توپ مذاکرات وین در زمین کدام طرف است؟ ژان ایو لودریان وزیرخارجه فرانسه شک ندارد که در این مرحله توپ در زمین جمهوری اسلامی است که باید با اتخاذ «تصمیمی سیاسی» موفقیت این مذاکرات را رقم بزند. حسین امیرعبداللهیان، همتای ژان ایو لودریان در جمهوری اسلامی برخلاف او می‌گوید که کلید موفقیت این مذاکرات در دست آمریکا و کشورهای اروپایی است.
اخباری که از وین و پایتخت‌های کشورهای شرکت کننده در مذاکرات وین می‌رسند حکایت از این دارند که با وجود ابهامات بسیار، توافقی در حال شکل گرفتن است. البته هر توافقی در روزهای آینده به امضا برسد به معنای «احیای برجام»ی که در سال ۲۰۱۵ میلادی به امضا رسید نخواهد بود بلکه باید آنرا گواهی مرگ آن تلقی کرد.
بالاخره پس از هفته‌ها مذاکرات در وین گویا همه به این نتیجه رسیدند که توافقی که در سال ۲۰۱۵ میلادی محمدجواد ظریف و جان کری البته همراه با وزرای خارجه چین و روسیه و آلمان و فرانسه و بریتانیا در حضور فدریکا موگرینی مقام ارشد سیاست خارجی و امنیت اتحادیه اروپا به آن رسیدند، دیگر قابل احیا نیست.
آنچه امروز همه تلاش برای به دست آوردن آن هستند، توافق موقتی است که بتواند برای مدتی از سرعت تلاش‌های جمهوری اسلامی برای دستیابی به سلاح هسته‌ای بکاهد. اگرچه علی خامنه‌ای بار دیگر در روزهای گذشته بر غیرنظامی بودن اهداف برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی تاکید کرد، ولی امروز این افسانه را دیگر کسی باور نمی‌کند، چون ساختار فعالیت‌های اتمی نظام خلاف این دروغ را ثابت می‌کند.
توافق گام به گام
در روزهای گذشته خبرگزاری بریتانیایی رویترز بخش‌هایی از پیشنهاد ۲۰ صفحه‌ای میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در مذاکرات وین را منتشر ساخت. البته جمهوری اسلامی از زبان سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه، اطلاعات منتشرشده را «تحریف» و «شایعه‌سازی» خواند. «نور نیوز» وبسایت خبری وابسته به شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی و دبیر آن علی شمخانی نیز در اشاره به این گزارش رویترز نوشت که جمهوری اسلامی «از ابتدا اعلام کرده تا زمانی که آمریکا گام‌های لازم در مسیر لغو تحریم‌ها را بر ندارد، هیچگونه فعالیتی برای کاهش اقدامات هسته‌ای خود که در ردیف تعهدات برجامی است انجام نخواهد داد».
در گزارشی که رویترز بر مبنای صحبت‌های سه دیپلمات در وین منتشر کرده است، و یک دیپلمات اروپایی نیز در گفتگو با کیهان لندن آنرا تائید می‌کند، توافقی که امروز روی میز قرار دارد اقداماتی در چند مرحله را در بر می‌گیرد که اولین آنها اصلا ربطی به برنامه هسته‌ای ندارد و صحبت از آزادی گروگان‌های خارجی و دوتابعیتی در ازای آزاد شدن ۷ میلیارد دلار از پول‌های مسدود شده جمهوری اسلامی در کره جنوبی است. سفر هیات اقتصادی از ایران به کره جنوبی برای گفتگو در رابطه با این پول‌های مسدود شده و امکان از سر گرفتن صدور نفت به این کشور آسیایی، خود می‌تواند دلیلی برای تائید اخباری باشد که از وین می‌رسند.
البته در همین راستا نمی‌توان نادیده گرفت که اختلاف نظرهایی در داخل نظام در رابطه با این توافق جدید وجود دارد. علی شمخانی را می‌توان در این مرحله «سخنگوی» جناحی دانست که معتقدند باید مذاکرات را تا دقیقه ۹۰، یعنی زمانی که جمهوری اسلامی اورانیوم غنی‌سازی شده برای ساختن یک بمب اتمی را ذخیره کرده، ادامه داد و تنها آن زمان به عنوان کشوری که می‌تواند به عضویت «باشگاه اتمی» پذیرفته شود، به توافق تن داد. موضع و واقعیتی بس خطرناک برای امنیت منطقه و جهان. البته جناح دیگر معتقد است که عدم توافق در این مرحله می‌تواند زمینه را برای اقدامات نظامی که بقای جمهوری اسلامی را زیر سوال می‌برد آماده سازد. علی باقری کنی مذاکره‌کننده ارشد جمهوری اسلامی در مذاکرات وین بر اساس همین موضع مرتب در بوق خوشبینی می‌دمد.
معافیت و نه لغو تحریم‌ها
در گزارش خبرگزاری رویترز، برداشته شدن تحریم‌ها، آنهم به صورت گام به گام، و نه لغو آنها، تازه در مرحله بعدی قرار داده شده. آمریکا آماده است معافیت ۹۰ تا ۱۲۰ روزه برای تحریم‌هایی صادر کند که مانع فروش نفت و گاز هستند و هربار پس از راست‌آزمایی بازگشت به تعهدات اتمی کم و بیش مشابه برجام سال ۲۰۱۵، این معافیت‌ها را تمدید کند. البته این تعهد آمریکا برای معافیت از تحریم‌های نفتی و تعهد جمهوری اسلامی به کاهش غلظت غنی‌سازی و مسائل وابسته به آن از جمله نوع سانتریفیوژهایی که می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند، نیاز به گفتگوی مستقیم بین نمایندگان تهران و واشنگتن دارد.
حساسیت و اهمیت این مرحله از مذاکراتی که در وین در جریان هستند در حدیست که اسرائیل نیز هیاتی را به پایتخت اتریش فرستاده است. هیاتی که بلافاصله پس از ورود به وین با نمایندگان آمریکا، اروپا و روسیه، اگرچه علنی، ولی جداگانه ملاقات داشت. از آنچه در این دیدارها گفته و شنیده شد اخبار زیادی به خارج درز نکرده. هیات اسرائیلی البته در کلیه دیدارهایش هشدار داده است که در صورت رسیدن به توافقی که به نوعی تهدیدی برای امنیت اسرائیل به شمار رود، خود را موظف به به رعایت آن ندانسته و چنانکه نفتالی بنت نخست وزیر این کشور پس از گفتگوی تلفنی با جو بایدن رئیس جمهور آمریکا گفت از آزادی عمل برای انجام اقدامات لازم و حتی نظامی علیه جمهوری اسلامی برخوردار خواهد بود.
آمریکا در نهایت در کنار اسرائیل خواهد بود
مذاکرات وین، چه با توافق و چه بدون آن، در مرحله نهائی قرار دارد. با نزدیک شدن به پایان این مذاکرات در واشنگتن نیز تحولاتی مشاهده می‌شود که حکایت از افزایش نگرانی‌ها از عاقبت مذاکرات غیرمستقیم با جمهوری اسلامی دارد. تنها نمایندگان و سناتورهای جمهوریخواه نیستند که مخالفت خود با عقب‌نشینی در مقابل جمهوری اسلامی را اعلام می‌کنند. نانسی پلوسی رئیس دمکرات مجلس نمایندگان آمریکا در جریان سفر اخیرش به اسرائیل چندین بار تاکید کرد که دو کشور در دو مورد «دست در دست یکدیگر» دارند: مبارزه با تروریسم و تهدید اتمی جمهوری اسلامی! نانسی پلوسی در سخنرانی خود در «کنست» (مجلس نمایندگان اسرائیل) تاکید کرد که «تهدید هسته‌ای ایران، یک تهدید جهانی است». وی افزود «نزدیکی جغرافیائی اسرائیل و ایران، نگرانی جدی و یک مسئولیت همگانی در تامین امنیت اسرائیل است».
برخی از مفسرین بین المللی البته مذاکرات وین را به بحران در اوکراین نیز گره می‌زنند. این تحلیلگران معتقدند که بحران اوکراین برای روسیه این فرصت را به وجود آورده تا نقش صحنه‌گردان را در وین بر عهده بگیرد و خود را به عنوان کلید‌دار بحران‌های خاورمیانه جا بزند و به نوعی از غرب بخواهد که در مقابل یافتن راه خروجی از بحران کنونی با تهران، از فشار بر مسکو در رابطه با اوکراین بکاهد. البته نگاه روسیه بیش از آنکه به واشنگتن باشد به پایتخت‌های اروپایی است که بیش از آمریکا نگران جنگ احتمالی در اوکراین هستند. این سیاست مسکو که به بحرانی در زمینه انرژی در اروپا دامن زده و تهدیدی علیه اقتصاد کشورهای اروپایی به شمار می‌رود، شاید بتواند برخی کشورها مانند آلمان را قانع سازد که سازش با مسکو کم‌هزینه‌تر از افزایش قیمت نفت و گاز است.
احمد رأفت
