کاهش یک میلیون نفری دانشجویان در ایران؛ بحران در رشته‌های پزشکی و مهاجرت روزانه ۵ تا ۶ پرستار!

در آستانه سال تحصیلی جدید، آمارهای رسمی از کاهش یک میلیون نفری دانشجویان دانشگاه‌ها به نسبت سال‌های قبل خبر می‌دهند.

در حالی که سال تحصیلی جدید از ۲۷ شهریورماه در دانشگاه‌ها و تمام مراکز آموزش عالی شروع شده، اعدام و ارقام موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی وزارت علوم نشان می‌دهد که روند کاهشی دانشجویان که از پنج سال پیش شروع شده، همچنان ادامه دارد.

آمار سال تحصیلی جاری هنوز مشخص نیست و با ثبت‌نام دانشجویان پذیرفته شده در کنکور سراسری در مهرماه، مشخص خواهد شد که چه میزان از پذیرفته‌شدگان وارد دانشگاه شده‌اند. طبق اعلام معاونت آموزشی وزارت علوم، ۴۰درصد داوطلبان کنکور ۱۴۰۱ انتخاب رشته نکرده‌اند و این آمار با وجود دو بار تمدید مهلت انتخاب رشته کنکوری‌های امسال اعلام شده است. همین امر تأییدکننده کاهش دانشجو است.

بر اساس این گزارش، دانشجویان سال تحصیلی ۹۶-۹۵ شامل ۴ میلیون و ۷۳هزار نفر بوده‌اند که این آمار در سال تحصیلی بعد، با کاهش یک میلیونی به ۳ میلیون و ۶۱۶ هزار نفر رسید.  بر اساس آمار پژوهشکده وزارت علوم، ریزش دانشجو در داخل کشور در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ هم تداوم یافت و جمعیت دانشجویان در این سال به ۳ میلیون و ۱۷۳ هزار نفر کاهش پیدا کرد.

در آمارهای رسمی، تحصیل در رشته‌های علوم انسانی با یک میلیون و ۶۱۶ هزار و ۷۴۲ دانشجو در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ از استقبال بالایی برخوردار بوده است. سپس علوم پایه با ۲۰۹ هزار و ۸۱ نفر، علوم پزشکی با ۲۴۹ هزار و ۱۳۱ نفر، فنی و مهندسی با ۷۶۲ هزار و ۳۴۱ نفر، کشاورزی و دامپزشکی با ۱۱۵ هزار و ۲۶۱ نفر و هنر با ۲۲۱ هزار و ۴۹۳ نفر دانشجو داشته‌اند.

تداوم روند کاهش تقاضا برای صندلی‌های دانشگاه‌ها در حالیست که تحصیلات عالی همواره در فرهنگ خانواده‌های ایرانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. این امر همچنین نشان می‌دهد مهاجرت از ایران تا چه میزان بر کاهش جمعیت دانشجویان و افراد علاقمند به تحصیلات عالی تأثیر داشته است.

طبق نمودار موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، ۵۱درصد دانشجویان در علوم انسانی، ۲۴درصد دانشجویان در فنی و مهندسی، ۷درصد دانشجویان در علوم پزشکی، ۷درصد در هنر، ۷درصد علوم پایه و ۴درصد در کشاورزی و دامپزشکی مشغول به تحصیل هستند.

بررسی این آمار نشان می‌دهد که برخلاف دهه‌های پیشین، تحصیل در رشته‌های علوم پزشکی و مهندسی از اقبال گسترده‌ای برخوردار نیست و علاقمندان به رشته‌های هنر و پزشکی برابری می‌کنند.

بر این مبنا، بیشترین تقاضا در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ با یک میلیون و ۹۸۱ نفر در مقطع کارشناسی بوده و سپس کارشناسی ارشد با ۵۰۰ هزار و ۴۷۱ دانشجو، کاردانی با ۴۲۵ هزار و ۵۹۵ دانشجو در مراتب بعدی قرار گرفته‌اند.

دانشجویان دکترای تخصصی با ۱۶۳ هزار و ۹۳۴ دانشجو و دکترای حرفه‌ای با ۱۰۲ هزار و ۲۷۹ دانشجو بوده‌اند که به نسبت مقاطع دیگر، روند کاهشی نشان می‌دهند. در نتیجه این آمار، ۶۳درصد جمعیت دانشجویی در کارشناسی، ۱۶‌درصد در کارشناسی ارشد، ۱۳درصد در کاردانی، ۵درصد در دکترای تخصصی و ۳درصد هم در دکترای حرفه‌ای مشغول به تحصیل هستند.

آمار موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی در ۴ سال تحصیلی نشان می‌دهد جمعیت زنان دانشجو روی ۴۵ تا ۴۹ درصد نوسان دارد اما هیچگاه این رتبه را از دست نداد. بر اساس آخرین سال تحصیلی مورد نظر این مؤسسه، یعنی ۱۴۰۰-۱۳۹۹، ۴۹/۱۸ درصد جمعیت دانشجویی را زنان با تعداد یک میلیون و ۵۶۰ هزار و ۸۶ نفر تشکیل می‌دهند. مردان نیز در این سال‌ها، ۵۰ تا ۵۴ درصد دانشجویان را تشکیل داده‌اند که در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ به ۵۰/۸۲ درصد و معادل یک میلیون و ۶۱۲ هزار و ۹۱۹ نفر رسید.

بررسی آمار دانشجویان همچنین گویای این امر است که ۲۲درصد دانشجویان در دانشگاه‌های جامع و تخصصی تحصیل می‌کنند که از نظر رتبه‌بندی دانشگاهی در سطح پایینی قرار دارند. بر این اساس، ۱۳/۲ درصد دانشجویان در دانشگاه «پیام نور»، ۲/۴درصد در دانشگاه فرهنگیان، ۷/۲درصد در دانشگاه علمی کاربردی و ۵/۴ درصد در دانشگاه فنی و حرفه‌ای مشغول به تحصیل هستند.

طبق این گزارش، برخلاف تصور عمومی گروه آزمایشی علوم پزشکی در کنکور هر سال حدود ۵۰۰ هزار داوطلب دارد که در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ این آمار ریزش شدیدی داشته و فقط ۲۲۰ هزار و ۳۳۵ نفر دانشجوی رشته پزشکی در زیرمجموعه دانشگاه‌های وزارت بهداشت مشغول به تحصیل هستند. آنهم در شرایطی‌ که مهاجرت گسترده‌ی پزشکان و پرستاران از ایران، هشدارهای جدی نسبت به کمبود کادر درمان را در سال‌های آینده به دنبال داشته است.  به گفته‌ی کارشناسان، در صورت تداوم این روند، احتمال سفر درمانی به کشورهای همسایه در آینده‌ی نزدیک وجود دارد.

عباس عبادی معاون وزارت بهداشت نیز از بحران کمبود پرستار در بیمارستان‌ها با افزایش مهاجرت پرستاران خبر داده است. به گفته‌ی او، «استاندارد پرستار به ازای هر تخت ۱/۸ پیش‌بینی شده، در حالی که در کشور ما ۹۵/. هست و در برخی از استان‌های کم‌برخوردار این عدد بین ۶/. تا ۱/۲ است.»

محمد میرزابیگی رئیس سازمان نظام پرستاری نیز در مورد مهاجرت پرستاران گفته است: «روزانه ۵ تا ۶ پرستار و ماهانه بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ پرستار به خارج از کشور مهاجرت می‌کنند که این مسئله برای کشور جای نگرانی دارد.»

به گفته‌ی او، مقصد این پرستاران گوناگون است، از کشورهای اطراف مانند قزاقستان، کشورهای حاشیه خلیج فارس و اربیل کردستان عراق گرفته تا کشورهای اروپایی و آمریکایی مقصد پرستاران ایرانی هستند.