در پی اعتراض و انتقاد افکار عمومی نسبت به خشک شدن کامل دریاچه ارومیه، مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها در سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرده که «دریاچه ارومیه هنوز به صورت کامل خشک نشده، اما تقریبا دو قسمت شمالی و جنوبی آن از هم جدا شده است!»
سعید شهند مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی روز گذشته اعلام کرد، خشک شدن دریاچه ارومیه موجب اتصال جزایر این دریاچه به یکدیگر و ورود حیوانات درنده به آنها شده است.
به گفته او، در حالی که جزایر دریاچه ارومیه زیستگاه انواع قوچ‌میش ارمنی و گوزن زرد ایرانی است، خشکی دریاچه موجب ورود پلنگ و شغال به این جزایر شده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی همچنین از کاهش تعداد پرندگان مهاجر در پی خشکی دریاچه ارومیه خبر داده است.
https://twitter.com/Hanifrezagolzar/status/1566755794967842818?s=20&t=SCP6MEMXAxSUI0Rkixnv9A
درپی منتشر شدن این اظهار نظر، افکار عمومی نسبت به خشک شدن دریاچه ارومیه به عنوان بزرگترین دریاچه آب شور خاورمیانه و ششمین دریاچه بزرگ دنیا واکنش نشان داده‌اند. آنان با انتقاد از عملکرد مسئولان نظام نوشته‌اند که حکومت در طول ۴ دهه، یک دریاچه‌ی ۱۳ هزار ساله را نابود کرده است.
https://twitter.com/NimaNiksirat/status/1567101519165636608
در این میان، امروز آرزو اشرفی‌زاده مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها در سازمان حفاظت محیط زیست، با تکذیب خبر خشک شدن کامل دریاچه ارومیه گفت که «دریاچه ارومیه هنوز به صورت کامل خشک نشده، اما تقریبا دو قسمت شمالی و جنوبی آن از هم جدا شده است و حدودا ۱۰۰۰ کیلومتر مربع از دریاچه باقی‌مانده است!»
او در عین حال اضافه کرد: «در صورت تداوم روند فعلی و تامین نشدن حقابه آن، پاییز امسال حتما خشک خواهد شد.»
بر اساس آخرین اطلاع‌رسانی از وضعیت دریاچه ارومیه از دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی، یکشنبه (۱۳ شهریورماه) تراز سطح آب دریاچه ارومیه ۱۲۷۰/۱۹ متر، وسعت دریاچه ۱۰۱۰ کیلومتر مربع و حجم آب موجود ۱/۳۹ میلیارد مترمکعب بوده است.
سرزمین مادری در آستانه نابودی
نابودی جنگلها و محیط زیست، واگذاری دریای کاسپین به روسها، غارت خلیج فارس، خشک شدن تالاب ها و دریاچه ها…..
بلایی که فرقه تبهکار بر سر ایران آورد، هیچ مهاجمی نیاورد
#دریاچه_ارومیه pic.twitter.com/1htue4bWD8
— Vida (@VidaSarafraz) September 4, 2022
این در حالیست که در ۱۳ شهریورماه سال گذشته تراز سطح آب دریاچه ۰/۵۳ متر، وسعت دریاچه ۱۲۵۱ کیلومتر مربع و حجم آب موجود ۱/۵ میلیارد متر مکعب بیشتر بوده است!
انتشار اطلاعات متناقض از وضعیت دریاچه ارومیه توسط مسئولان در حالی نشر می‌یابد که قرار بود ستاد احیای دریاچه ارومیه که در سال ۱۳۹۴ در دولت روحانی تأسیس شد، به مدت ۱۰ سال، تراز آب این دریاچه را به تراز اکولوژیک و طبیعی برساند. وعده‌ای که ۶ هزار میلیارد تومان هزینه برداشت ولی نتایج معکوس داشته است.
عیسی کلانتری درباره نحوه هزینه‌کرد بودجه این دریاچه گفته است، «از صد درصد بودجه‌ای که برای احیا دریاچه ارومیه گرفتیم، ۸۳ درصدش را وزارت نیرو گرفت، ۱۴درصد وزارت جهاد کشاورزی، ۲درصد محیط زیست و یک درصد استانداری‌ها، وزارت کشور، هواشناسی، وزارت راه و دانشگاه شریف گرفته است. یعنی بیش از چهار پنجم بودجه را وزارت نیرو گرفته است. وزارت نیرو آب ستاد احیا را به نظر بنده با گاو شیرده اشتباه گرفته است!»
دولت ابراهیم رئیسی «قاضی مرگ» نیز بارها با احیای دریاچه ارومیه اعلام موافقت کرده ولی ستاد احیای دریاچه ارومیه پس از استقرار دولت سیزدهم ماه‌هاست که تعطیل است و کارگروه به اصطلاح «ملی نجات» دریاچه ارومیه با ریاست رئیسی تشکیل شده است. با وجود این، هنوز دستور «آسیب‌شناسی» دریاچه که محمد مخبر دزفولی معاون اول نهاد ریاست جمهوری اسلامی پارسال و همچنین ۲۶ امردادماه امسال به وزیر نیرو داد، بی‌نتیجه مانده است.
کارشناسان معتقدند واگذاری مسئولیت بررسی و «آسیب‌شناسی» دریاچه ارومیه به وزارت نیرو به عنوان اصلی‌ترین متهم خشک کردن دریاچه، اگر فقط یک اقدام غیرکارشناسی نباشد، رسما بی‌اعتنایی دولت و عدم اراده‌اش به حل این معضل را نشان می‌دهد.
وزارت نیرو بارها اعلام کرده است که حقابه ارومیه را پرداخت کرده اما در مسیر رسیدن به مقصد توسط کشاورزان مصرف شده! علی سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ولی به این موضوع انتقاد دارد و می‌گوید: «حقابه‌ای که داده می‌شود باید سر تالاب باشد چون در طول مسیر بهره‌بردار زیاد است و حقابه‌ای به تالاب نمی‌رسد.»
عیسی کلانتری رئیس سابق سازمان محیط زیست و رئیس برکنار شده از ستاد احیای دریاچه‌ی ارومیه نیز در مصاحبه‌ای گفته است، «وزارت نیرو حقابه دریاچه ارومیه را خورده است!» او با انتقاد از مالکیت آب در ایران که در اختیار این وزارتخانه قرار دارد گفت: «اصلا مشکل ما در کل کشور مشکل قانونی است. ما ناموس‌مان را با پول می‌فروشیم، اگر ناموس کشور آب باشد! از سال ۱۳۶۱ بطور قانونی وزارت نیرو هم مالک آب است و هم بهره‌بردار آب و هم مامور حفاظت از منابع آبی کشور. این موارد ضد و نقیض هم هستند.»
کلانتری که ۱۲ سال در دولت‌های خامنه‌ای و رفسنجانی و خاتمی وزیر کشاورزی بود، از آب‌فروشی وزارت نیرو به کشاورزان تحت عنوان «توسعه کشاورزی» انتقاد کرده و گفته که «۹۹ درصد توسعه در بخش کشاورزی در دست مردم و بخش خصوصی است. یک شخص از وزارت نیرو آب می‌خرد و توسعه می‌دهد. یعنی مردم مراجعه می‌کنند به وزارت نیرو آب را می‌خرند و کشاورزی دیم‌شان را تبدیل به آبی می‌کنند. من اگر وزیر کشاورزی باشم قاعدتا باید حمایت کنم چون نتیجه‌اش افزایش تولید است که پاسخگوی قانونی آن هستم. اما وزارت نیرو که باید پاسخگوی قانونی تعادل آبی کشور باشد، پیگیر نبود. در واقع بنده فراتر از وظیفه‌ام عمل می‌کردم.»
حالا علی سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست درباره وضعیت کشاورزی منطقه دریاچه ارومیه گفته است: «از روزی که ستاد احیای دریاچه ارومیه شکل گرفت، متأسفانه اراضی زیر کشت افزایش یافته است که این با رسالت ستاد تناقض دارد.»
راهکار جایگزینی کشت کم‌آب در دولت گذشته هم روی میز رفت اما هرگز به سمت بازاریابی جدید برای کشت چنین محصولاتی نرفت و کشاورزان منطقه حاضر نشدند تا کشت‌های پرآب و دارای بازار فروش را جایگزین یک بازار نامطمئن و نامعلوم کنند. کارشناسان جای خالی مطالعات بوم‌شناختی و مسائل اجتماعی پیرامون دریاچه ارومیه را مهم‌ترین دلیل موفق نبودن برنامه احیای این دریاچه می‌دانند.
علیرضا شریعت مسئول سابق دفتر نظارت و پایش ستاد احیای دریاچه ارومیه در سخنانی از نسبت به تشدید توفان‌های نمک ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه هشدار داده و با استناد به نتایج یک پژوهش در دانشگاه علوم پزشکی تبریز گفته است «ذرات موجود در ریزگردهای نمکی دریاچه ارومیه حاوی ترکیبات کلسیم، آهن، آلومینیوم و منیزیم‌اند.» همچنین شیوع «سنگ کلیه، گرفتگی مجاری کلیه و رگ‌های خونی»، «ورم و بروز آسیب‌های چشمی» و التهاب ریه‌ها از طریق تنفس طولانی‌مدت ریزگردها، هشدار شریعت در مورد خطرات خشک شدن این دریاچه برای شهروندان استان آذربایجان بوده است.
شریعت با اشاره به آواره شدن شش میلیون نفر از ساکنان حاشیه این دریاچه پرسید «آیا به این فکر کرده‌ایم که اگر دریاچه ارومیه احیا نشود و این جمعیت شش میلیون نفری مجبور شوند به استان‌های دیگر مهاجرت کنند، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ آیا زیرساخت‌های لازم برای استقرار این جمعیت در دیگر استان‌ها وجود دارد؟ قطعا خیر.»
در این میان، نگرانی‌ها درباره وضعیت دریاچه ارومیه و ریزگردهای سفید نمکی هر روز بیشتر می‌شود و مسئولان مربوطه دریچه‌های سدها را با وجود این وضعیت بحرانی به روی دریاچه باز نمی‌کنند. گزارش‌ها حاکیست مسئولان آب منطقه‌ای دو استان آذربایجان غربی و شرقی به بهانه حمله سایبری ظرفیت سدها را اعلام نمی‌کنند تا روشن نشود، حقابه دریاچه همچنان پرداخت نمی‌شود.
در این بین، قرار بود تونل «زاب» تیرماه امسال افتتاح شود و حدود ۶۰۰ میلیارد مترمکعب آب را به دریاچه انتقال دهد ولی به گفته‌ی سلاجقه، تونل از نظر سازه‌ای مشکل دارد و شکاف عمیقی در سقف تونل وجود دارد که باعث نشت آب شده و با نقص فنی پروژه متوقف شده است. این پروژه را که پیش از انقلاب، با ظرفیت سالانه ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون آب طراحی شده بود، وزارت نیرو و قرارگاه «خاتم‌الانبیاء» در دولت حسن روحانی با نقص فنی اجرا کرده‌اند!
اکنون علاوه بر سود سرشار یک پروژه‌ی ناقص برای وزارت نیرو و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، به گفته‌ی سازمان محیط زیست، قرار است سد «لیلا چای» نیز توسط وزارت نیرو در آذربایجان شرقی احداث شود که این به معنای پایان جدی حیات دریاچه ارومیه خواهد بود.
علاوه بر این، آنگونه که اکبر فتحی رئیس سازمان جهادکشاورزی استان آذربایجان شرقی اعلام کرده است، «۵۵ درصد از اراضی کشاورزی استان در حوضه آبریز دریاچه ارومیه هستند» و اجرای «طرح جهش تولید» با افزایش کشاورزی در منطقه، میزان تجاوز این حوزه به حقابه دریاچه ارومیه افزایش می‌دهد.
به گفته‌ی فتحی، مساحت استان آذربایجان شرقی ۴/۵ میلیون هکتار است که ۱/۵ میلیون هکتار از این مساحت را اراضی زراعی و باغات تشکیل می دهند که قابل کشت هستند. از این اراضی ۱۲۰ هزار هکتار مختص باغات است و بقیه را اراضی زراعی تشکیل می دهند که ۷۰ درصد از این اراضی نیز به صورت دیم کاشت می‌شوند.
بر اساس اطلاعاتی که او ارائه داده، ۴۰درصد سهم آب بخش کشاورزی کاهش پیدا کرده و این سازمان به سمت تغییر الگوی کشت رفته و «به جایگزینی زعفران، پسته و گیاهان دارویی بجای محصولات با آب‌بری بالا» اقدام کرده است.
با وجود این ادعا، رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی از رشد ۲۰۰درصدی خرید گندم نسبت به سال گذشته علیرغم کاهش بارندگی و افزایش دما خبر داده و آن را «یک اتفاق ویژه» دانسته است!
به گفته‌ی او، تولید گندم به نسبت پارسال در این استان «۳۰۰درصد» افزایش داشته است. گفتنی است برای تولید یک کیلو گندم یکهزار و ۴۷۰ لیتر آب مصرف می‌شود و به عنوان یکی از محصولات آب‌بر شناخته می‌شود.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی با اشاره به اینکه «۷/۵ میلیون واحد دامی اعم از کوچک، سبک و سنگین در آذربایجان شرقی داریم و ۱۰درصد تخم مرغ کشور را نیز تولید می کنیم» گفت: «تولید گوشت مرغ در آذربایجان شرقی معمولا پاسخگوی نیاز مصرفی استان می باشد و مازاد آن را نیز به استان‌های همجوار ارسال می‌کنیم.»
علاوه بر این، اکبر کرامتی رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی نیز به تازگی در جلسه میز توسعه صادرات سیب درختی در اتاق بازرگانی ارومیه اعلام کرده است، «۷۰ هزار هکتار از مساحت باغی استان آذربایجان غربی به تولید سیب اختصاص دارد که سالانه بیش از یک میلیون تن سیب برداشت می‌شود و امسال نیز پیش‌بینی برداشت ۱/۹ میلیون تن داریم و از این مقدار ۸۰۰هزار تن در سردخانه‌ها ذخیره خواهد شد.»
