بحران گسترده‌ی بی‌آبی و خشکسالی در ایران باعث شده تا کشاورزان به عنوان یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان کشور و تأمین‌کننده موادغذایی اقدام به فروش زمین‌هایشان کنند و به کشورهای دیگر از عراق تا کانادا و استرالیا مهاجرت کنند.
روزنامه «شرق» از وضعیت کشاورزان در استان سیستان و بلوچستان یک گزارش میدانی تهیه کرده که نشان می‌دهد، ساکنان منطقه دهستان لوتک زابل با نصب پرچم‌هایی خانه‌ها، مزارع و گاوداری‌هایشان را برای فروش آگهی کرده‌اند ولی «دریغ از یک مشتری».
کشاورزان به «شرق» گفتهاند که هست و نیست‌شان را به بی‌آبی باخته‌اند؛ مزرعه‌داران و باغداران ثروتمند به «مهاجرت» فکر می‌کنند و کشاورزان فقیر، تحت پوشش نهادها و خدمات نیکوکاری قرار می‌گیرند.
به گفته‌ی عنایت‌الله بیابانی قائم مقام «خانه کشاورز»، تقاضای فروش باغ و مزرعه‌های بزرگ بطور چشمگیری افزایش داشته و بسیاری از کشاورزان و باغداران در حال مهاجرت از ایران هستند.
طبق توضیح او، با جستجوی کلمه «ویزای کشاورزی» در اینترنت با انبوهی از مؤسسات مهاجرتی مواجه می شوید که کشاورزان ایرانی را به استرالیا، کانادا، نیوزلند، هلند می‌برند. آنها می‌گویند که تقاضای مهاجرت کشاورزان به استرالیا و کانادا بیشتر از سایر کشورهاست و البته می‌گویند که برخی کشاورزان کم‌درآمدتر تقاضای مهاجرت به ترکیه و حتی عراق دارند!
گزارش «شرق» از اثرات سوء مدیریت مزمن و عمیق منابع آبی در پُرآب‌ترین جلگه ایران یعنی جلگه خوزستان خبر می‌دهد که به یک تنش آبی گسترده نه فقط برای کشاورزان بلکه برای مصارف آب آشامیدنی همگان منتهی شده است.
بر این مبنا، علاوه بر جنوب ایران هم‌اکنون بسیاری از تالاب‌ها از جمله تالاب انزلی و رودخانه‌هایی مانند رودخانه چالوس و سفیدرود دومین رودخانه طولانی ایران که ۷۶۵ کیلومتر درازا دارد و پرآب‌ترین رودخانه استان گیلان است که آب بیشتر از ۱۷۰ هزار هکتار شالیزار برنج را تأمین می‌کرد، در حال خشک شدن هستند.
این در حالیست که شمال ایران نه تنها از نظر مساحت بلکه از نظر اقلیمی و بارندگی وضعیتی مشابه کشور هلند دارد. کشوری که به عنوان غول بزرگ صادرات محصولات کشاورزی، در جهان شناخته می‌شود و بر اساس گزارش وزارت کشاورزی این کشور سالانه بیشتر از ۹۰ میلیارد دلار از صادرات محصولات کشاورزی درآمد دارد. مبلغی که حدود ۳/۶ برابر درآمد سال گذشته ایران از نفت است.
در گزارش «شرق» همچنین به موضوع فرسایش شدید خاک زمین‌های حاصلخیز ایران اشاره شده است. بنا به اعلام مؤسسه آب و خاک، از ۱۶۵ میلیون هکتار مساحت ایران کمتر از ۱۰ درصد یعنی حدود ۱۳ میلیون هکتار قابل کشاورزی است که از این میان ۸ میلیون هکتار از اراضی تحت کشت آبی است که ۹۰ درصد تولید کشاورزی ایران از این اراضی است. از این اراضی تحت کشت، ولی فقط حدود یک‌میلیون هکتار مرغوبند ولی باقی اراضی به دلیل شوری، داشتن سنگ‌ریزه، تراکم خاک و فقر منابع آلی بهره‌وری اندکی دارند.
گزارش «شرق» وضعیت کشاورزی در ایران را حتی براساس آمارهای دولتی نیز وخیم نشان می‌دهد. بر اساس گزارش مرکز آمار، رشد اقتصادی کشاورزی در سال گذشته سقوط قابل‌توجهی را تجربه کرده است. رشد اقتصادی بخش کشاورزی از مثبت ۳/۵ درصد سال ۹۹ به منفی ۳/۷ درصد در سال ۱۴۰۰ رسیده است.
این گزارش همچنین حاکیست بخش زیادی از کشاورزان ایران بیکار شده‌اند. بالاترین سهم اشتغال‌زایی در مناطق روستایی کشور بخش کشاورزی است، سهم این بخش در سال ۱۴۰۰ معادل ۴۶/۲ درصد برآورد شده و همین سهم در سال ۱۳۹۹ حدود ۴۸/۶ درصد بوده است.
به عبارت دیگر، سهم کشاورزی از تعداد شاغلان روستاهای کشور در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ حدود ۲/۴ در کم شده است. مرکز آمار در گزارش دیگری از تداوم کاهش تولید کشاورزی در ایران پرده برمی‌دارد و پیش‌بینی می‌کند که سطح کاشت محصولات سالانه در سال زراعی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نسبت به سال قبل ۴/۶ درصد کاهش داشته باشد.
این وضعیت وخیم، بسیاری از کشاورزان فقیر و فقیرتر می‌کند و کشاورزان و باغداران مرفه را به فکر مهاجرت انداخته است. عنایت‌الله بیابانی قائم‌مقام خانه کشاورز ضمن تایید موج گسترده مهاجرت کشاورزان می‌گوید، بسیاری از باغداران به‌ویژه باغداران پسته متقاضی مهاجرت هستند.
او می‌گوید که کشت پسته به دلیل ارزش مالی بالایی که در بازار جهانی دارد و البته ایرانی‌ها استاد پرورش آن هستند، به راحتی در سایر کشورهای جهان مورد استقبال قرار می‌گیرد. به گفته‌ی بیابانی، در حال حاضر آمریکا و ترکیه در بازار پسته از ایران پیشی گرفته‌اند و تعداد زیادی از باغ‌های پسته آمریکا محصول ایرانی‌های مهاجر کالیفرنیاست.
مؤسسات مهاجرتی تهران نیز اعلام داشته‌اند، تقاضا برای ویزای کشاورزی به شدت افزایش داشته است. آنها توضیح می‌دهند که بیشتر متقاضیان خواهان مهاجرت به استرالیا و کانادا هستند و آمریکا به ایرانی‌ها به راحتی ویزای کشاورزی نمی‌دهد.
بر اساس توضیحات این مؤسسات، آمریکا ویزای کشاورزان فصلی دارد که یک نوع ویزای موقت است و مزرعه‌داران آمریکایی با شرایط دشوار باید ثابت کنند که نیاز به کارگران فصلی خارجی دارند و کارگر فصلی در پایان کار به کشورش برمی‌گردد.
مؤسسات مهاجرتی به «شرق» گفتهاند، دریافت ویزای کشاورزی برای استرالیا و کانادا راحت‌تر است اما نیاز به تمکن مالی دارد. مؤسسه‌های مهاجرتی می‌گویند که استرالیا با کمبود کارگران کشاورزی مواجه شده و از سال گذشته که وزارت کشاورزی این کشور اعلام نیاز کرده، دولت فدرال استرالیا موافقت رسمی خود را برای صدور ویزای کشاورزی اعلام کرده است.
بر اساس توضیحات مؤسسه‌های مهاجرتی برای کشاورزی در کانادا نیاز به سرمایه زیادی نیاز است و حداقل باید ۵۰۰ هزار دلار و دو سال سابقه کار در مزرعه داشت تا ویزای کشاورزی در کانادا صادر شود. البته به گفته آنها کشاورزان کانادا جزو طبقه مرفه به حساب می‌آیند و در این کشور کشاورزانی هستند که سالانه حدود یک‌میلیون دلار درآمد دارند اما میانگین درآمد کشاورزان این کشور سالانه حدود ۱۰۰ هزار دلار است. درآمد کارگران مزارع اما کمتر است و حدودا بین ۲۰ تا ۳۵ هزار دلار در سال است.
بر اساس این گزارش، کشاورزان ایرانی کم‌درآمدتر تقاضای مهاجرت به ترکیه و عراق را دارند. فعالان بازار مهاجرت، به «شرق» گفتهاند، بسیاری از این کشاورزان خواهان کارگری در عراق هستند و چون حداقل دستمزد کارگران کشاورزی در عراق حدود شش تا هفت برابر ایران است، تقاضای زیادی در این زمینه وجود دارد.
هرچند عراق هم درگیر بحران آب است اما بنا به گفته‌ی مهدی کرمی دبیر سابق اتاق بازرگانی ایران و عراق، سیاست‌های تازه این کشور برای رونق کشاورزی علمی در عراق باعث شده تقاضای مهاجرت کشاورزان، دامداران و پرورش‌دهندگان ماهی ایران به این کشور زیادتر از همیشه باشد.
در ترکیه اما کشاورزان مهاجر سرنوشت متفاوتی دارند. هرچند این کشور منابع فراوان آب دارد و یکی از صادرکنندگان بزرگ محصولات کشاورزی است اما تورم ۸۰درصدی باعث نارضایتی بسیاری از کشاورزان و دامداران ترکیه شده است.
مهرداد سعادت‌دهقان رئیس اتاق بازرگانی ایران و ترکیه به «شرق» گفته است، کشاورزان و دامداران این کشور به دلیل تورم افسارگسیخته ناراضی و زیر فشار هستند و اجازه حضور رقیب خارجی را در زمین‌های کشاورزی و مزارع نمی‌دهند.
او تأکید می‌کند که بسیاری از کشاورزان ایرانی که با سودای کشاورزی به ترکیه می‌روند، ناچار به تبدیل دارایی خود به ملک شده و بیکار شده‌اند و ترکیه به راحتی اجازه کار به مهاجران نمی‌دهد.
