» هیولایی ناشناخته که چند سالی است در سینمای‌هالیوود نیز حضوری مستمر دارد، هربار که به هر نوع روی صحنه ظاهر می‌شود، سود کلانی برای سازندگان فیلم به ارمغان می‌آورد. این هیولا حتا یک ستاره از ستاره‌های بلوار هالیوود را هم به دست آورده است. این جانور تخیلی آنقدر محبوب است که حتا راهش را از میان بزرگسالان، به اسباب‌بازی‌های کودکان، بازی‌های کامپیوتری و کتاب‌های داستان هم باز کرده است. اما در میان ما هواداران سینما و علاقمندان به فیلم‌های ژانر علمی- تخیلی و فانتزی، کمتر کسی است که بداند گودزیلا از کجا آمده و چگونه زاده شد.
جنگ جهانی اول تازه به پایان رسیده بود. فرهنگ عامه مردم ژاپن پس از انفجارهای هیروشیما و ناکازاکی تا سال‌ها درگیر رادیواکتیو و انفجارهای اتمی بود. در این میان، نویسندگان و فیلمسازان ژاپنی دست به خلاقیتی شگفت زدند. آنها افسانه‌های کهن ژاپنی را که در آنها هیولاهایی عظیم نقش داشتند با مخاطرات معاصرشان که جنگ اتمی بود ترکیب کردند. درواقع گودزیلا هیولایی بود باستانی که پس از میلیون‌ها سال از تاثیر تشعشعات رادیواکتیو دوباره جان گرفته و زنده شده است. حقیقت ماجرا این است که گودزیلا فرزند جنگ و زاده‌ی دنیای هسته‌ای و رادیواکتیو است.
نخستین بار ایده ساخت چنین موجودی و استفاده از آن در دنیای فیلم و سینما توسط کمپانی فیلمسازی «توهو»[۱] که یک کمپانی تولید فیلم و تئاتر قدیمی در ژاپن است، در یک فیلم سینمایی به نام «گودزیلا» در سال ۱۹۵۴ عملی شد. طراحان گودزیلا هیبت و شکل ظاهری آن را از سه دایناسور پیش از تاریخ به نام «اِگوآنادون»، «اِستگوسائوروس» و «تیرانوسائوروس رکسِ» مهیب و ترسناک الهام گرفته‌اند تا بتوانند موجودی بسازند که ترسناک‌تر و در عین حال بزرگتر از هر سه آنها باشد. طراحی اولیه در فیلم‌های مختلف، مخصوصا پس از رفتن گودزیلا از سینمای ژاپن به‌هالیوود، تغییرات دیگری هم داشته است. اما همه طراحان و فیلمسازان، کمابیش به همان ایده ظاهری اولیه پایبند مانده‌اند.
به کار گرفتن ایده اولیه که محرکی سیاسی و پنهان درخود داشت و آمادگی اذهان عمومی مردم ژاپن که آن روزها تحت تاثیر بمب‌های اتم و جنگی ویران‌کننده بود و همچنین نمایش خیره‌کننده کارگردان ژاپنی «ایشیرو هوندا»[۲] از این موجود خارق‌العاده در همان نخستین فیلم، همگی باعث شد که گودزیلا به سرعت جای خود را در سینمای کائیجو[۳]ی ژاپن که ژانر اختصاصی هیولاها و مخلوقات عظیم و غول‌آسا بود، باز کند. در مجموع تا امروز کمپانی توهوی ژاپن ۳۲ فیلم گودزیلایی ساخته و ارائه کرده است. ساخت عالی آن فیلم‌ها و تازگی و منحصر به فرد بودن این ایده باعث شد که نهایتا صنعت سینمای‌هالیوود هم پا پیش بگذارد و فیلم‌های گودزیلایی خود را بسازد. فیلم‌هایی که در شهرت جهانی از همتایان ژاپنی خود هم فراتر رفتند.
فیلم «گودزیلا» محصول کمپانی «تری استار»[۴] در سال ۱۹۹۸ که درابتدا برای یک سه‌گانه گودزیلایی نوشته شده بود، با بودجه حدودا ۱۵۰ میلیون دلاری خود توانست فروشی برابر ۳۷۹ میلیون دلار در سراسر جهان داشته باشد. موفقیت این فیلم با وجود سود کلانی که برای کمپانی سازنده داشت اما از برآوردهای اولیه سازندگان آن، که توقع موفقیتی چندین برابر را داشتند، بسیار کمتر بود. در نتیجه قسمت‌های دوم و سوم فیلم هیچوقت ساخته نشد.
سه فیلم جنجالی دیگر با نام‌های «گودزیلا»[۵] در سال ۲۰۱۴، «گودزیلا: پادشاه هیولاها»[۶] در سال ۲۰۱۹ و «گودزیلا در برابر کونگ»[۷] در سال ۲۰۲۱ همگی محصول مشترک کمپانی‌های «لِجِندری»[۸] و «برادران وارنر»[۹] هستند و از نمونه‌های عالی فیلم‌های گودزیلایی هالیوود به شمار می‌روند.
در این سه‌گانه کمپانی «لجندری» با استفاده از تکنولوژی پیشرفته فیلمسازی هالیوود به گودزیلا نمایی واقعی و محسوس‌تر داده است. در فیلم اول «گودزیلا» محصول ۲۰۱۴ گودزیلا نقش قهرمانی را بازی می‌کند که جهان را از چنگال هیولاهایی به نام «موتو»[۱۰] که بشکل مرموزی ناشناس هستند و از رادیواکتیو تغذیه می‌کنند، نجات می‌دهد. در فیلم دوم که درسال ۲۰۱۹ ساخته شد، هیولایی سه‌سر به نام «گیدورا»[۱۱] به همراه تعدادی دیگر از هیولاها که به آنها «تایتان»[۱۲] می‌گویند توسط گروهی تروریست برانگیخته و بیدار می‌شوند. به عقیده آنها، انسان‌ها با پیشرفت تکنولوژی، مصرف‌گرایی و ایجاد آلودگی، زمین را تا سرحد نابودی کشانده‌اند و این «تایتان»ها به نوعی قرار است تعادل را به زمین بازگردانند. گودزیلا در این فیلم باز هم نقش ناجی انسان‌ها را در برابر گیدورا و همراهانش بازی می‌کند. اما در فیلم سوم گودزیلا همراهی نیز دارد. گوریل عظیم‌پیکری که سال‌هاست مانند گودزیلا در فیلم‌ها و داستان‌های مختلف در سراسر جهان جای خود را باز کرده است: کینگ‌کنگ[۱۳].
در ابتدا کینگ‌کنگ و گودزیلا برای اثبات قدرت و برتری در برابر هم می‌جنگند، ولی پس از آنکه گودزیلا قدرتش را به کنگ ثابت می‌کند در نهایت هر دو متوجه حضور دشمنی بزرگتر و قویتر که ساخته دست بشر است، می‌شوند. این گودزیلای مکانیکی یا به اصطلاح «مکاگودزیلا»[۱۴] که اولین حضورش را در فیلم «گودزیلا در برابر مکاگودزیلا»[۱۵] ساخت سال ۱۹۷۴ می‌بینیم، در این فیلم نیز نقش منفی داستان را به عهده دارد. روباتی عظیم‌پیکر به شکل گودزیلا که بسیار قدرتمند است و در ابتدا توسط تفکر انسانی هدایت می‌شود اما در نهایت انسان‌ها کنترلشان بر آن را ازدست داده و مکاگودزیلا که حالا نیرویی شرور و رهاشده است دست به ویرانی و کشتار می‌زند. اینبار نیز گودزیلا نقش ناجی را به عهده گرفته و انسان‌ها را البته با کمک کینگ‌کنگ از شرّ آن روبات شرور نجات می‌دهد.
به نظر می‌رسد گودزیلاهای‌هالیوودی تفاوت‌هایی از لحاظ مفهومی و استعاره ای با گودزیلای اصلی ژاپنی دارند. گودزیلا در ابتدا نمادی بود از جنگ، کشتار، بمب‌های اتمی و ابرقدرت‌هایی که آن سلاح‌های کشتار جمعی را در اختیار دارند. اما گودزیلای هالیوودی به وضوح ابرقدرتی است که مشکلات جهان را حل و فصل می‌کند و جهان را از شرّ اشرار خلاص می‌کند. همواره ناجی است. جهان را از شرّ گیدورا که می‌خواهد انسان‌ها را برای ایجاد «تعادل» پیشین زمین از بین ببرد نجات می‌دهد و در نسخه نهایی به همراه متحدش نیرویی شرور و خارج از کنترل را که انسان‌ها خود به وجود آورده‌اند، نابود می‌کند. در این میان انسان که سبب عدم تعادل در زندگی طبیعی شده، به غیر از تلاش برای کمک به این هیولای عظیم‌پیکر و خیرخواه که البته خودش به نوعی خطری برای بشریت محسوب می‌شود، کار دیگری از دستش بر نمی‌آید و برای رهایی از عقوبت اشتباه خود، منتظر یک ناجی بزرگ است که همان گودزیلاست.
این موضوع درست است که فیلم‌های بزرگ با بودجه‌های کلان بیشتر برای جلب رضایت مخاطب عام ساخته می‌شوند اما دست‌کم می‌توان توقع داشت که مفاهیمی به مراتب اخلاقی‌تر و آموزنده‌تر هم در آنها لحاظ شود.
فیلم‌های ژاپنی به ویژه نسخه‌های قدیمی‌تر به هیچ وجه از دیدگاه جلوه‌های تصویری و نمایش صحنه‌های خارق‌العاده به پای همتایان هالیوودی خود نمی‌رسند. اما از دیدگاه فلسفی و اخلاقی از جهاتی می‌توان گفت که گودزیلایی که ایشیرو هوندا به تصویر کشید، مفهومی اخلاقی‌تر را با خود حمل می‌کرد. سازندگان این هیولا پیامی داشتند که پس از دهه‌ها همچنان زنده و استوار مانده است: اعتراض به جنگ، ویرانی و تباهی. آنها به دنبال منجی نبودند. خودشان می‌دانستند که باید اعتراض کرد و در برابر قدرتی مهیب که از کنترل عقلانی خارج است–گودزیلا- ایستاد. این، آن فیلمی است که پس از چند دهه همچنان ارزش سینمایی خود را حفظ کرده و چیزی از زندگی، از تجربه نسلی شکست‌خورده و سوخته در جنگ به ما می‌آموزد؛ و آن یکی، فیلمی است که چند ساعتی در پایان هفته ما را سرگرم و مجذوب کرده و تقریبا بدون هیچ نکته آموزنده برجسته‌ای ، گذران عمر را برای ما لذتبخش می‌کند.
در نهایت، شاید گودزیلا شخصیت‌اش تغییر نیافته بلکه شاید تعریف ذهنیِ ما مردم جهان از خوب و بد تغییر کرده است؛ یا شاید می‌خواهند این تعریف ذهنی را به نوعی تغییر دهند! در هر حال بهتر است پیش خود تأمل کنیم وکه اقعا گودزیلای واقعی کیست!
زیرنویس:
[۱] Toho Co., Ltd
[۲] Ishiro Honda
[۳] Kaiju
[۴] ۳star productions «تری استار» یک کمپانی فیلمسازی آمریکایی است.
[۵] Godzilla 2014
[۶] Godzilla: King of Monsters 2019
[۷] Godzilla vs. Kong 2021
[۸] Legendary Entertainment یک کمپانی فیلمسازی و رسانه‌ای آمریکایی است.
[۹] Warner Bros. Pictures از کمپانی‌های فیلمسازی بزرگ و قدیمی آمریکایی
[۱۰] MUTO (Massive Unidentified terrestrial Organisms) «موتو» نام موجودات ناشناخته عظیم‌پیکری است که در فیلم «گودزیلا» محصول۲۰۱۴ حضور دارند.
[۱۱] King Ghidorah پادشاه گیدورا شخصیت هیولایی و تخیلی است که در فیلم‌های ژانر کایجو ژاپن زاده شد و بارها به عنوان رقیبی قدرتمند در برابر گودزیلا قرار گرفته. گیدورا در ابتدا نشانی از قدرت باستانی و مردمی ژاپن بود که در فیلم‌های ابتدایی این ژانر که در ژاپن ساخته می‌شد، توانست در برابر گودزیلا بایستد.
[۱۲] Titan ریشه کلمه تایتان از یونان باستان می‌آید و به معنی قدرتمند، بزرگ و خداگونه است. اما در فیلم گودزیلا تایتان‌ها به موجودات غول‌پیکر باستانی که در فیلم حضور دارند گفته می‌شود.
[۱۳] King Kong شخصیت تخیلی یک گوریل غول‌پیکر است که اولین بار در سینمای آمریکا بر صحنه ظاهر شد و بعدها در سینمای ژاپن و سایر نقاط جهان هم جای خود را باز کرد.
[۱۴] Mechagodzilla
[۱۵] Godzilla vs. Mechagodzilla 1974
