باج‌‌خواهی پوتین با «برجام»؛ لاپوشانی جنایات روسیه و سکوت روسوفیل‌ها در ایران

باج‌‌خواهی روسیه از آمریکا با کارت «برجام» برای مقامات جمهوری اسلامی تبدیل به یک دردسر جدی شده است. آنها انتظار داشتند مذاکرات وین به نتیجه برسد و با غرب معامله کنند تا تحریم‌ها لغو شود اما روس‌ها «گروکشی» کرده و برجام را به تحریم‌های مربوط به حمله نظامی علیه اوکراین پیوند زده‌اند.

روس‌ها می‌گویند تحریم‎‌های وضع شده علیه این کشور بر سر راه توافق هسته‌ای مانع ایجاد کرده است. آنها هشدار داده‌اند که در این قضیه منافع ملی روسیه باید مورد توجه قرار گیرد و آمریکا تضمین کتبی بدهد اما وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد «تحریم‌های جدید علیه روسیه به برجام ربطی ندارد.»

روشن است که مواضع روسیه مقامات جمهوری اسلامی را بهت‌زده کرده اما جرأت انتقاد ندارند و فراتر از آن وضعیت موجود مورد تأیید روسوفیل‌های نظام است. سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی در پاسخ به پرسشی درباره اثر تحریم‌های بین‌المللی علیه روسیه بر برجام گفت «منتظریم از مجاری دیپلماتیک آن را بشنویم… رویکرد روسیه تا به امروز رویکرد سازنده بوده است و برای رسیدن به یک توافق دستجمعی در وین دور هم جمع شدیم و منتظریم که در بیان جزئیات بیشتری را اگر دارند به ما بدهند.»

علی شمخانی دبیر شورای‌ عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی در مواضعی محتاطانه و حتا تأیید آمیز در توییتی بدون اینکه اسم روسیه را بیاورد نوشته است، «کنش‌های مثبت و منفی کشورهای حاضر در مذاکرات وین با هدف تامین منافع انجام می‌شود و قابل درک است!»

او همچنین به روسیه حق می‌دهد و می‌گوید «ارزیابی مؤلفه‌های جدید موثر بر مذاکرات و اتخاذ ابتکارات مذاکراتی برای سرعت دادن به حصول نتیجه را در دستور کار داریم.»

چشم‌انداز توافق در #مذاکرات_وین بدلیل تاخیر واشینگتن در اتخاذ تصمیم سیاسی همچنان مبهم است. اولویت مذاکره‌کنندگان ایرانی حل و رفع موضوعات باقی‌مانده‌ای است که در ردیف خطوط قرمز محسوب می‌شوند. دسترسی سریع به توافق قوی نیازمند ارائه ابتکارهای جدید از سوی همه طرف‌هاست.

— علی شمخانی (@alishamkhani_ir) March 7, 2022

در ایران جریانی که مصلحت نظام را کنار آمدن با غربی‌ها می‌داند با انتقاد از «کارشکنی روسیه در مذاکرات» به مقامات ارشد نظام توصیه کرد «برجام را از گروگانِ روس‌ها درآورند.»

کوروش احمدی دیپلمات سابق جمهوری اسلامی در سازمان ملل گفته «کرملین می‌خواهد تا سرحد ممکن بازگشت نفت ایران به بازار به تعویق بیفتد. مسکو حاضر به همکاری نباشد، کار احیای برجام می‌تواند به درازا بکشد… درخواست ضمانت از سوی روسیه یعنی به نحوی ارتباط دادن مسئله احیای برجام به بحران اوکراین. حال باید دید در آستانه توافق روس‌ها چه خوابی برای مذاکرات وین و توافق دیده‌اند.»

برخی تحلیلگران داخل ایران نیز می‌گویند روسیه در مناسبات بین‌المللی خود تلاش می‌کند با کارت ایران بازی کند. گروهی که موافق معامله جمهوری اسلامی با غربی‌ها هستند می‌گویند «ایران باید ابتکار عمل را همچنان خودش دست داشته باشد و نباید شرایط به‌گونه‌ای پیش برود که دیگر کشورها در مذاکراتی که ایران به دلیل ضدیت با آمریکا در آنها حاضر نیست، ایران را محل معامله خود قرار دهند.» آنها همچنین می‌گویند روسیه با برجام «گروکشی» می‌کند و مذاکرات را برای  موضوعات دیگر در مقابل آمریکا به گروگان گرفته است. محمد شوری کارشناس امر بین‌الملل به «ایلنا» می‌گوید: «روسیه به دنبال این است که موضوعات فرعی در سطح بین‌الملل مانند مذاکرات هسته‌ای ایران را به موضوع بزرگتر تعامل خودشان با آمریکا و غرب پیوند بزند و به نوعی گروکشی کند.» این در حالیست که پیش از این نیز برخی تحلیلگران معتقد بودند که سرنوشت برجام به معاملات و تفاهم‌های بین قدرت‌های بزرگ که طرفین مذاکرات هستند بستگی دارد.

از سوی دیگر نکته قابل توجه این است که مقامات جمهوری اسلامی و مسئولان بلندپایه رژیم از اعتراض به ولادیمیر پوتین وحشت دارند و حتا در مصاحبه‌ها وسخنرانی‌های خود حتا اگر «مخالفت با جنگ را ابراز کنند» هیچ اشاره‌ای به نام روسیه نمی‌کنند! البته بعضی از همین مقامات در عمل کارگزار سیاست‌های روسیه در ایران‌ و منطقه به شمار می‌روند.

همچنین مشکل جمهوری اسلامی فقط این نیست که روسیه برجام را در جدال با غرب به گروگان گرفته است. بلکه این است که رژیم ایران هیچ اختیاری برای خروج از این تنگنا ندارد. حتا گروهی از وفاداران به نظام فاصله گرفتن از روسیه و چین و مذاکره مستقیم با آمریکا را توصیه کرده‌اند اما اصلاً مشخص نیست روسیه یا عوامل آن در بین مقامات جمهوری اسلامی اجازه چنین تصمیمی را بدهند یا نه! ضمناً آنچه غربی‌ها از جمهوری اسلامی می‌خواهند علاوه بر فعالیت‌های اتمی شامل مسائل موشکی و منطقه‌ای نیز می‌شود که  تهران ادعا می‌کند «خط قرمز» و «مسائل ناموسی» نظم است.

حسین شریعتمداری مدیرمسئول روزنامه کیهان تهران در سرمقاله‌ای نوشته‌ است «در حمله به اوکراین، حق با پوتین بوده است». او در این سرمقاله مدعی شده همانطور که پوتین در نطق خود گفته حمله به اوکراین برای پیشگیری از یک خطر بوده و این حرف «یک تصویر خیالی از آنچه در سر» پوتین بوده نیست بلکه «تهدید آمریکا علیه یکپارچگی روسیه واقعیت دارد!»

در مقابل، حشمت‌الله فلاحت‌پیشه رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی گفته «در ایران جنایات پوتین را لاپوشانی می‌کنند.»

اینهمه در حالیست که نزاع درون رژیم به حوزه اتمی و برجام هم کشیده است.

خبرگزاری رویترز به نقل از یک مقام جمهوری اسلامی نوشت «خواسته روسیه برای دریافت تضمین کتبی از آمریکا برای مذاکرات غیرسازنده است» اما ساعاتی بعد از انتشار، این خبر تکذیب شد.

رژیم ایران در مذاکرات وین بیش از همیشه دچار استیصال شده است. روزنامه «جمهوری اسلامی» در اینباره می‌نویسد «اینکه روسیه آیا می‌تواند برجام را وسیله‌ای برای رسیدن به اهداف خود در اوکراین قرار دهد یا نه، کاملاً به عزم کشورهای غربی و اراده سیاسی مسئولین جمهوری اسلامی ایران بستگی دارد.»

در این نوشته آمده «رفتار میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در مذاکرات برجامی وین به گونه‌ای بوده و هست که گویی او خود را بیش از آنکه نماینده روسیه بداند نماینده ایران و یا حتی تصمیم‌گیرنده بجای ایران می‌داند!… این زیاده‌گویی‌ها نشان می‌دهند مقامات روسی برای خودشان امتیازاتی قائل هستند که به آنها اجازه می‌دهد بجای مسئولین ایرانی سخن بگویند و تصمیم بگیرند.»

حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه جمهوری اسلامی روز دوشنبه ۱۵ اسفند گفت «ضمن ایستادگی در حفظ و رعایت خطوط قرمز، اجازه نخواهیم داد هیچ عامل خارجی منافع ملی کشور را در مذاکرات وین برای لغو تحریم‌ها، تحت تاثیر قرار دهد!» فعلا که این مذاکرات در سایه‌ی حمله نظامی روسیه به اوکراین قرار گرفته است. حمله‌ای که به بهانه‌ی عضویت احتمالی اوکراین در ناتو تا کنون هزاران کشته و زخمی و یک میلیون مهاجر بر جای گذاشته است. در حالی که نه تنها سه کشور کوچک لتونی و استونی و لیتوانی، همسایگان روسیه و بلاروس و اعضای سابق «پیمان ورشو» به رهبری اتحاد شوروی، از سال ۲۰۰۴ عضو ناتو هستند بلکه با اشغال اوکراین، روسیه همسایه کشورهای لهستان و رومانی می‌شود که اولی از سال ۱۹۹۹ و دومی از سال ۲۰۰۴ عضو ناتو هستند!