جواد طالعی – ده‌ها میلیون شهروند ترکیه روز یکشنبه این هفته (۲۴ ژوئن ۲۰۱۸) برای شرکت در انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری و پارلمان به پای صندوق‌های رأی خواهند رفت. این انتخابات بر پایه قانون اساسی ترکیه می‌بایست در ماه نوامبر سال ۲۰۱۹ برگزار می‌شد. اما رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه که سپری شدن زمان را به زیان خود می‌یابد، آن را حدود ۱۷ ماه پیش انداخته است.
این انتخابات یکی از سرنوشت‌سازترین رویدادهای تاریخ ترکیه نوین است. نتیجه انتخابات می‌تواند ترکیه را در مسیر عضویت اتحادیه اروپا پیش ببرد یا این کشور را به شرأیط دوران امپراتوری عثمانی بازگرداند که همواره با قدرت‌های غربی در ستیز بود. البته امپراتوری عثمانی جدیدی که اردوغان بر صدر آن نشسته است، در زمینه ستیزه‌جویی پرحرف و بی‌عمل باقی خواهد ماند.
۳ دلیل برای پیش انداختن انتخابات
ناظران امور ترکیه برای برگزاری انتخابات زودهنگام دلایل متعددی را برشمرده‌اند که مهمترین آنها چنین است:
–با اینکه رشد اقتصادی ترکیه در سال ۲۰۱۷ هم نسبتا خوب بوده، سقوط ارزش لیر، افزایش شدید تورم، کاهش قدرت خرید و فروکش کردن سرمایه‌گذاری‌ها سبب شده است که اقتصاد این کشور چشم‌انداز مطلوبی نداشته باشد. اردوغان بیمناک بود که این وضعیت تا یک سال و نیم آینده بدتر شود و به شکست او و حزب «عدالت و توسعه» در انتخابات سال ۲۰۱۹ بیانجامد.
–تنش میان دولت مرکزی و کردهای ترکیه نمی‌تواند در کوتاه‌مدت برطرف شود، بلکه با گذشت زمان تشدید خواهد شد. بنابراین تا یک سال و نیم دیگر می‌توانست بر تعداد کردهای مخالف اردوغان افزوده شود.
–در حال حاضر در سراسر ترکیه حالت فوق‌العاده نظامی برقرار است. در این شرأیط، احزاب اپوزیسیون برای تبلیغات انتخاباتی و جلب نظر مردم و گزینش یک نامزد مشترک که بتواند آرای اردوغان را به گونه‌ای اثرگذار بشکند با مشکلات زیادی روبرو هستند. این وضعیت که فعلا به نفع اردوغان و حزب تحت رهبری اوست می‌توانست تا نوامبر سال ۲۰۱۹ به زیان اردوغان چرخش کند.
اردوغان امیدوار است در انتخابات ۲۴ ژوئن بر رقبای خود پیروز شود و حاکمیت ۱۶ ساله خود را برای ۵ سال دیگر تحکیم کند. او در نهایت آرزومند است تا برگزاری جشن‌های صدمین سال تاسیس ترکیه نوین در سال ۲۰۲۴ به عنوان جانشین مصطفی کمال آتاتورک بر مسند قدرت باقی بماند. پیروزی در انتخابات روز یکشنبه، او را به تحقق این رؤیا نزدیک خواهد کرد.
مشکلات اردوغان در انتخابات
نظرسنجی‌ها و تحلیل‌های کارشناسان امور ترکیه نشان می‌دهند که اردوغان و حزب او در این انتخابات با مشکل بزرگی روبرو خواهند بود. همین نظرسنجی‌ها و تحلیل‌ها می‌گویند که اردوغان در دور نخست انتخابات به اکثریت مطلق دست نخواهد یافت و مجبور خواهد بود در دور دوم با رقیب قدری مثل محرم اینجه روبرو شود که در دور نخست همه احزاب اپوزیسیون را در پشت خود ندارد، اما در دور دوم می‌تواند به این پشتیبانی امیدوار باشد.
محرم اینجه در آخرین همایش انتخاباتی خود در ازمیر یک میلیون هوادارش را به رخ اردوغان کشید. با توجه به نزدیکی انتخابات، همایش یک میلیون نفری ازمیر توجه و حیرت رسانه‌های اروپایی را برانگیخت.
یکی از آخرین نظرسنجی‌های انجام شده از سوی موسسه «زونار» ترکیه در سراسر این کشور نشان می‌دهد که در میان شش نامزد مقام ریاست جمهوری، رجب طیب اردوغان از پشتیبانی ۴۲ درصد مردم برخوردار است، اما نزدیک به ۲۲ درصد به محرم اینجه، ۲۱ درصد به مرال آکشنه، بیش از ۱۱ درصد به صلاح‌الدین دمیرتاش رهبر زندانی حزب دموکراتیک خلق‌ها و حدود ۴ درصد به تمل کارامولا اوغلو و دوغو برینجگ دو نامزد دیگر رأی خواهند داد.
به این ترتیب اگر انتخابات به دور دوم کشیده شود، بی تردید بسیاری از مخالفان اردوغان پشت سر رقیب او محرم اینجه صف خواهند کشید تا اردوغان را از مسند قدرت به زیر بکشند. او در دوران پس از کودتای نافرجام ژوییه ۲۰۱۶ نزدیک به ۵۰۰هزار نفر را بیکار و ده‌ها هزار تن را زندانی کرده، بیش از ۶۰ رسانه مستقل را بسته و بخش مهمی از طبقه متوسط را به دشمنان قسم خورده خود تبدیل کرده است. اما همچنان از سوی روستاییان و ساکنان شهرهای کوچک و فقیر ترکیه پشتیبانی می‌شود.
وعده‌ها و فراخوان‌ها
در آخرین هفته پیش از انتخابات، اردوغان برای جذب آرای بیشتر دست به اقدامات زیادی زد. او از جمله در یک سخنرانی از ترک‌های ساکن خارج از کشور خواست که با شرکت در انتخابات به غربی‌ها درس بزرگی بدهند زیرا آنها خواستار سرنگونی وی هستند.
از زمان سرکوب اعتراضات مدنی پارک گزی و اعمال شدیدترین فشارها بر جامعه مدنی و حقوقدانان و روزنامه‌نگاران در پی کودتای نافرجام ژوییه ۲۰۱۶، غربی‌ها در چهره اردوغان دیکتاتوری را می‌بینند که قصد دارد ترکیه را از مسیر تاریخی خود خارج کند و به دوران امپراتوری عثمانی بازگرداند. به این ترتیب، رسانه‌های غربی بطور عمده نظر خوشی به «سلطان بسفر» ندارند. اردوغان به همین بهانه می‌کوشد یک دشمن خارجی موهوم برای مردم ترکیه بسازد تا آنها را به دنبال خود بکشد.
اما فراخوان رئیس جمهور ترکیه برای حضور چشمگیر ترک‌های مقیم کشورهای اروپایی، پاسخ چندان مطلوبی نگرفت. به گفته رئیس کمیسیون عالی انتخابات ترکیه از میان ۳میلیون و ۴۷هزار شهروند مقیم خارج از ترکیه که دارأی حق رأی بودند، در فاصله روزهای هفتم تا نوزدهم ژوئن امسال یک میلیون و۴۹۰ هزار تن در انتخابات شرکت کردند که حدود ۴۸ درصد بود. نتیجه شمارش آرأی ترک‌های مقیم خارج از کشور هم تا کنون اعلام نشده است تا بدانیم چند درصد از این ۴۸درصد به اردوغان رأی داده‌اند.
رئیس جمهور ترکیه از سوی دیگر برای جلب نظر مخالفان داخلی خود وعده داد که پس از برگزاری انتخابات به شرأیط فوق‌العاده در ترکیه پایان دهد. اما اپوزیسیون که در ۱۶ سال حاکمیت اردوغان وعده‌های تحقق‌نیافته بسیار شنیده است، این بار بدون توجه به این وعده‌ها، وارد یک ائتلاف بزرگ شده که زیر عنوان «ائتلاف ملت» مبارزه جدی با ادامه حاکمیت او را هدف قرار داده است.
حضور ۱۰ حزب در انتخابات
در اننتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی روز ۲۴ ژوئن ترکیه در مجموع ۱۰ حزب حضور دارند: عدالت و توسعه، ترکیه مستقل، وحدت بزرگ، جمهوری خلق، دموکرات، دموکراتیک خلق‌ها، جنبش ملی گرا، سعادت، وطن و حزب خوب.
شرط مشارکت احزاب در انتخابات آن است که دست کم ۶ ماه قبل از برگزاری انتخابات تاسیس شده و کنگره خود را تشکیل داده باشند. ده حزب ثبت نام کرده در انتخابات واجد این شرأیط هستند.
انتخابات ساعت ۸ بامداد روز یکشنبه آغاز می‌شود و ساعت ۵ بعد از ظهر همین روز پایان می‌یابد.
نتیجه انتخابات این بار بر جامعه ترکیه تاثیری می‌گذارد که در ۱۶ سال دوران حاکمیت حزب اسلامگرأی عدالت و توسعه سابقه نداشته است. در همه پرسی قانون اساسی سال گذشته اکثریت ضعیفی از مردم ترکیه (۵۱ درصد) به تبدیل نظام سیاسی این کشور از “جمهوری پارلمانی” به “جمهوری ریاستی” رأی دادند.
شمارش آرأی مردم نشان می‌داد که در شهرهای بزرگی مثل استانبول و آنکارا و مناطق توریستی اکثریت را مخالفان اردوغان تشکیل می‌دادند، اما در مناطق کشاورزی و روستائی شرق ترکیه، که اکثریت ساکنان آنها را لایه‌های فقیر و بی سواد یا کم سواد تشکیل می‌دهند، اکثریت با هواداران اردوغان بود.
تاثیر پیروزی و شکست اردوغان
پیروزی اردوغان در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری، از دید ناظران سبب خواهد شد که سیاست‌های حزب «عدالت و توسعه» با شدت بیشتری پیگیری شود و هیچ نهادی، از مجلس گرفته تا قوه قضائیه نیز نتوانند مانع این روند شوند زیرا براساس تغییرات قانون اساسی، از اختیارات مجلس کاسته شده و قوه قضائیه نیز در دو سال گذشته، تا حد تبدیل شدن به یک دستگاه بی‌رمق و دست‌نشانده دولت، از قضات و وکلای مستقل و خوشنام پاکسازی شده است.
سیاست حزب «عدالت و توسعه» در درجه اول تحکیم شریعت در ترکیه نوین است. در ۱۶ سال حاکمیت این حزب، سازمان امور دینی ترکیه به شدت قدرتمند شده، سیستم آموزشی به نفع آموزه‌های اسلامی تغییر کرده، حجاب اسلامی بدون سر و صدای زیاد تشویق شده و در سواحل توریستی این کشور ده‌ها هتل ویژه مسلمانان ایجاد شده که دارأی نمازخانه هستند، مشروبات الکلی سرو نمی‌کنند و زنان را مجبور می‌کنند با مایویی که از سر تا پای آنها را کاملا می‌پوشاند به استخر بروند.
چنین روندی باب میل طبقه متوسط و لایه‌های دانش‌آموخته و مدرن ترکیه نیست، اما آنها هنوز اقلیتی را تشکیل می‌دهند که دستشان نیز زیر نفوذ شدید «حزب عدالت و توسعه» از امکانات فرهنگی و تبلیغاتی و مادی خالی است.
فرض دیگر، یعنی سقوط اردوغان و به قدرت رسیدن محرم اینجه نیز، الزاما به معنای نجات ترکیه از بحران سیاسی کنونی نیست. شکست حزبی که با ۱۶ سال پشتیبانی اکثریت قدرت را در دست داشته، اکثر مخالفان جدی خود را تار و مار کرده و ارتش را با تمام نیرو به جان کردها انداخته می‌تواند سرآغاز تنش‌های جدیدی باشد. مردم عادی ترکیه از همین نگران هستند و می‌ترسند.
ترکیه تا پیش از قدرت گرفتن حزب «عدالت و توسعه» در سال ۲۰۰۲ با بحران‌های اقتصادی و سیاسی پیاپی روبرو بوده است. این کشور از آغاز تاسیس در دهه ۳۰ قرن بیستم، تا دهه نود این قرن، چهار کودتای نظامی را تجربه کرده. البته همه این کودتاهای ارتش که با هدف حفظ میراث کمال آتاتورک و در صدر آن جدایی دین از دولت انجام می‌شد پس از مدت کوتاهی به انتخابات آزاد و تشکیل یک دولت منتخب غیرنظامی منتهی شدند.
