مهاجرت افراد متخصص و نخبه از ایران به دلایل مختلف اقتصادی، سیاسی و اجتماعی با سرعت رو به افزایش است و کارشناسان نسبت به پیامدهای خالی شدن کشور از افراد متخصص و کارآفرین و نخبه هشدار می‌دهند. مقامات دولتی اما آمارها را در حالی «بزرگنمایی» می‌خوانند که به دنبال «وارد کردن نخبه خارجی» با وعده اعطای اقامت در کشوری که نخبگان خودش از دست نظام حاکم بر آن فرار می‌کنند!
مشکلات اقتصادی، ساختار رانتی و قوانین دست‌وپاگیر برای راه‌اندازی کسب و کار، اداره مافیایی کشور و تخصیص منابع و فرصت‌ها به «خودی‌ها»، درآمدهای ناچیز و ناامیدی نسبت به بهبود شرایط کشور سبب شده میلیون‌ها ایرانی به دنبال مهاجرت از کشور باشند.
رتبه مهاجرفِرستی ایران در سال ۲۰۲۰ از میان ۲۳۲ کشور ۵۳ بود. کارشناسان می‌گویند با این شرایط اقتصادی و اجتماعی موج‌های جدیدی از مهاجرت ایرانیان شکل خواهد گرفت. «رصدخانه مهاجرت ایران» نیز پیشتر در پیمایشی به بررسی و مقایسه میل و تصمیم به مهاجرت گروه‌های مختلف پرداخت.
نتایج این پیمایش نشان می‌داد ۵۹ درصد دانشجویان و ۶۹ درصد استادان و محققان ایرانی به‌دلیل «مسائل اقتصادی» به دنبال مهاجرت از ایران هستند.
بر اساس این بررسی، همچنین میل به مهاجرت استارت‌اپ‌ها ۴۳ درصد و تصمیم به مهاجرت آنها ۵۰ درصد است. عامل اصلی این گروه‌ها برای مهاجرت از کشور، بی‌ثباتی اقتصادی و ناامیدی از اصلاح امور کشور است.
احسان قاضی‌زاده نماینده مجلس شورای اسلامی آذرماه سال گذشته اعلام کرد در سه سال گذشته‌اش، حدود سیصد هزار نفر از جمعیت دانشگاهی ایران که مدارک کارشناسی ارشد و دکترا داشته‌اند، ایران را ترک کردند.
بر اساس نظرسنجی استاسیس نیز که در هفته آخر تیر و هفته اول امرداد ماه سال ۱۴۰۱ انجام شده، یک سوم ایرانی‌ها اگر فرصت فراهم شود از کشور مهاجرت می‌کنند. این رقم در میان جوانان ایرانی (افراد بین ۱۸ تا ۲۹ سال) برابر با ۴۹ درصد است.
مهاجرت نخبگان و متخصصان از کشور شامل همه گروه‌ها و مشاغل حرفه‌ای می‌شود. از پزشکان و پرستاران و اساتید دانشگاه، تا هنرمندان و طراحان فرش و صنعتگران و کارآفرینان. رفتن افراد متخصص به عنوان سرمایه انسانی، در کنار خروج سرمایه‌های نقدی از کشور زنگ خطر بزرگی برای ایران به عنوان کشوری در حال توسعه به شمار می‌رود.
در این میان نگاه و رویایی مقامات و حکومت به موضوع مهاجرت ایرانیان از کشور نشان می‌دهد قرار نیست هیچ اقدام به‌موقع و کارسازی برای کاهش آن صورت بگیرد و همانطور که کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند موج‌های بعدی مهاجرت هم در راه خواهند بود.
در یکی از تازه‌ترین اظهارات مقامات حکومت، محمدصادق خیاطیان رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری گفته «در عین حال که این مسئله قابل انکار نیست، اما متاسفانه در این حوزه با یک بزرگنمایی دور از واقعیت در فضای رسانه‌ای کشور مواجهیم.»
سعید خطیب‌زاده سخنگوی وقت وزارت خارجه نیز چند ماه پیش مسئولیت مهاجرت متخصصان و نخبگان را متوجه رسانه‌های فارسی‌زبان و «معاند» مستقر در لندن کرد. او مدعی شد این رسانه‌ها با ارائه «تصویری مهندسی‌شده و غیرواقعی از داخل ایران و رؤیایی غیرواقعی‌تر از زندگی در اروپا»، زمینه خروج مخاطره‌آمیز و خطرناک برخی شهروندان ایرانی را فراهم می‌آورند.
روزنامه «جمهوری اسلامی» هم در مطلبی مهاجرت ایرانیان را «توطئه مشترک داخلی و خارجی» ارزیابی کرده و نوشته که «میزان مهاجرت‌ها از کشور که قبلاً در سطح دانشجویان و اساتید و پزشکان و سایر تحصیلکرده‌ها و همچنین بازرگانان بود، اکنون به سطح دانش‌آموزان و پرستاران و دانش‌بنیان‌ها تسری پیدا کرده است.»
در این مطلب آمده «جریان‌های پردافعه در داخل کشور که متأسفانه از امکانات زیادی نیز برخوردار هستند با همراهی شبکه‌های برنامه‌ریز، هدفدار و البته پرجاذبه خارجی بشدت مشغول فعالیت برای خالی ساختن ایران از نیروهای بااستعداد کشور هستند. مقابله با این توطئه فقط با اِعمال اراده مستحکم مسئولان نظام از طریق برخورد قاطع با جریان‌های پردافعه داخلی که با ماسک مذهب و انقلابی‌گری مشغول توطئه هستند و هوشیاری در برابر شبکه‌های خارجی همدست با این جریان‌ها میسر است.»
اقداماتی هم که به شکل محدود در اینباره انجام می‌شود، بیشتر به نفع دولت است تا اقدامی تشویقی و کارآمد برای جلوگیری از مهاجرت نخبگان. برای مثال وزارت بهداشت جمهوری اسلامی وثیقه خروج از کشور دانشجویان علوم پزشکی را افزایش داده است.
از این پس دانشجویان دکترای حرفه‌ای پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی برای خروج از کشور باید به ازای هر سال تحصیلی ۱۵۰ میلیون تومان و دانشجویان کارشناسی علوم پزشکی ۶۰ میلیون تومان وثیقه تأمین کنند. این رقم پیش از این حدود ۲ میلیون تومان به ازای هر سال تحصیل بود.
این ارقام در حالی که از رفتن پزشکان و پرستاران جلوگیری نخواهد کرد اما برای دولت نان و آب دارد و سبب می‌شود بخشی از کسری بودجه دولت جبران شود.
اصغر جهانگیر معاون قوه قضائیه یک ماه پیش با اشاره به افزایش تقاضای پرستاران برای مهاجرت، پدیده مهاجرت متخصصان را یک چالش دانسته و گفته بود: «هزینه آموزش هر پرستار در کشور حدود ۲ میلیارد تومان است؛ لذا ما با اتخاذ رویکرد‌ها و سیاست‌های جدید نباید اجازه دهیم نیروی متخصصی که میلیاردها تومان برای رشد او هزینه شده است به راحتی مهاجرت کند.»
به نظر می‌رسد راهکار جمهوری اسلامی برای خروج نیروی کار متخصص ایران به کیسه‌ای برای سودجویی به نفع دولت تبدیل شده است!
«رصدخانه مهاجرت ایران» دهم خرداد در گزارشی اعلام‌کرد، «۷۳ درصد پزشکان و پرستاران» به دلیل «مشکلات کشور» و «وضعیت اقتصادی» ایران «میل به مهاجرت» دارند.
حسینعلی شهریاری رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی آبان سال گذشته در نامه‌ای به علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی از «کاهش تعداد نیروهای کادر تخصصی درمان» همزمان با «افزایش درخواست مهاجرت پزشکان به خارج از کشور» ابراز نگرانی کرده بود.
هرچند به عقیده مقامات حکومتی گزارش‌های هولناک از مهاجرت نخبگان و نیروهای متخصص و حرفه‌ای «بزرگنمایی» است اما در آنسو کمبود نیروی حرفه‌ای در برخی مشاغل مشکل‌ساز شده است.
در حالی که به گزارش وزارت بهداشت ایران با کمبود «حدود ۱۸ هزار پزشک عمومی» مواجه است اما روزنامه «دنیای اقتصاد» روز یکشنبه ۲۰ شهریور با انتشار گزارشی بر اساس آماری که منبع آن را اعلام نکرده از مهاجرت «۱۶۰ متخصص قلب طی یک سال گذشته» از ایران خبر داده و افزوده که طی چهار سال اخیر «۱۶ هزار پزشک عمومی» هم از کشور مهاجرت کرده‌اند.
بر اساس این گزارش، «۳۰ هزار کادر درمان» نیز طی یک سال گذشته از دانشکده‌های علوم پزشکی درخواست گواهی حسن سابقه (گود استندینگ) ارائه کرده‌اند که مقصدشان عمان بوده است.
مقامات جمهوری اسلامی در حالی که درباره مهاجرت نخبگان به فرافکنی مشغول هستند اما در آنسو طرحی برای «واردات خارجی‌های نخبه» با وعده اعطای اقامت در دست دارند.
مهدی قلعه نوی معاونت علمی ریاست‌جمهوری روز دوشنبه ۲۱ شهریور با اشاره به مصوبه هیئت وزیران جمهوری اسلامی اعلام کرد، متخصصان و کارآفرینان غیرایرانی که شرایط نخبگی دارند، یا متقاضی مهاجرت به ایران هستند از این پس می‌توانند از امتیاز شهروندی در جمهوری اسلامی ایران برخوردار شوند تا در کنار ارائه امتیازهای ویژه به آنها، باعث توسعه علمی کشور شوند!»
رئیس مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری اسلامی گفته در این طرح «حمایت‌های پژوهشی و انگیزشی از نخبگان غیرایرانی»، «تسهیل فرآیندهای بوروکراتیک برای اعطای خدمات پایه شهروندی به دارندگان کارت اقامت ویژه»، «ایجاد انگیزه در مدیران بخش دولتی برای تسهیل موانع کسب و کار افراد خارجی»، «اخذ مجوز کسب و کار و احداث مطب» و «تملک دارایی‌ها» نیز تعریف شده است.
معلوم نیست جمهوری اسلامی با اینهمه «توانایی» جهت حمایت و انگیزه و تسهیلات و… برای جذب «نخبگان خارجی» آنها را صرف نخبگان خود ایران نمی‌کند تا هزار هزار فرار نکنند و جمهوری اسلامی محتاج «نخبه خارجی» نشود!
