پرونده احیای برجام هفته‌هاست که خاک می‌خورد بدون آنکه کسی به سراغ آن برود. امروز بار دیگر بحث‌ها حول محور «طرح جایگزین» است. مذاکرات برای احیای توافق سال ۲۰۱۵ یا برجام، پس از گذشت ده ماه در همان نقطه‌ای قرار دارد که در آغاز قرار داشت. اینکه دوباره طرفین غربی مذاکرات وین صحبت از «طرح جایگرین» می‌کنند دلایل مختلفی دارد که شاید بررسی کوتاه آنها به درک این تغییر موضع کمک کند.
امروز مشخص شده است که اظهارات خوشبینانه همه طرفین مذاکره که دسترسی به توافق را در یک قدمی می‌دیدند، از واقعیت فاصله بسیار داشته و به نوعی آرزویی بودند که تحقق آن اگر غیرممکن نباشد، بسیار مشکل و محتاج معجزه است. ناامیدی در دستیابی به توافق در وین در همه طرفین مذاکره به وضوح دیده می‌شود. دولت اتریش، کشور میزبان این مذاکرات بی‌حاصل، حتا خیمه‌ای را که در مقابل هتل محل مذاکرات در وین برای روزنامه‌نگاران برپا کرده بود، برچیده است.
خط قرمزها پررنگ‌تر می‌شوند
امروز دیگر صحبت از توافقی در چند قدمی نیست. آنچه امروز از آن صحبت می‌شود، راه‌های جایگزین مذاکرات و توافق هسته‌ای است. برای دستیابی به هرگونه توافقی، حتی محدودتر نیز، باید از خط قرمزهای کنونی جمهوری اسلامی و ایالات متحده آمریکا عبور کرد. تصمیمی که نه در واشنگتن و نه در تهران در شرایط کنونی کسی نمی‌تواند و نمی‌خواهد اتخاذ کند. دولت جو بایدن و تیم مذاکره کننده آمریکا تا آنجا که می‌توانست در مقابل خواست‌های جمهوری اسلامی عقب‌نشینی کرده است. ژنرال مارک آلکساندر میلی رئیس ستاد نیروهای مسلح ایالات متحده در مقابل کمیته نیروهای مسلح سنای این کشور حتی پذیرفت که نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز از فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی ایالات متحده حذف شود، به شرطی که نیروی «قدس» که بازوی خارجی این نهاد نظامی موازی ارتش در این فهرست باقی بماند.
برخی منابع آمریکایی می‌گویند که دولت جوبایدن با وجود مخالفت‌های رو به افزایش در کنگره این کشور، که نه تنها نمایندگان مجلس و سنای جمهوریخواه بلکه شماری از دمکرات‌ها را نیز در بر می‌گیرد، حتی حاضر است نام «سپاه قدس» را نیز از فهرست گروه‌های تروریستی خارجی حذف کند، ولی به شرطی که جمهوری اسلامی ضمانت کتبی بدهد که پرونده انتقام جهت ترور قاسم سلیمانی را برای همیشه خواهد بست و ماجراجویی در کشورهای منطقه را کاهش خواهد داد. جمهوری اسلامی تا کنون حتی به این خواست نیز رضایت نداده و خواهان خروج کامل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و کلیه نهادها نظامی و اقتصادی وابسته به آن از فهرست تحریم‌هاست.
یک منبع اروپایی به کیهان لندن می‌گوید علی باقری کنی مذاکره کننده ارشد جمهوری اسلامی در جریان آخرین سفر انریکه مورا هماهنگ کننده مذاکرات وین به نمایندگی از اتحادیه اروپا به تهران گفته است «وزارت خارجه خواهان دستیابی به توافق است ولی دیگران نمی‌خواهند و نمی‌گذارند، بنابراین ما نمی‌توانیم.» البته این مقام وزارت خارجه جمهوری اسلامی نیز مانند مقامات سابق و اسبق توضیح نداده است این «دیگران» چه کسانی هستند، چرا «مخالف» هستند و از چه اهرم‌های قدرتی برخوردارند!
توپ «طرح جایگزین» در زمین اسرائیل
در چنین شرایطی توپ «طرح جایگزین» فعلا تنها در زمین اسرائیل دیده می‌شود، اگرچه برخی از کشورهای عرب منطقه نیز حاضرند از بیرون زمین این بازی را همراهی کنند. آویو کوخای رئیس ستاد ازتش اسرائیل صحبت از «سرعت بسیار» در روند آماده ساختن نیروهای مسلح کشورش برای «اقدام در ایران» می‌کند. این مقام ارشد ارتش اسرائیل تاکید دارد که کشورش حتی در صورت بازگشت آمریکا به برجام نیز خود را مقید به پذیرفتن آن نمی‌داند و حاضر نیست در مقابل شتاب گرفتن روند دستیابی جمهوری اسلامی به جنگ‌افزار هسته‌ای ساکت بماند.
آویو کوخای برای اثبات جدیت هشدارش علیه جمهوری اسلامی به حملات نیروی هوایی کشورش «برای جلوگیری از استقرار نیروهای ایرانی و تحت حمایت ایران» در سوریه اشاره کرد و گفت «ما برای جلوگیری از استقرار حزب‌الله در بخش جنوبی ارتفاعات جولان و جلوگیری از دستیابی دشمن به سلاح‌های پیشرفته و خنثی کردن تهدیداتی که می‌توانست متوجه جان و مال شهروندان اسرائیل شود به صورت تاثیرگذار عمل کردیم و تا کنون موفق بوده‌ایم.»
ارتس اسرائیل آماده «اقدام در ایران» می‌شود
البته رئیس ستاد ارتش اسرائیل توضیح نداد که منظورش از «اقدام در ایران» چیست. آیا منظور بمباران هوایی سایت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی است و یا ادامه خرابکاری در تاسیسات اتمی و سیستم‌هایی که این فعالیت‌ها را اداره می‌کنند. در اسرائیل اگرچه در مورد جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی با جنگ‌افزار هسته‌ای اتفاق نظر وجود دارد، ولی در مورد چگونگی آن، نظرها متفاوت هستند. شماری از مقامات ارتشی و رهبران سیاسی معتقدند که کشورشان آمادگی رویارویی با اقدامات تلافی‌جویانه‌ی جمهوری اسلامی و گروه‌های تروریستی تحت حمایت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را ندارد. برخی دیگر خلاف این نظر را دارند و معتقدند باید هرچه سریع‌تر دست به اقدام نظامی مستقیم در خاک ایران زد و برای هرگونه واکنش نظامی و تروریستی تهران و نیروهای نیابتی آن امادگی داشت.
شتاب در برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی
در این میان، بنی گانتز وزیر دفاع اسرائیل تلاش دارد آمریکا و متحدین غربی اسرائیل را متقاعد سازد که تنها با «طرح جایگزین» می‌توان برنامه هسته‌ای نظامی جمهوری اسلامی را متوقف ساخت. بنی گانتز در نشستی که سفرای کشورهای خارجی در اسرائیل در آن حضور داشتند، در اشاره با «طرح جایگزین» گفت این راهکار باید «استفاده از زور، افزایش تحریم‌های اقتصادی و فشارهای دیپلماتیک» را در بر گیرد. وزیر دفاع اسرائیل معتقد است تنها با استفاده از «طرح جایگزین» می‌توان جلوی دستیابی به «توافقی بد» را گرفت که به تهران اجازه خواهد داد روند دستیابی به سلاح هسته‌ای را شتاب بخشد. بنی گانتز یادآوری کرد که با افزایش ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی که به گفته او به ۵۰ کیلوگرم رسیده، «زمان محدودی» برای جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی به جنگ‌افزار هسته‌ای باقی مانده است. منابع اسرائیلی می‌گویند در جریان نشست تاریخی النقب، کشورهای عربی حاضر (امارات متحده عربی، بحرین، مصر و مراکش) و آنهایی که در این دیدار حضور نداشتند، چون پادشاهی سعودی و اردن، نیز سخت نگران توسعه برنامه هسته‌ای نظامی جمهوری اسلامی هستند و معتقدند با توافقی که در دستور کار مذاکرات وین قرار دارد، نمی‌توان این روند را متوقف کرد و یا حتی از سرعت آن کاست.
در اسرائیل در دوهفته گذشته در جریان ۵ اقدام تروریستی ۱۳ تن کشته و ده‌ها نفر زخمی شدند. این شمار از عملیات و قربانی در اسرائیل در ۱۶ سال گذشته بی‌سابقه بوده است. رسانه‌های محلی این اقدامات تروریستی را با نشست النقب در رابطه قرار می دهند و برخی از آنها شک ندارند که جمهوری اسلامی در پشت این حملات قرار دارد و معتقدند نباید تهدید‌ات اخیر حسین سلامی فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را نادیده گرفت. او گفته است: «صهیونیست‌هایی که همواره در محاسبات اشتباه می‌کنند و زیر ضربات قرار گرفته‌اند، دست از شرارت بردارند وگرنه این روزنه‌های کوچک رو به جهان نیز بر ایشان بسته خواهد شد.»
«اورشلیم پست» در گزارشی که ۳۱ مارس منتشر کرد هشدار داده بود که در ماه رمضان جمهوری اسلامی دست به یکسری اقدامات تروریستی در خاک اسرائیل در تلافی حملات اخیر نیروی هوایی این کشور در سوریه خواهد زد.
فعالیت‌های تروریستی گروه‌های نیابتی جمهوری اسلامی در روزهای گذشته تنها به خاک اسرائیل خلاصه نمی‌شود. حمله راکتی به پالایشگاه «کاورگوسک» در ۳۰ کیلومتری اربیل در اقلیم کردستان عراق، و حمله موشکی به پایگاهی در استان دیرالزور در شمال شرقی سوریه، که منجر به زخمی شدن ۴ نظامی آمریکایی شد، از جمله دیگر اقدامات تنش‌آفرین منسوب به نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. تنش‌آفرینی در منطقه نیز به گفته برخی از تحلیلگران بخشی از برنامه‌های حمایتی جمهوری اسلامی از روسیه است که بعد از حمله نظامی به اوکراین در انزوای بین‌المللی قرار گرفته است. ایجاد تنش‌های جدید در منطقه، به گفته این تحلیلگران، با هدف باج گرفتن از قدرت‌های غربی صورت می گیرد و هشداری از سوی مسکو به حساب می آید که در صورت افزایش تحریم‌های بین‌المللی می‌تواند منطقه دیگری را نیز به آتش بکشد.
احمد رأفت
