نگاهی به تحرکات ترکیه در شمال سوریه؛ اردوغان به دنبال چیست؟

لیلیان وجدی (رویترز عربی) – حمله‌ی احتمالی ترکیه به شمال سوریه بار دیگر نقشه جنگ در این کشور را بازسازی می‌کند. این حمله چنانچه صورت بگیرد ضربه‌ای به نیرو‌هایی خواهد زد که در کنار ایالات متحده آمریکا نقش میدانی و اساسی در شکست داعش ایفا کردند. داعش، چهره مرموزی که پشت نقابی تاریک و مبهم عرض اندام کرد و سازمان‌های امنیتی بسیاری از کشورها به نفع خود از این تشکیلات وحشی و مخوف بهره ‌گرفتند.

ارتش سوریه و حامیان منطقه‌ای آن تمام انرژی خود را در جنگ علیه نیروهای مترقی از اپوزیسیون سوریه گذاشته بودند حتی گاهی به موازات هجوم داعش علیه مناطق مخالفان سوری، ارتش اسد نیز به همان مناطق حمله می‌کرد و شهرهای بزرگی چون الرقه و حومه آن تا مناطق نزدیک مرز عراق را اسد بدون درگیری تسلیم داعش کرد. ترکیه نیز در آن ایام با داعش هرگز وارد جنگ نشد و شبه‌نظامیان جمهوری اسلامی ایران و حزب‌الله لبنان نیز حملات خود را متوجه ارتش آزاد سوریه و مناطق القصییر و حلب و حما و درعا کردند جایی که داعش هیچ حضوری در آن مناطق  نداشت و تا توانسنتد مخالفان اسد را از نظامی تا غیرنظامی قتل‌عام کردند. تنها کردهای سوریه و ایالات متحده یا ائتلاف بین‌المللی با داعش می‌جنگیدند و به همین دلیل الرقه پایتخت خلافت داعش به دست نیروهای «سوریه دمکراتیک» (قسد) و با پشتیبانی هوایی و توپخانه‌ای آمریکا فتح شد و وجود فیزیکی «دولت خلافت اسلامی» داعش برای همیشه در سوریه به دست کردها پایان یافت.

از سال ۲۰۱۶ این سومین هجوم اردوغان و تمرکز نیروهای ارتش ترکیه در مناطق شمال سوریه است که عمدتا برای مهار کردن نفوذ کردها و تاثیرگذاری آنها بر تحولات در سوریه، صورت می‌گیرد. اردوغان از هر دستاوردی که کردها به دست می‌آورند، نگران است حالا این دستاوردها در سوریه، عراق یا جای دیگری باشد فرقی ندارد. به اعتقاد اردوغان هر دستاوردی برای کردها در کشورهای همسایه ترکیه تاثیری مستقیم بر جنبش کردهای کشورش که بیش از ۱۵ میلیون تن و به مراتب از کردهای عراق و سوریه بیشتر هستند، خواهد گذاشت.

اردوغان چه می‌خواهد؟

ترکیه دو هدف اصلی در شمال شرقی سوریه دارد:

یکی دور کردن «یگان‌های مدافع خلق کرد»، از نزدیکی مرزهای خود، چرا که این یگان‌ها را یک تهدید امنیتی بالقوه می‌داند.
دوم ایجاد منطقه‌ای امن در داخل سوریه که قرار است دو میلیون پناهنده سوری از عرب‌های سنی وفادار به گروه‌های وابسته به ترکیه را در آنجا اسکان دهد. این تعداد افراد سد بزرگی بین کردهای ترکیه و سوریه را ایجاد خواهند کرد به‌خصوص که بسیاری از این مناطق پیش از جنگ ساکنانش عرب بومی بودند که به خاطر جنگ یا به ترکیه پناه بردند یا به مناطق دیگر سوریه در مرز با اردن فرار کردند.

در این میان آنکارا ایالات متحده را برای مشارکت در ایجاد منطقه‌ای «امن» در ۳۲ کیلومتری داخل خاک سوریه تحت فشار قرار داده اما در عین حال آنکارا بارها هشدار داده است که اگر واشنگتن پای خود را از سوریه بیرون بکشد او به تنهایی می‌تواند اقدام نظامی یکجانبه‌ای انجام دهد و همه اوضاع را باب میل خود مرتب کند.

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه اخیراً از یک حمله عمیق‌تر و فراتر از منطقه امن در عمق خاک سوریه سخن گفته است. او گفته است که ترکیه فراتر از «منطقه امن» پیش خواهد رفت تا امکان بازگرداندن چند میلیون سوری به خاک کشورشان را امکانپذیر سازد.

حمله ترکیه چه تاثیراتی بر کردها خواهد گذاشت؟

نیروهای «سوریه دموکراتیک» (قسد) که کردها آن را رهبری می‌کنند، طی چند سال جنگ داخلی سوریه با کمک ائتلاف بین‌المللی ضدتروریسم به رهبری آمریکا علیه داعش، نفوذ و کنترل خود را در شمال و شرق سوریه گسترش دادند. کردها نمونه‌ای از پیامدهای جنگ سوریه هستند چرا که توانستند اعتماد متحدانشان را به دست بیاورند و نهادهای حکومتی برای یک قلمرو محلی تأسیس کنند. آنها ادعا دارند که هدف آنها استقلال و جدایی نیست بلکه خواهان خودمختاری درچارچوب یک سوریه‌ی یکپارچه هستند؛ شعاری که بجز در ترکیه و ایران در تمام  کشورهای اروپایی و منطقه‌ای مورد قبول است و گوش شنوایی دارد. ترکیه نیروهای «سوریه دمکراتیک» را تروریست و شاخه‌ای از «حزب کمونیست کارگری کردستان» ترکیه «پ.ک.ک» تلقی می‌کند.

در صورت حمله نظامی گسترده ترکیه، مناطق کردها دوباره در یک جنگ فرسایشی فرو خواهد رفت. به همین دلیل یکی از رهبران سیاسی کردهای سوریه به خبرگزاری رویترز گفت، اگر ترکیه حمله کند ما شاهد موج بزرگ دیگری از پناهجویان و آورارگان سوری و از سر گرفته شدن یک جنگ تمام‌عیار خواهیم بود.

در این میان اتحاد نیروهای سوریه دموکراتیک، که بزرگترین جناح آن «یگان‌های مدافع خلق کرد» است، ضعف و قوت خود را در بقای نیروهای آمریکایی در مناطق شرق و شمال شرقی سوریه می‌داند و نقش این نیروها با وجود حمایت آمریکاست که پر رنگ‌تر خواهد بود. هرگونه عقب‌نشینی نیروهای ایالات متحده آمریکا کل منطقه تحت کنترل کردها را در معرض حملات  بیشتر ترکیه قرار خواهد داد و با خروج کردها از معادله نظامی، احتمال بازگشت مجدد داعش یا حمله دولت سوریه با حمایت حکومت ایران و دولت روسیه به منطقه و پس‌ گرفتن این مناطق بسیار زیاد است.

دمشق تا کنون چندین بار به کردهای شمال سوریه پیشنهاد مذاکره داده است اما کردها هنوز بطور کامل از آمریکا مأیوس نشده‌اند. اما اگر آمریکا از حمایت آنها دست بکشد احتمالا با رژیم اسد وارد مذاکره خواهند شد. دمشق حاضر است در چارچوب اعطای حقوق خودمختاری محلی با آنها مذاکره کند. البته کردها ترجیح می‌دهند قضیه‌ی آنها از طریق یک تغییر بنیادین در سوریه یعنی با نظارت دولت‌های بزرگ مثل روسیه یا آمریکا یا سازمان ملل قانونی و تثبیت شود اما اگر آمریکا دست از آنها بردارد احتمالا گزینه‌ای بهتر از مذاکره با اسد نخواهند داشت.

ترکیه تا چه حد می‌تواند پیش برود؟

منطقه مرزی شمال شرقی که هم‌اکنون تحت کنترل نیروهای کرد سوریه قرار دارد، ۴۸۰ کیلومتر است که از رود فرات در غرب تا مرز عراق در شرق امتداد دارد.

به نظر می‌رسد برنامه‌های ارتش ترکیه در حال حاضر تنها به اطراف نوار مرزی بین شهرهای «راس العین» و «تل ابیض» که حدود ۱۰۰ کیلومتری است محدود شده. یک مقام آمریکایی روز دوشنبه، ۷ اکتبر، به رویترز گفت، نیروهای آمریکایی از مناطق نزدیک به این دو شهر خارج شده‌اند و این درواقع به معنای چراغ سبز به ترکیه است. اگرچه این مناطق اکنون تحت کنترل کردهاست، اما از نظر تاریخی در طول تاریخ گذشته تا رویدادهای اخیر سوریه، اغلب ساکنان آن عرب بوده‌اند.

اوزگور اونلو هیسارگیکلی مدیر صندوق مارشال آلمان به رویترز گفته است: «ساکنان این مناطق اغلب عرب هستند و دولت ترکیه با گروه‌های برجسته و بزرگان قبایل آن روابط بسیار خوبی دارد».

او گفت:«اگر نیروهای سوریه دمکراتیک سعی کنند زمین‌های آنجا را تصاحب کنند «خون زیادی» ریخته خواهد شد».

ترکیه دامنه عملیات احتمالی آینده را مشخص نکرده و یک مقام ترک به رویترز گفته است: «ترکیه مکان، زمان و محدوده اجرای عملیات نظامی را به دلیل مسائل امنیتی و خطرات غیره منتظره اعلام نمی‌کند».

آیا دولت‌های روسیه و ایران از اقدام نظامی ترکیه استقبال می‌کنند؟

دولت روسیه و جمهوری اسلامی ایران دو قدرت مهم خارجی در سوریه هستند که برخلاف ترکیه و ایالات متحده که از مخالفان سوری حمایت کردند، این دو کشور از بشار اسد رئیس جمهوری سوریه  به شدت حمایت می‌کنند. آمریکا و اروپا و کشورهای منطقه هنوز بر کنار رفتن بشار اسد از قدرت اصرار می‌ورزند اما زمامداران ایران و روسیه غیر از اسد کسی را در سوریه ندارند.

روسیه اعلام کرده است که ترکیه حق دفاع از خود را دارد اما دیمیتری پسکوف سخنگوی کرملین روز دوشنبه گفت که باید تمامیت ارضی سوریه حفظ شود و همه نیروهای نظامی خارجی که حضور غیرقانونی دارند باید سوریه را ترک کنند. بنابرین اگر ایالات متحده تمام نیروهای خود را از شمال شرقی سوریه خارج کند، دولت دمشق با حمایت روسیه و جمهوری اسلامی ایران ممکن است دوباره  مناطقی را که ترکیه کنترل نکرده است باز پس گیرد.

غربی‌ها چه واکنشی در برابر طرح هجوم ترکیه گرفته‌اند؟

متحدان غربی ترکیه در ناتو هیچ نوع پشتیبانی آشکاری از ترکیه برای برنامه اسکان دو میلیون آواره سوری از خود نشان نداده‌اند.  ترکیه بیش از نیمی از این پناهجویان را در حال حاضر در شمال شرقی سوریه بطور موقت اسکان داده و از آنها نگهداری می‌کند.

نگرانی بزرگ غربی‌ها این است که این هجوم باعث تغییر بافت جمعیتی کردها در شمال سوریه شود زیرا ترکیه در نظر دارد همه عرب‌های سنی که جمعیت آنها بیش از ۲ میلیون تن است را در مناطق شمال سوریه اسکان دهد.

در همین حال نماینده سازمان ملل در امور انسانی و بحران‌های منطقه خاورمیانه هشدار داده است که هرگونه حمله نظامی از سوی ترکیه به سوریه باعث آواره شدن هزاران غیرنظامی دیگر خواهد شد.

حمله چه تاثیری بر رژیم اسد خواهد گذاشت؟

گرچه قلمرو مورد نظر در حال حاضر خارج از کنترل دولت سوریه است، اما نیروهای «سوریه دمکراتیک» تا کنون هرگز با نیروهای اسد درگیر نشده‌اند و در نهایت به عنوان نیروی دوست برای دمشق تلقی می‌شوند چون آنها با مخالفان سوری اختلاف دارند و با داعش و ترکیه نیز جنگیده‌اند بنابراین به استثنای دوستی با آمریکا آنها درواقع دشمنان نیروهایی هستند که دمشق نیز دشمن آنهاست. اما هجوم ترکیه و کنترل این مناطق به این معنی خواهد بود که نهاد مسلط آینده در این منطقه از یک نیروی دوست برای اسد به نیرویی دشمن و مخالف بشار اسد که خواهان سرنگونی اوست تبدیل خواهد شد.

دمشق همواره آنکارا را نیرویی اشغالگر با برنامه‌هایی خصمانه و توسعه‌طلبانه در شمال سوریه قلمداد کرده است. همچنین مقامات سوری بارها از آمادگی خود برای مذاکره و توافق با کردها خبر داده‌اند.

حمله ترکیه برای داعش چه مفهومی خواهد داشت؟

حمله ترکیه اگر به جنگی فرسایشی با کردها منجر شود، باعث هرج و مرج در برخی مناطق خواهد شد و بروز هرج و مرج محیطی مناسب و فرصتی تازه برای ظهور مجدد داعش به وجود خواهد آورد. گروه داعش کردها را دشمن حقیقی و خطرناک خود می‌داند و آنها کسانی هستند که آخرین سنگر داعش را در اوایل سال جاری از دست آن به در آوردند و اکنون در حال پاکسازی تمام هسته‌های زیرزمینی این گروه تروریستی هستند.

هزاران تن از اسیران داعش هم‌اکنون در اردوگاه‌های تحت کنترل نیروهای «سوریه دمکراتیک» نگهداری می شوند؛ با هجوم ترکیه این داعشی‌ها رها خواهند شد چون نیروهای «سوریه دمکراتیک» نمی‌توانند همزمان از مناطق خود در برابر هجوم ترکیه مقاومت کنند و هم اینکه هزاران اسیر داعشی در اردوگاه‌ها را نگهداری کنند. آخرین آمار روابط خارجه نیروهای «سوریه دمکراتیک» که به سازمان ملل داده شده نشان می‌دهد که بیش از ۵هزار اسیر داعشی در اردوگاه‌های این نیروها در بازداشت بسر می‌برند. این افراد از ۵۵ دولت مختلف به داعش پیوسته‌اند و در صورت حمله ترکیه، این افراد دوباره تشکل خود را باز خواهند یافت و داعش دوباره عرض اندام خواهد کرد.

*****

اردوغان از هر نوع تحول سکولاردمکراتیک در سوریه می‌ترسد

کیهان لندن در تکمیل این گزارش رویترز، با جمعه عکاش خبرنگار و کارشناس امور کردهای سوری که هم‌اکنون در منطقه کردنشین شمال سوریه حضور دارد این سئوال را مطرح کرده که چرا اردوغان با وجود مخالفت‌های اروپا، آمریکا، سازمان ملل و کشورهای منطقه باز هم بر هجوم به شمال سوریه اصرار می‌ورزد؟

عکاش در پاسخ می‌گوید: «اردوغان دو هدف عمده را در ماورای این هجوم نظامی دنبال می‌کند؛ یک هدف کوتاه‌مدت که به اوضاع سیاسی و اقتصادی داخلی ترکیه مربوط می‌شود و دیگری برنامه‌ای است درازمدت و استراتژیک علیه مسئله کردها و کل سوریه. اردوغان در حال حاضر از وضعیت بسیار بد در داخل رنج می‌برد. او با ریزش اعضای مهم حزب‌اش مواجه است. می‌دانیم که حزب او در انتخابات پارلمانی اخیر در مهمترین شهرهای ترکیه مثل استانبول و آنکارا شکست خورد. اوضاع اقتصادی‌ هر روز بدتر شده و ارزش لیره پایین آمده و نرخ تورم اقتصادی کشور نسبت به سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ بسیار افزایش یافته و روابط ترکیه با کشورهای منطقه بجز قطر و ایران به دلیل ماهیت اسلامگرایی دولت اردوغان در سیاست خارجی‌اش نامناسب شده است. این مشکلات وضعیت داخلی او را متزلزل کرده. همچنین درصد بیکاران بالاست چنانکه اعتبار اردوغان در سطح بین‌المللی نیز به دلیل سرکوب‌های شدید روزنامه‌نگاران و بستن خیلی از نشریات خدشه‌دار شده است. پس او تلاش می‌کند مشکلات داخلی‌ را به خارج صادر کند و مسئله کردها بهترین بهانه‌ای است که او می تواند از آن بهره بگیرد.»

جمعه عکاش در ادامه می‌افزاید: «اما در بُعد درازمدت هدف ترکیه شکست دادن طرح صلح سوریه است که طبق برنامه سازمان ملل برای تدوین قانون اساسی جدید و برگزاری انتخابات آزاد تحت نظارت سازمان ملل پیش می‌رود. در تعریف هویت یک سوریه‌ی جدید با اپوزیسیون معتدل و به دور از اسلامگرایی وابسته به ترکیه که با رعایت و میزبانی آمریکا، اروپا، روسیه و سازمان ملل در حال شکل گرفتن است جایی برای اردوغان باقی نمی‌ماند. یک سوریه جدید با ایفای نقش پر رنگ کردها در تشکیل ساختار سیاسی جدید، اردوغان را نگران کرده. این هدف یک راه حل سیاسی برای سوریه در چشم‌انداز است و سازمان ملل کمیته تدوین قانون اساسی را تشکیل داده. وجود سوریه‌ای سکولار و دمکراتیک و باثبات و دور از اسلامگرایی اصلا مورد خوشایند ترکیه‌ی اردوغان و حزب توسعه اخوان‌المسلمین نیست. ترکیه خواهان حاکمیت گروه‌های اسلامگرا در سوریه است؛ کردها با روش دمکراتیک و مشارکت دادن عرب‌های سکولار بهترین امنیت حتی بهتر از دمشق در مناطق خود ایجاد کرده‌اند. آنها از سال ۲۰۱۱ تا کنون مناطق خود را به نحو احسن اداره می‌کنند. امنیت در مناطق تحت اداره کردها صد درصد است اوضاع معیشتی و فعالیت اقتصادی و زندگی مردم در آرامش و ثبات نسبی است.»

این خبرنگار و کارشناس امور کردهای سوریه در پایان گفتگو با کیهان لندن تأکید می‌کند: «در فردای سوریه دمکراتیک که الان مسئله‌اش بعد بین‌المللی گرفته جایی برای اسلامگرایان وابسته به ترکیه وجود ندارد به همین دلیل اردوغان می‌خواهد از این شرایط جلو بزند و اوضاع را به نفع سیاست‌های خود بهم بریزد آنهم به این بهانه که کردهای سوریه به «پ.ک.ک» وابسته‌اند در حالی که نیروهای «سوریه دمکراتیک» از کرد و عرب و مسیحی و آشوری و همه سوری‌ها تشکیل شده است. اردوغان از تحولات دمکراتیک در سوریه و عراق هراس دارد. او از رژیم ایران، احزاب اسلامی مسلح لیبی از اخوان‌المسلمین مصر آشکارا دفاع می‌کند و در خفا از القاعده و گروه‌های تروریستی دیگر حمایت مالی و تسلیحاتی می‌کند. اگر ترکیه به مناطق کردها حمله کند با مقاومت سخت کردها و عرب‌های آن مناطق مواجه خواهد شد. اردوغان در عفرین موفق نشد و در این مناطق هم موفق نخواهد شد. وی که سودای بازگرداندن امپراتوری عثمانی را در سر می‌پروراند از اخوان‌المسلمین به عنوان ابزاری مناسب برای تحقق این رویا استفاده می‌کند.»

*منبع :خبرگزاری رویترز (عربی)
*نویسنده :  لیلیان وجدی
*ترجمه و تنظیم و گفتگو از کیهان لندن