برزو فارسی – در جنوب شرقی تهران در منطقه سلیمانیه (دولاب) چهار آرامگاه وجود دارد که قدمت آنها به پیش از جنگ جهانی دوم می‌رسد و ارامنه کاتولیک، ارامنه گریگوریان، ارتدوکس‌ها، آشوری‌ها و مسیحیان کاتولیک از کشورهایی چون فرانسه، ایتالیا، روسیه، چک، اتریش، مجارستان و لهستان در آنجا رخ در نقاب خاک کشیده‌اند.
این مجموعه بین اهالی محل به باغ ارمنی، قبرستان روس‌ها، لهستانی‌ها (کاتولیک‌ها) و یا قبرستان اکبرآباد (لعنت آباد) شهرت دارد و بازدید از آنها اگر غیر ممکن نباشد، بسیار دشوار است و به دریافت مجوز از سفارت‌خانه کشورهایی نیاز دارد که اتباع آنها در آنجا به خاک سپرده شده‌اند. از طرفی چون برخی از اجساد با اموال با ارزشی چون طلا و جواهرات دفن شده‌اند حساسیت ویژه‌ای روی آرامگاه آنها وجود دارد. البته به غیر از ارزش تاریخی و معنوی، این مجموعه با حواشی زیادی نیز روبروست چرا که طی چد سال گذشته شهرداری تهران بارها برای تصاحب زمین‌های با ارزش این گورستان‌ها دندان تیز کرد، اما تا امروز موفق نشده است.
این گورستان‌ها منزلگاه ابدی تعدادی از مستشاران نظامی و سیاسی و کنت‌های خارجی، پزشکان شاغل در دربار قاجار و پهلوی، صنعت‌گران و هنرمندان شهیر و تعدادی از خاندان‌های بنام ایرانی است.
به نوشته اعتمادالسلطنه در کتاب «مرآت البلدان» در سال ۱۱۳۷ به دستور کریمخان تعدادی سنگ تراش ارمنی اصفهان به تهران منتقل و در منطقه دولاب ساکن شدند و همین موضوع باعث شد تا اطراف محل زندگی آنان نیز گورستانی برای دفن ارامنه ایجاد شود.
گورستان کاتولیک‌ها مشهور به قبرستان دولاب (روی نقشه A) ویژگی خاصی دارد چرا که در بخش شرقی آن ۴۰۹ سرباز لهستانی و بیش از ۵۰۰ غیرنظامی آن کشور دفن هستند. آنها در جنگ جهانی دوم به فرمان استالین توسط ارتش سرخ به اردوگاه‌های کار اجباری در شوروی منتقل شدند و در راه بازگشت به لهستان از ایران عبور کردند. این سربازان در سربازخانه‌ای حوالی منطقه فرح‌آباد نزدیک دوشان تپه بر اثر بیماری سل یا تیفوس جان خود را از دست دادند و در این گورستان به خاک سپرده شدند*. نماد این بخش از گورستان سازه‌ای است با تصویری حک شده از عقاب و صلیب که زیر آن نوشته شده این آرامگاه متعلق به جان‌باختگان و شهدای لهستانی در جنگ جهانی دوم است. در گوشه شمالی ۲۴ معدنچی و مهندس ایتالیایی دفن هستند که در اثر ریزش معدن در شهر اراک جان‌شان را از دست دادند و پیکرشان به این گورستان منتقل شد. «گیلدا آقایان» که شایعه است معشوقه رضاشاه پهلوی بوده نیز در این قبرستان دفن است. از دیگر چهره‌های مشهور دفن شده در این گورستان می‌توان به مقبره دکتر لویی آندره کلوله فرانسوی (پزشک خصوصی ناصرالدین شاه) اشاره کرد که گفته می‌شود بیماری نقرس در ایران را علاج کرد و مبتکر مدرسه پزشکی و مُهر نظام پزشکی در ایران بوده است.
دکتر تولوزان پزشک ویژه ناصرالدین شاه، دکتر جمشید اعلم پزشک محمد رضاشاه، ولادیمیر گاردایستکی اهل اوکراین معمار ایستگاه راه آهن تهران، آوانس اوگانیانس از ترکمنستان کارگردان اولین فیلم ایرانی نیز مهمانان ابدی این گورستان هستند. مالکیت بخش‌هایی از این مجموعه با کشور فرانسه، ایتالیا و نماینده کلیسای کاتولیک رُم است. بخش‌هایی از آن نیز در سال ۱۹۴۲ توسط سفارت لهستان خریداری شد.
گورستان ارتدکس‌ها
در گورستان اورتودکس‌ها (B) چهره‌های مشهوری چون خاندان سپهبد نادرجهانبانی، دکتر مارکوف گرجی معمار ساختمان سینگر، موزه پست و… دفن هستند. از دیگر چهره‌های مدفون در این قبرستان آنتوان سوروگین ایران‌شناس و دیپلمات روسیه تزاری است که در سال ۱۲۴۹ خورشیدی در تبریز به دستگاه ولیعهد مظفرالدین میرزا یافت و لقب «خان» دریافت کرد و چند سالی در خیابان علاء‌الدوله (فردوسی)عکاس‌خانه داشت و بر اثر عفونت کلیه در سال ۱۳۱۲ جانش را از دست داد. هم‌چنین مینا خوش‌تاریا شاهزاده گرجی که با همسرش در سال ۱۳۰۰ خورشیدی برای تجارت به ایران سفر کردند و در ۴۲ سالگی بر اثر سکته قلبی جان خود را از دست داد در این مجموعه دفن شده است. در این قبرستان سنگ قبرهایی وجود دارد که روی آن نماد داس و چکش حک شده و مربوط به جان‌باختگان دوران شوروی کمونیست است.
گورستان ارامنه
در گورستان ارامنه (C) که در غرب این مجموعه واقع است کلیسایی با متراژ حدود ۳۰ در ۴۰ وجود دارد. به گفته نگهبان آن که زنی سال‌خورده است کوچک‌ترین کلیسای تهران است و زیر نظر شورای خلیفه‌گری ارامنه اداره می‌شود. کلیسا در سال ۱۹۴۶ ساخته شده است. سه ردیف صندلی، محرابی با یک میز چوبی پوسیده، یک لوستر و تعدادی شمعدان برنزی از معدود دارایی‌های این کلیسا هستند که هنوز بر سر جایشان قرار دارند. کلیسا دو ناقوس بسیار کهنه نیز دارد که ده‌ها سال است صدایی از آنها به گوش نرسیده است. در زیر ساختمان کلیسا یک سرداب سرد و تاریک وجود دارد که به گفته زن سال‌خورده مقبره نخستین کشیش این کلیساست.
کوچک‌ترین قبرستان این مجموعه (D) محل دفن شهروندان آشوری و ارمنی است. اما سال‌هاست که مجوز دفن مردگان در این محل صادر نمی‌شود و اجساد ارامنه و مسیحیان به ۲۰ کیلومتری جنوب شرق تهران در جاده خاوران منتقل می‌شود.
از سال ۱۹۹۶ (۱۳۷۵) شهرداری تهران از دفن اجساد جدید در این گورستان‌ها جلوگیری گرد. گرچه مالکان این مجموعه تاریخی برای حفظ و نگهداری آن تلاش می‌کنند اما بخش‌های زیادی از این گورستان‌های تاریخی در حال تخریب است.
اواسط سال ۲۰۱۳ (۱۳۹۲) داوید آیکهوف، دانشجوی ۲۵ ساله آلمانی که شش ماه در ایران زندگی کرده بود تنها از گورستان سربازان لهستانی (A) عکاسی کرده بود.
در کنار این مجموعه تاریخی کلیسا و گورستان، یک سنگ‌تراشی قرار دارد که صاحب‌اش می‌گوید نزدیک یک قرن است که اجداد وی این شغل را داشته‌اند و تقریباَ تمامی سنگ‌ها و سنگ‌کاری بناهای این مجموعه توسط خاندان او انجام شده و در حال حاضر نیز مرمت بخشی از مقبره‌ها و سنگ قبرها بر عهده اوست. کیهان لندن همراه با این گزارش اختصاصی تصاویری تا کنون دیده نشده را برای نخستین بار منتشر می‌کند.
*در سال ۱۹۳۹ میلادی که ورشو توسط ارتش هیتلر سقوط کرد قراردادی بین هیتلر و استالین امضا شد که طی آن کشور لهستان بین آلمان و روسیه به صورت غربی و شرقی تقسیم می‌گشت. صدها هزار نفر از مردم لهستان شرقی به اردوگاه‌های کار اجباری سیبری فرستاده شدند و تعداد زیادی از آنها در راه جان خود را از دست دادند. در سال ۱۹۴۱ هیتلر این معاهده را شکست و به لهستان اعلام جنگ کرد. در نتیجه متفقین، لهستانی‌های شوروی را برای جنگ با هیتلر به کشورشان باز گرداندند. ترکمن صحرا، دریای مازندران (بندر پهلوی)، تهران، اصفهان، اهواز شهرهایی بودند که لهستانی‌ها از آنها عبور کردند تا به کشور خود باز گردند. اما بعضی از آنان در ایران ماندگار شدند و خانواده تشکیل دادند.
