تهدیدهای اتمی روحانی؛ ایران با ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده چه می‌کند؟!

رضا تقی‌زاده – اعلام عبور ذخیره اورانیوم با غلظت ۳٫۶۷ درصد ایران از مرز (مجاز) ۳۰۰ کیلوگرم و حفظ آب سنگین مازاد بر ۱۳۰ تن بخشی از طرح «واکنش‌های پلکانی» دولت روحانی به «اعمال فشار‌های حداکثری» آمریکا است که با هدف «تغییر وضع موجود» و لغو تحریم‌ها تدوین شده، در حالی که راهبرد تهدیدآمیز تهران بجای همسویی و کاهش فشار‌ها، به انزوای سیاسی بیشتر تهران و افزایش فشارها منجر شده است.

یکسوی دیگر سکه افزایش پلکانی تنش در منطقه، اقدام متقابل آمریکاست که هر نوع اشتباه محاسبه در مورد داشتن اراده سیاسی، توان نظامی و یا آمادگی آغاز عملیات بازدارنده و یا تنبیهی از سوی آن کشور می‌تواند برای حکومت مذهبی تهران به نحوی جبران‌ناپذیر هزینه‌ساز شود.

موافقت وزارت دفاع آمریکا با اعزام یکهزار نیروی زمینی، هوایی و دریایی تازه به منطقه، یک روز پیش از دیدار مایک پمپئو وزیر خارجه دولت ترامپ از ستاد مرکزی فرماندهی ارتش آن کشور- سنتکام (Central Command) در ایالت فلوریدا حاکی از آمادگی واشنگتن برای بالا بردن هزینه‌های متقابل جمهوری اسلامی در صورت اجتناب‌ناپذیر شدن برخورد نظامی با حکومت تهران است؛ اقدامی‌که روز بعد شمخانی دبیر «شورای امنیت ملی» حکومت با تهدید به استفاده از ظرفیت‌های خارجی و استقرار سامانه دفاع موشکی اس ۴۰۰ توسط روس‌ها به آن پاسخ گفت.

دست‌های خالی در زمینه غنی‌سازی

حسن روحانی که با امکانات اندک و قابلیت‌های محدود حکومت و همچنین عمق و گستره تهدیدات داخلی و خارجی علیه آن به خوبی آشنا است، راه‌های پرهیز از برخورد نظامی با آمریکا را، به شرط حفظ صورت ظاهر، در پرهیز از جنگ می‌بیند.

در نگاه دولت، کاهش پلکانی تعهدات ایران در چارچوب «برجام» و اتخاذ تمهیدات تازه هر دو ماه یکبار، باید بتواند علاوه بر ساکت کردن جناح تندرو و جنگ‌طلبان حکومت، کشورهای اروپایی عضو برجام را نیز به همراهی بیشتر با ایران و انجام اقدامات عملی برای خنثی کردن فشار تحریم‌ها وادار کند.

یک نقطه ضعف مشخص این راهبرد در عامل زمان است که به زیان تهران جریان دارد و ادامه خونریزی اقتصادی و مالی ناشی از تحریم‌ها تا آینده نامعلوم، می‌تواند پیش از بار دادن راهبرد محتاطانه او به پیش آمدن وضعیتی غیرقابل مهار منتهی شود.

نقطه ضعف دیگر طرح تهدید‌های پلکانی، دست‌های خالی دولت و درکار نبودن اهرم فشار قابل ملاحظه برای پیشبرد آن است.

گذشته از اهرم قطع صادرات نفت ایران که امروز در بازار محلی از اعراب ندارد و به کلی فراموش شده، تهدید‌های دیگر حکومت ایران، بازگشت به وضعیت اتمی‌ پیش از توافق سال ۲۰۱۵ است.

پیش از تن دادن به توافق اتمی‌ ۱۵ ژوئیه سال ۲۰۱۵ ایران حدود ۱۲ هزار کیلوگرم اورانیوم غنی شده با غلظت ۳٫۶۷ درصد در اختیار داشت که در صورت افزایش غلظت برای ساخت ۱۰ تا ۱۲ بمب اتمی‌کافی بود.

در آن زمان با بیش از ۹۰۰۰ سانتریفیوژ فعال نوع پی-۱ ظرفیت غنی‌سازی ایران سالانه تا ۲٫۵ تن برآورد می‌شد که برای ساخت سالانه دو تا سه بمب اتمی‌ کافی بود.

بعد از توافق اتمی‌ و در اجرای مفاد آن، جمهوری اسلامی ۹۸ درصد ذخایر اورانیوم غنی‌سازی شده در اختیار خود را به طمع دریافت دارایی‌های مسدود شده ایران که تا ۱۵۰ میلیارد دلار برآورد می‌شد به روسیه تحویل داد که از آن مسیر برای انبار شدن در اختیار قزاقستان قرار بگیرد.

بعد از تعطیل سایت فردو، تعداد سانتریفیوژ‌های مجاز به کار در سایت نطنز نیز به نصف کاهش یافت تا از این طریق مجموع ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم ایران از روزانه یک کیلوگرم فراتر نرود.

به این ترتیب زمان «فرار اتمی» ایران که پیش از توافق اتمی‌ از شش ماه تا یکسال برآورد می‌شد به حداقل دو تا سه سال (تولید سالانه ۳۵۰ کیلو گرم اورانیوم با غلظت کم)  در وضعیت بعد از اجرای برجام افزایش یافت.

شورای عالی امنیت حکومت روز  ۱۸  اردیبهشت در واکنش به فشار‌های آمریکا، در بیانیه‌‌ای خطاب به کشورهای عضو برجام، اعلام کرد: «جمهوری اسلامی ایران در اعمال حقوق مندرج در بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، برخی اقدامات خود در توافق برجام را متوقف می‌‌کند.»

به این ترتیب سرعت غنی‌سازی اورانیوم طبق گفته مسئولان سازمان انرژی اتمی‌تا چهار برابر افزایش یافت و متعاقباً گفته شد که سقف ۳۰۰ کیلو گرم حفظ ذخایر اورانیوم هم رعایت نخواهد شد.

با این تصمیم تازه ایران می‌تواند در طول یک سال ذخایر اورانیوم غنی شده با غلظت کم  (۳٫۶۷ درصد) را به حدود  هزار و دویست کیلوگرم افزایش دهد که در صورت افزایش غلظت برای ساخت  بمب اتمی‌و یا مبادرت به انجام انفجار اتمی‌آزمایشی کافی است.

نکته‌ای که کشورهای اروپایی ( و نخست وزیر ژاپن در تهران) طی روزهای اخیر با تاکید به جمهوری اسلامی تذکر داده‌اند، پرهیز از «اشتباه محاسباتی» است؛ آمریکا مصمم است تحت هر شرایط و با توسل به هر وسیله ممکن از دست یافتن جمهوری اسلامی به ظرفیت تولید بمب اتمی‌ پیشگیری کند و برای استفاده از ظرفیت‌های خود ماه‌ها فرصت خواهد داشت؛ تهدید‌های اتمی‌ تهران در کوتاه‌مدت راه به جایی نمی‌برد و هدف قرار دادن نفتکش‌ها اگرچه هزینه‌ای قابل تحمل را تحمیل می‌کند ولی دست آمریکا را برای رسیدن به یک همگرایی جهانی علیه تهران بیشتر باز خواهد کرد.

راه اراک دورتر از نطنز است!

در اجرای تهدیدات پلکانی دولت، سخنگوی سازمان انرژی اتمی‌ روز دوشنبه، ۲۷ خرداد، همچنین اعلام کرد که با راه‌اندازی مجدد «کارخانه آب سنگین» اراک ( که به احتمال قوی به علت افزایش حجم آب سنگین بیش از حد ۱۳۰ تن مجاز تعطیل شده بود)، بازگشت به طرح اولیه بازسازی «رآکتور آب سنگین» در آن شهر نیز می‌تواند مورد توجه قرار بگیرد.

ساخت رآکتور آب سنگین ۴۰ مگاواتی اراک که ابتدا با کمک چین و بعد از کنار کشیدن آن کشور زیر فشار آمریکا، کار در آن با کمک کره شمالی دنبال شد، به منظور گشودن راه دوم دست یافتن به بمب اتمی‌ (فرایند پلوتونیوم ۲۳۸ به دست آمده از پسمانده سوخت) دنبال می‌شد.

پیش از توافق اتمی‌ سال ۲۰۱۵ رآکتور آب سنگین اراک تا مرحله راه‌اندازی آزمایشی فاصله چندان نداشت ولی بعد از توافق، کوره اصلی آن با بتن پُر و مسدود شد– موضوعی که علی اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی‌ تا کنون چند بار مطرح و سعی در منحرف کردن اذهان از موضوع و آسان نشان دادن بازسازی آن به شکل اولیه داشته و کمالوندی هم در کنفراس خبری روز دوشنبه باردیگر به این موضوع اشاره کرد.

کمالوندی روز دوشنبه مدعی شد که «لوله‌های کالیندریا (تانک و یا کوره اصلی یا قلب رآکتور که سوخت اتمی‌ در آن قرار داده م‌یشود) را به اندازه کافی در اختیار داریم و می‌توانیم به الگوی اولیه رآکتور برگردیم.»

لوله‌های کالاندریا که مورد نظر او بود در اطراف محفظه فشار قوی قرار گرفته و در آنها آب سنگین برای خنک کردن کوره اتمی‌ جاری میشود. با توجه به شکل قرار گرفتن لوله‌های آب سنگین در دو انتهای محفظه فشار قوی و تعداد زیاد آن، معنی پر کردن لوله‌های کالیندریا با سیمان عملا پرکردن کوره و قلب رآکتور است که کاملا از کار افتاده و به هیچ‌وجه قابل بازسازی نیست.

در صورت داشتن نیت بازگشت به طرح اولیه، به بهانه همکاری نکردن اروپا و یا چین، در صورت داشتن قطعات و مواد لازم، از جمله لوله‌های زیرکونیوم، و به شرط درکار نبودن هر نوع مزاحمت و یا اخلال در کار، جمهوری اسلامی نیازمند دست‌کم ۳ سال وقت برای باز‌سازی رآکتور چهل مگاواتی آب سنگین اراک است که پس از آن مرحله نیز راه‌اندازی رآکتور به زمان بیشتری نیاز دارد.

به این ترتیب گشودن راه دوم برای دست یافتن به ظرفیت تولید بمب پلوتونیومی‌ به زمانی طولانی‌تر از ظرفیت ساخت بمب با استفاده از اورانیوم غنی شده نیازمند است و می‌توان انتظار داشت چنانچه قدرت‌هایی در کار سد کردن یک راه جمهوری اسلامی برای ساختن بمب اتمی‌ باشند، مسدود ساختن راه دوم را قطعا فراموش نخواهند کرد!

جمهوری اسلامی با هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم دست‌کم ۳۰۰ میلیارد دلار( کاهش ظرفیت تولید گاز، تحریم‌های نفتی، قطع سرمایه‌گذاری‌های خارجی، مشکلات بانکی و تجاری و کاهش رشد اقتصادی ) برنامه توسعه اتمی‌ خود را دنبال و محصول و ظرفیت‌های تولید آن را در مقابل دریافت ۱۵۰ میلیارد دلار تسلیم کرد.

در تکرار تجربه‌ای پر هزینه‌تر از پیش، از جمله استقبال از جنگ در صورت ادامه روند کنونی تشدید تنش در منطقه، جمهوری اسلامی بازگشت به وضعیت قبل از اجرای توافق اتمی‌ را تبلیغ و تهدید می‌کند! حال آنکه تفاوت نگاه و نظر سرنشین کنونی کاخ سفید و دولت او به حکومت مذهبی ایران در مقایسه با دولت گذشته آمریکا در حد تفاوت روز با شب است؛ موضوعی که کشورهای اروپایی در لفافه به عنوان «پرهیز از اشتباه محاسباتی» مرتب به حکومت تهران تذکر می‌دهند.