برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی باعث بروز مشکل نشست در دشت‌های محافظت شده از جمله دشت قزوین شده که با فرونشست ۴۵درصدی مواجه است!
برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی ایران باعث خشک شدن سفره‌های آب زیرزمینی و در نتیجه فرونشست‌های وسیع زمین شده که سالهاست زنگ خطر بی‌آبی در بسیاری از دشت‌های ایران را که در گذشته حاصلخیز بوده‌اند، به صدا در آورده است.
بر مبنای گزارش‌های داخلی، دشت قزوین یکی از دشت‌های ایران است که با بحران فرونشست زمین روبروست و با وجود دهه‌ها هشدار کارشناسان، اکنون به وضعیت فرونشست‌های وسیع و نابودی رسیده است.
بخش عمده آب شیرین دنیا در منابع آب زیرزمینی ذخیره شده که «آب‌های استراتژیک» نام دارند. در کشورهای خشک و نیمه خشک مانند ایران، اهمیت حفظ این منابع دوچندان است و باید برای برداشت از آنها برنامه‌ریزی دقیقی صورت گیرد تا در شرایط خشکسالی کشور با بحران روبرو نشود.
این برنامه ریزی در ایران انجام نشده و در کم‌بارشی امسال که در پنجاه سال گذشته بی‌سابقه است، ذخایر آب زیرزمینی به شدت کاهش پیدا کرده که خود را از جمله در قالب فرونشست زمین در دشت‌های سراسر کشور نشان می‌دهد.
در این بین، مسئولان امر وعده‌های توخالی اجرای طرح‌های احیا و تعادل این منابع را می‌دهند، اما حقیقتی که در شکاف‌های عمیق در دشت‌های ایران نمایان شده، حکایت از رفتارهای دیگری دارد.
یوسف رضاپور مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران از طرح احیا و تعادل بخشیدن به آب‌های زیرزمینی و مدیریت مصرف چاههای مجاز و جلوگیری از اضافه برداشت‌های غیرمجاز خبر داده و گفته که این اقدامات «به منظور جلوگیری از فرونشست زمین چندین سال است در حال اجرا است»!
بر مبنای گزارش‌های منتشر شده، وضعیت دشت‌های اصفهان، فارس، مشهد، ورامین و قزوین وخیم است، در حالی که روزگاری به عنوان مناطقی حاصلخیز شناخته می‌شدند.
یوسف رضاپور از انجام اقداماتی مثل تغذیه مصنوعی و استفاده از پساب در راستای حفظ آبخوان و افزایش اکیپ‌های گشت و بازرسی در جهت شناسایی چاههای غیرمجاز و مسدود کردن آنها می‌دهد.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری قزوین نیز از فرونشست ۴۵ درصد دشت قزوین خبر داده که «هر سال فرونشست ۲ تا ۱۷ سانتی‌متری در این دشت اتفاق می‌افتد.»
این درحالیست که ۷۰ سال پیش دشت قزوین اهمیت ویژه‌ای در کشاورزی و تولید ایران داشت، تا حدی که بسیاری از باستان‌شناسان بر این باورند که تمدن کشاورزی دنیا از این دشت آغاز شده است.
آمار شرکت آب منطقه‌ای قزوین حاکی از ۶ هزار حلقه چاه مجاز و بالغ بر ۵۰۰ حلقه چاه غیرمجاز در این دشت است!
بر اساس این آمار، تعداد چاههای غیر مجاز در سال‌های گذشته ۳هزار حلقه بوده است. ۹هزار حلقه چاه -مجاز و غیرمجاز- در طول سال‌های گذشته شیره جان دشت را بلعیده‌اند و حالا از پس یکسال خشکی آسمان، دیگر زمین چیزی برای بیرون کشیدن ندارد که چاهی فعال باشد.
حفر چاههای غیرمجاز و تکثر چاههای مجاز و برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی در نبود نظارت نهادهای مسئول بلایی بر سر دشت‌های ایران آورده که تنها راه باقی‌مانده برای وضعیت آنها ابراز نگرانی از آینده حیات در این مناطق است.
علیرضا شکوهی لنگرودی عضو هیئت‌علمی دانشگاه «خمینی» به خبرگزاری ایسنا گفته است: «سال‌های قبل، سیاست‌گذاری کلان در مدیریت آب استانی به وجود آمد. در گذشته برای حوزه رودخانه شاهرود و سپیدرود پنج استان می‌نشستند و تصمیم می‌گرفتند ولی اکنون استان‌های بالادست آب را با مجوز خودشان برداشت می‌کنند. عملاً با این سیاست‌گذاری بخشی از بیلان آب دشت قزوین را کاسته‌ایم و به‌واسطه چاههای آب مجاز و غیرمجاز برداشت‌ها افزایش‌یافته و سطح سفره‌های زیرزمینی کاهش پیدا کرده است.»
شکوهی لنگرودی درباره آمار چاههای غیرقانونی و اثراتش می‌گوید: «به نظر می‌رسد تعداد چاههای غیرقانونی بیش از چاههای قانونی است و تخلیه سفره باعث می‌شود ذرات خاک که به کمک آب روی هم قرار داشتند مستقیما به هم فشار آورند و بدین ترتیب به فرونشست منجر شود. اراضی دشت از هشتگرد تا تاکستان هم‌زمان در حال نشست است اگر بخواهیم جلوی این فاجعه را بگیریم باید به فکر تغذیه سفره باشیم، راهکار، جلوگیری از برداشت غیرمجاز و تغییر الگوی کشت است که این دو مقوله به‌آسانی قابل انجام نیست چون اقتصاد مردم به آنها وابسته شده است.»
افت سطح منابع زیرزمینی از این جهت موجب نگرانی است که در بلندمدت موجب خشک شدن رودخانه‌ها و تالاب‌ها، از بین رفتن پوشش گیاهی، ایجاد مشکلات ناشی از وجود ریزگردها، فرونشست زمین و شور شدن منابع آب زیرزمینی را در پی خواهد داشت.
در صورت تداوم روند کاهش منابع آبی، پدیده فرونشست زمین اتفاق می‌افتد که البته بسیاری از دشت‌های ایران امروز در این مرحله قرار دارند. این پدیده علاوه بر وارد آمدن خسارت‌هایی به زیرساخت‌هایی از جمله ریل راه‌آهن و جاده و بناهای مسکونی، خسارات جبران‌ناپذیری را متوجه آبخوان‌ها می‌کند.
فرونشست زمین زمانی رخ می‌دهد که حفره‌های خالی بین دانه‌های خاک که محل ذخیره و ورود روان‌آب‌ها به سطوح زیرین زمین هستند، در هم فرو رفته و دیگر امکان ذخیره آب در منافذ خود ندارد.
این پدیده در حوزه کشاورزی نیز خسارت‌زاست و امکان کشاورزی و کشت در این زمین‌ها دیگر وجود ندارد. این تخریب امروز در دشت‌هایی در حال وقوع است که در گذشته مناطقی حاصلخیز بودند.
