کاهش قدرت خرید خانوارها به دلیل تورم بالای ۵۰ درصد سبب شده الگوی هزینه‌ها و سبد مصرفی خانوارها با تغییرات زیادی روبرو شود. در این میان درآمدهای ناچیز قدرت خرید اقشار مختلف را به شدت کاهش و سوء تغذیه در کشور را افزایش داده است.
مرکز آمار ایران در آخرین گزارش خود درباره تورم شهریورماه امسال اعلام کرده که نان و غلات ۵.۲ درصد، گوشت قرمز و سفید و فرآورده‌های آنها ۱.۲ درصد، گوشت قرمز و گوشت ماکیان ۰.۸ درصد، ماهی‌ها و صدف‌داران ۴.۲ درصد افزایش قیمت داشته‌اند. همچنین شیر، پنیر و تخم‌مرغ ۱۰ درصد، روغن‌ها و چربی‌ها ۱.۹ درصد، میوه و خشکبار ۵.۷ درصد و سبزیجات (سبزی‌ها و حبوبات) ۹.۹ درصد نیز با افزایش قیمت مواجه شده‌اند.
این گزارش افزوده که شیر، پنیر و تخم مرغ، رکورددار گرانی بوده‌اند و در عرض فقط یک ماه، ده درصد گران شده‌اند. آخرین گزارش مرکز آمار از قیمت لبنیات حاکی از آن است که قیمت هر لیتر شیر پاستوریزه از ۱۱ هزار و ۵۳۸ تومان در تیرماه امسال به ۱۲ هزار و ۱۵۵ تومان افزایش یافته است. قیمت ماست پاستوریزه هر کیلو از ۱۳ هزار و ۸۵۴ تومان به ۱۴ هزار و ۶۳۳ تومان تغییر کرده است.
از سوی دیگر بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، دستمزد کارگران تنها ۳۵ درصد از هزینه‌های آنها و خانواده‌هایشان را پوشش می‌دهد و همچنین بر اساس محاسبات رئیس کمیته مزد شورای اسلامی کار، با احتساب تورم و افت ارزش ریال در ۶ ماهه ۱۴۰۰، قدرت خرید دستمزد ریالی کارگران در پایان شهریور ۳۲.۴ درصد کمتر از قدرت خرید آن در اول فروردین امسال بوده است.
به عبارت دیگر کارگری که در اول فروردین امسال مثلا ۱۰ میلیون تومان دریافتی داشته، در آخر شهریور با احتساب میزان رشد تورم و کاهش ارزش ریال، حدود ۳۲.۴ درصد قدرت خرید کمتری دارد و مانند این است که دستمزد ۱۰ میلیون تومانی او به ۶ میلیون و ۴۶۰ هزار تومان در پایان شهریور کاهش یافته باشد.
در این میان شیوع بیماری کرونا سبب تشدید بیش از پیش رکود اقتصادی در کشور شده و این رکود بر درآمدها و وضعیت معیشتی خانوارها به ویژه اقشار ضعیف اثرگذار بوده است. در همین رابطه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در گزارشی با عنوان «آثار شیوع کرونا بر کسب‌و‌کارها و رفاه خانوارها: سیاست‌های حمایتی در ایران و جهان» به بررسی آثار کرونا از یک سو و از سوی دیگر سیاست‌های حمایتی دولت برای تأمین رفاه خانوار پرداخته است.
بر اساس این گزارش «مجموعه اقداماتی نظیر طرح‌های فاصله‌گذاری اجتماعی که به منظور حفظ سلامت شهروندان اجرا شد به نوبه خود به کند شدن چرخ اقتصاد و بروز رکود منجر شد. همچنین تعطیلی و نیمه‌تعطیلی واحدهای اقتصادی به اختلال در زنجیره ارزش تولید و افزایش نااطمینانی در اقتصاد انجامید.»
در ادامه گزارش با اشاره به کاهش درآمدهای ارزی کشور بر اثر کرونا و همچنین مشکلات ساختاری که سبب رکود، تورم و کاهش رفاه شده، آمده است: «بحران کرونا هم با کاهش قیمت نفت و هم با محدود کردن صادرات غیرنفتی کشور ضربه جدیدی بر درآمدهای ارزی کشور وارد کرد.»
گزارش وزارت کار، رفاه و تعاون اجتماعی افزوده کاهش تقاضا برای محصولات صادراتی ایران تقاضای کل را از طرف تجارت خارجی متأثر کرده است. در بخش داخلی نیز تقاضای کل، هم به دلیل کاهش درآمد خانوار و هم کاهش تقاضای برخی کالاها و خدمات که نیازمند تعاملات اجتماعی بیشتری هستند همچون حمل‌و‌نقل، رستوران و هتلداری و فعالیت‌های آموزشی تحت تأثیر قرار گرفته‌اند. عرضه کل اقتصاد نیز با یک شوک منفی مواجه شده است. اختلال در شبکه تأمین مواد اولیه و محدودیت فعالیت برخی از واحدهای صنفی، اقتصاد را با شوک عرضه روبرو کرده است.
این گزارش اضافه می‌کند که بر اساس آخرین برآوردها، تورم در ۱۲ماهه منتهی به فرودین ۱۳۹۹ برابر با ۳۲.۲ درصد بوده که گروه خوراکی و آشامیدنی رشد قیمت ۳۶.۸ درصدی داشته است. به عبارتی جزء خوراکی و آشامیدنی که بخش عمده هزینه دهک‌های پایین درآمدی را شکل می‌دهد با رشد قیمت بالاتری از متوسط قیمت‌ها مواجه بوده است. این موضوع به نوبه خود انتظار کاهش بیش از پیش وضعیت رفاهی خانوار ایرانی را به‌وجود می‌آورد.
همچنین با توجه به اینکه تبعات شوک‌ها بر اقتصاد با وقفه ظاهر می‌شود هنوز اثرات بحران کرونا بر روند افزایشی قیمت‌ها بطور کامل ظاهر نشده اما با توجه به اینکه بودجه دولت به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده تورم در اقتصاد ایران هم از لحاظ منابع و هم از لحاظ مصارف از تبعات بحران کرونا مصون نمانده است، احتمال افزایش تورم ناشی از رکود کرونا وجود دارد.
گزارش وزارت کار، رفاه و تعاون اجتماعی تأکید کرده که در نهایت می‌توان انتظار داشت در سال پیش رو دولت با محدودیت منابع بسیار شدیدی مواجه خواهد بود. این موضوع به نوبه خود احتمال افزایش کسری بودجه دولت را تشدید می‌کند. علاوه بر این در سمت مصارف دولت به واسطه مسئولیت اجتماعی که برعهده دارد هزینه‌های زیادی را خلق کرده است که این موضوع نیز به شدت گرفتن کسری بودجه دولت خواهد انجامید. از این‌رو انتظار می‌رود اثرات شیوع کرونا با تشدید کسری بودجه در ماه‌های آتی به افزایش تورم منجر شود و بنابراین ممکن است وضعیت رفاه خانوار از شرایط فعلی هم بدتر شود.
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی افزوده که از دیگر متغیرهای تعیین‌کننده وضعیت رفاهی خانوارها تولید و اشتغال است و بحران کرونا به کاهش سطح تولید و اشتغال منجر شده. بروز رکود ناشی از بحران کرونا کیک تولید اقتصاد را کوچک‌تر کرده، یعنی درآمد سرانه کشور نیز کاهش یافته است. بنابراین بطور کلی سطح درآمد صاحبان عوامل تولید کاهش یافته و بطور آشکار موجب کاهش سطح رفاهی خانوارها خواهد شد.
همچنین به دلیل رکود و شدت گرفتن بیکاری، بسیاری افراد با از دست دادن منبع درآمد ناشی از کار، آسیب بسیار شدیدتری از لحاظ رفاهی خواهند دید. همچنین بخش عمده‌ای از اشتغال از‌دست‌رفته را مشاغل آسیب‌پذیر و غیررسمی دهک‌های ۱ تا ۶ درآمدی شامل می‌شود. این به معنای آن است که دهک‌های درآمدی پایین با کاهش قابل توجه منابع درآمدی خود نیز مواجه هستند. این موضوع چشم‌اندازی بسیار بغرنج از وضعیت رفاهی دهک‌های پایین درآمدی ارائه می‌دهد.
این گزارش در حالی وضعیت رفاهی خانوارها در دهک‌های پاییت درآمدی را «بغرنج» خوانده که گزارش‌های دیگری نشان از شیوع سوء تغذیه و «گرسنگی پنهان» در میان ایرانیان دارد.
قدیر رجب‌زاده رئیس موسسه علوم و صنایع غذایی نسبت به بروز «گرسنگی پنهان» خبر داد که اصلی‌ترین منشأ آن سبد غذایی نامناسب خانوارها در جامعه است. بررسی‌ها نشان می‌دهد تقریباً تمام دهک‌های درآمدی جامعه از کمبود کلسیم رنج می‌برند که دلیل عمده آن مصرف کم شیر و لبنیات در جامعه در مقایسه با استانداردها است. سرانه مصرف شیر در ایران حدود ۷۰ لیتر و در کشورهای توسعه یافته بالغ بر ۳۰۰ تا ۳۵۰ لیتر در سال است. پیشتر کارشناسان سلامت نسبت به کوتاهی قد، لاغری و مرگ زودرس کودکان بر اثر سوء تغذیه و گرسنگی هشدار داده و خواستار تأمین غذای کودکان توسط سازمان‌های مربوطه شده بودند.
