نمایش آثاری از پرویز تناولی و بهمن محصص در گالری «میم» دبی

در ایران، می‌‌گویند خوردن نان و نمک در بین مردم نشان‌دهنده‌ دوستی ابدی است. این سنت قدیمی و صمیمانه هم‌اکنون از طریق یک همکاری فرهنگی میان بنیاد سرپرستی تهران «پروژه‌های نان و نمک»، و گالری «میم» دبی، احیا شده است.

برای نخستین‌بار در امارات متحده عربی، نمایشگاهی با عنوان «چاپ ایران» به معرفی تاریخ چاپ ایران به بازدیدکنندگان پرداخته است.

این برنامه در «گالری میم» که یک فضای هنری است برگزار می‌شود که از بدو تأسیس در سال ۲۰۰۵ میلادی، بطور ویژه برای نمایش هنر ایرانی و عربی مورد استفاده قرار گرفته است.

این نمایشگاه ۵۵ اثر چاپی را که شامل حکاکی روی لینولیوم، حکاکی روی سنگ، حکاکی روی چوب و پارتیشن‌های ابریشمی است، از چهار استاد پیشگام مدرنیسم ایرانی پرویز تناولی، بهمن محصص، حسین زنده‌رودی و سیراک ملکونیان به نمایش می‌‌گذارد.

یاشار صمیمی‌ مفخم سرپرست و بنیانگذار مشترک پروژه‌های «نان و نمک» توضیح می‌دهد هدف نمایشگاه این است که «برخی از مهمترین آثار این هنرمندان را نشان دهد.»

او می‌گوید: «مردم این هنرمندان را می‌شناسند، اما اینکه آثار چاپی آنان در یکجا جمع شده باشند، به نظرم اتفاق نادری است.»

در این میان تعدادی آثار چاپی ظریفِ دوران قاجار شامل حیوانات و صحنه‌های جنگ از سده‌ی نوزدهم نیز در معرض نمایش گذاشته شده که حضور دیرینه‌ی این رسانه‌ی پیچیده در فرهنگ بصری ایرانیان را به بیننده یادآوری می‌کند.

این مدل چاپ شامل مهر کردن یک تصویر از میان لایه‌های مرکب‌اندود بر روی یک سطح مانند کاغذ یا پارچه است که به عنوان یک رسانه‌ هنرهای زیبا، در ایران قرن بیستم رواج یافت؛ به ویژه در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ میلادی، زمانی که هنرمندان آموزش‌دیده در خارج آن را در مدارس معتبر از جمله دانشکده هنرهای زیبا تهران و دانشکده هنرهای تزئینی تهران، تدریس می‌‌کردند.

با هدف تبدیل کردن هنر چاپ به یک رشته‌ی محبوب در میان هنرمندان بومی، نمایشگاه‌های دوسالانه و گالری‌‌های مربوط به هنرهای معاصر در تهران، نمایش ویژه‌ این قبیل آثار را آغاز کردند. در نهایت کارگاه‌هایی صرفا جهت ترویج هنر چاپ راه‌اندازی شدند. در دهه‌ ۷۰ میلادی، موزه‌ مشهور هنرهای معاصر تهران تعداد قابل توجهی از آثار چاپی را در اختیار داشت که موجب تکمیل بیشتر مجموعه‌ در سطح جهانی از هنر مدرن ایرانی و غربی شد.

در حقیقت تاریخچه‌ی هنر چاپ بازمی‌گردد به روزهای پرکار در سلسله‌ی قاجار در سده‌های ۱۸ و ۱۹ میلادی، وقتی که چاپ و حکاکی بر روی سنگ از روسیه و تفلیس وارد ایران می‌شد. این ولیعهد وقت، عباس میرزا بود که ابتکار عمل نشان داد و دانشجویانی را به خارج فرستاد تا تکنیک‌‌های چاپ و چاپ سنگی را بیاموزند و در نهایت نخستین چاپخانه‌ ایران را در اوایل قرن نوزدهم در تبریز راه‌اندازی کرد.

یکی از استادان کلیدی در حوزه چاپ ایران، هنرمند برجسته پرویز تناولی بود که زاده دهه ۱۹۳۰ است. گرچه او به عنوان پدر مجمسه‌سازی مدرن ایران معروف است اما در همان دوران خلاق خود کارهای چاپ را هم دنبال می‌کرده و بیش از ۱۰۰ اثر چاپی تولید کرده که این کوشش‌های او در این زمینه کماکان ادامه دارد.

«گالری میم» مجموعه‌ای از تولیدات و محصولات سیلک اسکرین را به نمایش گذاشته که نقش پر افسون و پر کشش و درازآهنگ شیر به عنوان سمبل و نماد فرهنگی ایران که در عین حال نشان  و نماد پرچم ملی ایران بوده است و بطور پی‌ در پی در منسوجات سنتی و ادبیات و نمایش‌های فولکلور دیده شده را نشان می‌دهد.

در یکی از آثار سیلک اسکرین مدرن، تناولی الگوی تکرار شونده‌ای از شیر‌های سنگی‌ مقبره‌ها را خلق کرده است.

بنا به توضیحات متصدیان گالری، این شیرهای سنگی اشاره به سنتی از مردمان جنوب ایران دارد که بر سر سنگ مزار سربازان و افراد مهم گذاشته می‌شود.

حسین زنده‌رودی در کنار تناولی با کلمات و اشکال و رنگ‌های گرم و زنده طبع‌آزمایی می‌کند.

زنده‌رودی به عنوان یکی علاقمندان به هنر خطاطی در دانشکده هنرهای زیبای تهران ثبت نام کرد و بعدها به عنوان یکی از بنیانگذاران مهم سبک تأثیرگذار سقاخانه شد.

در دهه ۱۹۶۰ این هنرمند به فرانسه مهاجرت کرد و همچنان ساکن آن کشور است و با هنرمندانی مانند آلبرتو جیکومتری و لوسیو فنتانا مرتبط شد. به گفته‌ی مسئولان این نمایشگاه، آثاری از زندرودی مربوط به سال ۱۹۶۸ ارائه شده که بی‌نظیر و مربوط به انشایی تألیف یافته از آیات قرآن به صورت انتزاعی است.

بهمن محصص با پرینت‌های برجسته و سیاه‌اش یکی دیگر از هنرمندان مهم این نمایشگاه است. او متولد رشت است و در رم تحصیل کرد.

او پرندگانی را ترسیم می‌کند که ترلان رفیعی یکی از مدیران نمایشگاه آنها را مخلوقات محصص می‌خواند. یک ته‌رنگ قدرتمند رمزآلود همراه با نگرانی در آثار محصص وجود دارد.

همانطور که ترلان رفیعی هم توضیح می‌دهد: «سبک محصص خلاق است و جهان خود را خلق می‌کند. وقتی به پرنده فکر می‌کنید به آزادی می‌اندیشید اما پرنده‌های محصص احساس آزادی ندارند؛ آنها مانند یک مجمسه سنگین هستند.»

هنرمند دیگر این نمایشگاه، سیراک ملکونیان از ارمنیان ایران است که با ملافه‌های سیاه و سپیدش در دنیای رئالیسم و واقعیِ اجتماعی غوطه‌ور می‌شود و به  بررسی ماهیت جامعه، به ویژه طبقه‌های فرودست و کارگر می‌پردازد.

سبک او تا حدودی یادآور سبک اکسپرسیونیست‌های آلمانی است که آثارشان پر از تفسیر‌های اجتماعی در زمان آشفتگی سیاسی اوایل قرن بیستم بود.

یکی از چاپ‌های به نمایش گذاشته شده، که صحنه شیر دادن یک زن را نشان می‌دهد، در دو سالانه تهران در سال ۱۹۵۸ جایزه‌ی سلطنتی دربار را دریافت کرد.

این نمایشگاه در «گالری میم» دوبی تا پنجم نوامبر ۲۰۱۹ ادامه دارد.

*منبع: کیهان لایف
*نویسنده: Rawaa Talass
*ترجمه و تنظیم از کیهان لندن