مذاکرات برای احیای برجام در وین به آخر خط نزدیک شده است. میخائیل اولیانوف نیز که پیشنهاد ۲۰ صفحه‌ای او برای توافق جدیدی از چند هفته پیش روی میز قرار دارد اخیرا گفته است «تنها ۵ دقیقه با آخر خط فاصله داریم.» البته هنوز با وجود خوشبینی برخی از مقامات آمریکایی مشخص نیست «آخر این خط» چه خواهد شد.
در یک هفته گذشته گویا اتفاقاتی افتاده که «ناامیدی» به دستیابی به توافقی حتی موقت هم جای «امید» بیش از حد خوشبینانه احیای برجام را اشغال کرده است. یک دیپلمات اروپایی حاضر در مذاکرات وین به کیهان لندن می‌گوید «برای دستیای به هر توافقی در این مذاکرات باید درخواست ایران برای رفع تحریم‌ها تحقق پیدا کند، شرایط برای مذاکرات مستقیم تهران و واشنگتن مهیا شود، و بالاخره آژانس بین المللی انرژی اتمی بتواند بازرسی‌های خود را از سر بگیرد. بدون تحقق هرکدام از این سه مورد هیچ توافقی به دست نخواهد آمد».
اینها همگی شرایطی هستند که تحقق آنها امروز چندان ساده به نظر نمی‌رسد. از تغییر لحن مقامات جمهوری اسلامی آغاز کنیم. ابراهیم رئیسی (قاضی مرگ) در سخنرانی روز جمعه ۲۲ بهمن در مراسم حکومتی سالگرد «انقلاب اسلامی» گفت «امید ما به مردم شمال، جنوب و شرق و غرب کشور است و ما هرگز امید به وین و نیویورک نداریم!» اما همین چند هفته قبل بود که ابراهیم رئیسی و وزیر خارجه‌اش حسین امیر‌عبداللهیان صحبت از مذاکره مستقیم با آمریکا می‌کردند. صحبت‌های ابراهیم رئیسی تفاوت چندانی با آنچه گفته می‌شود در نامه طولانی سعید جلیلی به علی خامنه‌ای آمده ندارد. در این نامه، که متن کامل آن منتشر نشده، گویا سعید جلیلی ضمن مخالفت با هرگونه مذاکره‌ای با آمریکا، که آنرا معادل سازش می‌خواند، نوشته است وقتی «۲۰۰ واحد سیاسی در دنیا وجود دارد چرا باید معطل پنج کشور ماند».
نگرانی‌ها در واشنگتن
در واشنگتن شاهد تغییر لحن مقامات دولتی نیستیم، ولی مخالفت ها با پهن کردن فرش قرمز برای جمهوری اسلامی برای بازگشت به تعهدات اتمی‌اش با مشکلاتی روبرو شده است. استعفای سه نفر، و به روایتی پنج نفر، از اعضای تیم مذاکره کننده آمریکا، از جمله ریچارد نفیو نفر دوم این تیم، تنها نوک کوه یخ این اختلافات است. نه تنها جمهوریخواهان صدای مخالفت خود با عقب‌نشینی در مقابل جمهوری اسلامی را بلندتر کرده‌اند، بلکه بخش‌هایی از حزب دمکرات نیز سخت نگران پیامد‌های سیاست مماشات دولت جو بایدن هستند. بعد از سخنان باب مننندر سناتور دمکرات و رئیس کمیته روابط خارجی سنا، که ۱۲ بهمن نگرانی‌های «فزاینده»ی خود را در مورد آخرین دور مذاکرات برای احیای برجام در مجلس سنای ایالات متحده بیان کرده و از جمله گفت «ما نمی‌توانیم اجازه دهیم ایران ما را با تهدیداتش به یک توافق بد یا یک توافق موقت بکشاند، توافقی که درنهایت به این کشور اجازه افزایش ظرفیت هسته‌ای‌اش را بدهد»، نوبت جو لیبرمن سناتور سابق دمکرات و کاندیدای معاونت ریاست جمهوری در سال ۲۰۰۰ میلادی رسید که از جمهوری اسلامی ایران و روسیه به عنوان دو چالش مهم سال ۲۰۲۲ برای آمریکا نام برد.
جو لیبرمن در مقاله‌ای که در «وال استریت ژورنال» منتشر شده می‌نویسد «مسکو و تهران در حال محک زدن سیاست خارجی دولت بایدن هستند» که به باور وی، «در سال نخست ریاست جمهوری‌اش بیشتر قاعده‌مند بود تا مبتنی بر نمایش قدرت.» این سیاستمدار باسابقه آمریکایی که ریاست «اتحاد علیه ایران هسته‌ای» را نیز عهده‌دار است در خاتمه به کاخ سفید چهار توصیه ارائه می‌کند:
نخست، واشنگتن باید با اعتماد به نفس مطلق وارد این مذاکرات شود چون روسیه و ایران بیش از ایالات متحده به یک توافق نیاز دارند.
دوم، آمریکا باید مطالبات خود را با آنها مطرح کند نه برعکس، زیرا آنها خاطی هستند و قدرت اقتصادی و نظامی ایالات متحده بسیار بیشتر است.
سوم، دولت بایدن باید از طریق ارائه تسلیحات تدافعی و تهاجمی به اوکراین و متحدان خاورمیانه‌ای خود به روسیه و جمهوری اسلامی ایران بفهماند که به حرف‌هایش پایبند است.
و بالاخره، کاخ سفید باید به صراحت به روس‌ها و ایرانی‌ها بگوید چنانچه اقدامات تهاجمی بیشتری علیه ایالات متحده، اوکراین، اعراب، و یا اسرائیل انجام دهند، پنتاگون با کمک‌های نظامی از قبیل قدرت اطلاعاتی و هوایی، به دفاع از متحدان ایالات متحده برخواهد خاست.
اتمام حجت‌های بی‌پایان
مقامات دولت در آمریکا از سویی تحت فشار مخالفان احیای برجام به هر شکل و تحت هر شرایطی قرار دارند و از سوی دیگر در تلاش هستند رویای جو بایدن برای بازگشت به توافق سال ۲۰۱۵ را تحقق بخشند. بنابراین هم مرتب اتمام حجت می کنند و هم زمان تعیین شده برای پایان مذاکرات را عقب می‌اندازند. چهارشنبه ۲۰ بهمن شبکه تلویزیونی «سی‌ان‌ان» به نقل از سه مقام دولتی در واشنگتن گزارش داد که فرصت نهایی برای دستیابی به توافقی با جمهوری اسلامی آخر ماه فوریه جاری است. همین مقامات در گذشته آخر ماه ژانویه را به عنوان آخرین مهلت برای پایان مذاکرات وین اعلام کرده بودند.
در این میان، مذاکرات با جمهوری اسلامی در وین که روسیه نقش میانجی اصلی را در آن بر عهده گرفته، بدون شک با بحران اوکراین گره خورده است. بحرانی که در روزهای گذشته شدت گرفت. جو بایدن رئیس جمهور آمریکا از شهروندان کشورش خواست که هرچه زودتر اوکراین را ترک کنند. خواستی که نشلن از امکان درگیری نظامی در هر لحظه را دارد. جو بایدن در اشاره به این بحران گفت: «رویارویی و نبرد احتمالی نیروهای آمریکایی و روسی عملا آغاز جنگ جهانی جدیدی خواهد بود زیرا ما در این درگیری با یک نیروی تروریستی روبرو نیستیم بلکه با بزرگترین ارتش جهان سر و کار خواهیم داشت».
غرب و روسیه، اوکراین و برجام
ینس استولتنبرگ دبیرکل پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) پس از دیدارش در بروکسل در روزهای گذشته با بوریس جانسون نخست‌وزیر بریتانیا نیز گفت «نمی‌توان از کاهش تنش سخن گفت بلکه برعکس با افزایش نیروهای نظامی روس در اطراف اوکراین شاهد افزایش تنش‌ها هستیم.» بوریس جانسون نیز در بروکسل صحبت از امکان «وقوع یک فاجعه تمام‌عیار» کرد. در چنین شرایطی بعید به نظر می‌رسد که مسکو برای فشار بر غرب از برگ جمهوری اسلامی و برنامه اتمی‌اش، با توجه به نگرانی عمومی و به ویژه نگرانی کشورهای منطقه استفاده نکند.
یائیر لاپید وزیر خارجه اسرائیل در نشست مطبوعاتی مشترک با آنالنا بربوک همتای آلمانی‌اش که گفته بود بازگشت به برجام منطقه را امن‌تر خواهد کرد، گفت: «یک ایران اتمی نه تنها برای اسرائیل بلکه برای تمام دنیا خطرناک است». وزیر خارجه اسرائیل البته برنامه اتمی جمهوری اسلامی را تنها خطر برای جهان و منطقه نمی‌داند. او در همین نشست رسانه‌ای افزود: «ایران صادرکننده ترور از یمن تا بوئنوس آیرس است و توافق با این کشور باید شامل فعالیت‌های مداخله‌جویانه منطقه‌ای آن هم باشد».
آزاد شدن منابع برای تروریسم
اما تنها اسرائیل نیست که نگران فعالیت‌های تروریستی و مداخله‌جویانه جمهوری اسلامی در جهان و در منطقه است. مایکل کوریلا نامزد جو بایدن برای فرماندهی «سنتکام» یا «ستاد مرکزی نیروهای آمریکا در خاورمیانه» نیز در سنای این کشور تاکید کرد در صورت کاهش تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی «این خطر هست» که حکومت ایران پول حاصل از آن را در راه «تروریسم» صرف کند، و در این حالت «نیروهای آمریکایی حاضر در خاورمیانه، در معرض خطر بیشتری قرار خواهند گرفت.» جان کربی سخنگوی وزارت دفاع آمریکا نیز آزمایش موشک «خیبرشکن» در روزهای گذشته را «نشانه‌ای دیگر از اقدامات شرورانه ایران در جهت بهم ریختن ثبات و امنیت منطقه» دانست. او افزود «برنامه موشکی جمهوری اسلامی تهدیدی جدی علیه امنیت منطقه است.» جان کربی در ادامه در پاسخ به این پرسش که آیا آزمایش موشکی جدید جمهوری اسلامی حاوی پیامی در ارتباط با مذاکرات جاری در وین برای احیای برجام است، گفت که «مسئله فراتر از ارسال پیام است و نشانه‌هایی از اقدامات شرورانه در جهت بر هم زدن ثبات در منطقه را با خود دارد».
احمد رأفت
