نمایشگاه «سوررئالیسم فراتر از مرزها» با همکاری «تیت مدرن» و «موزه هنر متروپولیتن» نیویورک تا تاریخ ۲۹ اوت ۲۰۲۲ در مرکز معروف «تیت مدرن» لندن دایر است.
شاید برخی وقتی واژه سوررئالیسم را می‌شنوند بلافاصله نقاشی‌های عجیب و غریب و رویایی مانند آثار سالوادور دالی نقاش معروف اسپانیا را به یاد بیاورند که در آنها اشیا وانسان بسیار متفاوت از آنچه هستند که در دنیای واقعیت می‌شناسیم. اشیا و انسان‌هایی که با ابعاد عجیب و غریب و در فرم‌های ناآشنا ترسیم شده‌اند.
کم نیستند کسانی هم که چه بسا نمایی معروف از فیلم پیشرو لوییس بونوئل، «سگ اندلسی»، را به یاد می‌آورند. این نما کلوزآپ (نمای نزدیک) یک چشم است که انگشتان یک دست پلک‌های آن را گشوده نگه داشته و دستی دیگر در همان قاب تیغ ریش‌تراش بزرگی را بسیار نزدیک به چشم گرفته است. تو گویی قرار است شکافی در چشم ایجاد کند.
اینها تصاویری هستند که معمولاً با سوررئالیسم در ذهن تداعی می‌شوند. تصور غالب هم اینست که سورئالیسم مکتبی است که اساساً دو عرصه هنری یعنی بیشتر نقاشی و کمتر سینما را در بر می‌گیرد و در این دو هنر با دالی و بونوئل شناخته می‌شود. البته نام آندره برتون فرانسوی مغز متفکر و تئوریسین این مکتب را نباید فراموش کرد.
در نمایشگاه «تیت مدرن» اما می‌توان پی برد که سوررئالیسم بسی فراتر از نقاشی و سینماست و در داستان‌نویسی، شعر، رادیو، تئاتر، عکاسی و مجسمه‌سازی نیز حضور دارد. علاوه بر این، هنر کولاژ را نیز باید یک هنر سورئالیستی شمرد. در این هنر، چه روی یک صفحه و یا مجموعه‌ای از اجسام حجیم، هنرمند با بهره برداری از بریده‌هایی از عکس و روزنامه و اشیایی که از منابغ مختلف گردآوری کرده و چه بسا هیچ ارتباط ارگانیک با همدیگر ندارند، با کنار هم گذاشتن آنها سعی می‌کند کل واحدی از این اجزای جدا از هم به وجود آورده و پیامی را منتقل کند. علاوه بر فرانسه و اسپانیا در کشورهای دیگر اروپایی و غیر اروپایی، از جمله در مصر و آمریکای لاتین نیز سوررئالیسم هنرمندانی داشته است.
سورئالیسم مکتب بازآفرینی واقعیت با آشنایی‌زدایی شدید و همراه با رمز و راز است. نمایشگاه «تیت مدرن» تلاشی است برای شناساندن این مکتب هنری و زمینه‌های پیدایش آن به علاقمندان هنر. آثار به نمایش گذاشته شده در این نمایشگاه بر مبنای موضوع‌ها و رشته‌های هنری و نه بر مبنای کرونولوژی و زمان تقسیم‌بندی شده‌اند. از نظر زمانی، مجوعه آثار ارائه شده، چندین دهه قرن بیستم را در برمی‌گیرد، یعنی از نخستین جرقه‌های این جریان هنری به فاصله کمی از پایان جنگ جهانی اول تا دهه ۷۰ میلادی که به عنوان یک جریان قوی هنری در دنیا مطرح بوده است.
سوررئالیسم همچنین به مثابه یک جنبش فرهنگی انقلابی است که ضمیر ناخودآگاه و رویاها را در آثار هنری برتر از دنیای آشنا و روزمره قرار می‌دهد. نمایشگاهی که هم‌اکنون در یکی از گالری‌های مرکز «تیت مدرن» لندن دایر است برای نخستین بار به دنبال بررسی تاثیر گسترده و بهم پیوسته این مکتب هنری است. به همین دلیل، از نگرش پاریس‌محور رایج فاصله می‌گیرد تا بتواند در مورد اهمیت جهانی سوررئالیسم از دهه ۱۹۲۰ تا ۱۹۷۰ روشنگری کند. این نمایشگاه هم شامل آثار هنرمندانی است که روحیه شورشی سوررئالیستی را بازتاب می‌دادند و هم هنرمندانی که با باورها و ارزش‌های سوررئالیستی وجوه اشتراک داشتند ولی هرگز به این و یا آن گروه سوررئالیستی نپیوستند. این نمایشگاه در ضمن دربرگیرنده آثار هنرمندانی است که با آثارشان در مقاطع مختلف با فعالیت موازی، یا با ارتباطی ضعیف و یا تنها برای مدت زمانی کوتاه و یا به دلیل اینکه توسط دیگران جزو یک گروه سورئالیستی شمرده می‌شدند تقاطع پیدا کردند.
این نمایشگاه ارزیابی‌های رایج اروپامحورانه را به چالش می‌کشد و آنرا به صورت شبکه‌ای بهم پیوسته از فعالیت‌هایی که بازتاب انواع زندگی‌ها، مکان‌ها، برخوردها و نیز آزادی‌ها و فرصت‌هایی عرضه می‌کند که سوررئالیسم در اختیار می‌گذارد.
فلسفه سورئالیسم اساساً به چالش کشیدن قدرت و کنترل و مخالفت با دگم‌ها و قطعیت‌هاست. به همین دلیل بسیاری از هنرمندان سوررئالیست آلمانی بعد از به قدرت رسیدن نازیسم جلای وطن کردند و در کشورهای دوردست در قاره آمریکا اقامت گزیدند. یکی از آثاری که در این نمایشگاه به نمایش گذاشته شده فیلم کوتاهی با عنوان «رویا» یا «تروما» ساخته مشترک دو هنرمند آلمانی، کاپولا و اورباخ، است که آنرا در سال ۱۹۳۳ در آرژانتین ساخته‌اند.
یک نقاشی به نام «کمد سورئالیستی» از سال ۱۹۴۱ اثر مارسل ژان نقاش فرانسوی است. این اثر یک کار رنگ و روغن روی یک صفحه چوبی است که کمدی را نشان می‌دهد که درهایش و اجزای کوچک و بزرگ آن درها در جهات مختلف به روی طبیعت و دشت باز شده‌اند.
اثر دیگری به نام «موسیقی شبی کوچک» از سال ۱۹۴۳ با الهام از قطعه موسیقی معروف موتزارت «موسیقی کوچک شبانه» با رنگ و روغن توسط دورتنا تنینگ نقاش آمریکایی آفریده شده. تابلو نمونه بارزی از فضاهای سوررئال است.
یکی از اتاق‌های این نمایشگاه به آثار سورئال هلندی اختصاص داده شده که در توضیح آن آمده است اگرچه سورئالیسم به عنوان یک جریان و مکتب منسجم در هلند مطرح نشد ولی در دهه سی میلادی الهام‌بخش شماری از نقاشان هلندی شد که چند اثر از آنها در این نمایشگاه به نمایش درآمده است.
در اتاق دیگری آثار عکاسی عمدتا از عکاسان اروپای شرقی به نمایش گذاشته شده است. در عکاسی سوررئال هنرمند یا با استفاده از فعل و انفعالات شیمیایی حین چاپ جلوه‌های ویژه در عکس ایجاد می‌کند و یا اینکه با اشیاء طبیعی و مصنوعی صحنه خاصی ساخته و آنها را از زوایای نامعمول عکاسی می‌کند. برخی عکاسان هنرمند نیز کولاژی را خلق کرده و از آنها عکس می‌گیرند مانند اثر اوکاینو توشیکو هنرمند ژاپنی که با استفاده از تکه‌های مجلات مصور آمریکایی از زمان اشغال ژاپن توسط ایالات متحده آمریکا استفاده کرده است. هنرمند این اثر را حدود سال ۱۹۵۳ خلق کرده است. کار او مورد تحسین سوررئالیست‌ها قرار گرفت. این اثر در تجربه زندگی روزمره پس از جنگ جهانی دوم ژاپنی‌ها مکاشفه می‌کند؛ زمانی که ژاپن پس از جیره‌بندی زمان جنگ پُر شده بود از کالاهای کشورهای دیگر و نیز آزادی‌های جدید سیاسی و اجتماعی که زنان ژاپنی به دست آورده بودند.
در همین سالن یک شئی خاص اثر سالوادو دالی که دستگا تلفنی است که گوشی آن یک خرچنگ بزرگ است نیز به نمایش گذاشته شده. اثر بسیار معروفی که با شهرتی که خالق آن دارد جلب توجه زیادی می‌کند.
ماکس ارنست / ۱۹۲۴سوررئالیسم در اثر دیگری در این نمایشگاه با عنوان خود شروع می‌شود: «دو بچه مورد تهدید یک بلبل»! یک بلبل با جسم ظریف و کوچک‌اش چه تهدیدی می‌تواند برای دو بچه باشد؟! این اثر از ماکس ارنست است که در فاصله ۱۸۹۱ تا ۱۹۷۶ زندگی می‌کرد و تابلوی خود را در ۱۹۲۴ آفرید. وی در این اثر با ترکیب عوامل نقاشی، مجسمه‌سازی و یک عنوان ادبی توانسته است فضایی رویاگونه ایجاد کند که با تصویرسازی برخاسته از ناخودآگاه هنرمند، فضایی عجیب و پُراضطراب ارائه می‌دهد. همان نکته محوری که از سوررئالیسم انتظار می‌رود: از میان برداشته شدن محدودیت واقعی فضا و مکان و پرواز تخیل انسان تا بی‌نهایت…
