یک هفته از زندگی حرفه‌ای یک جراح سرشناس مغز و اعصاب

در جلسه ماه اوت بنیاد فردوسی که به سخنرانیِ پروفسور کیومرث اشکان، پزشک و جراح معروف ایرانی در بریتانیا، اختصاص داشت، احمد وحدت‌خواه جلسه را گشود و ابتدا یادی کرد از مریم میرزاخانی، ریاضیدان برجسته‌ی ایرانی، که درگذشت زودهنگام او خسران بزرگی برای ایرانیان و دنیا بود.  وحدت‌خواه سپس یادی کرد از احمد جلیلی، یکی از هموطنانِ خوشنام ما در لندن که او هم چندی پیش جهان را ترک گفت. زنده‌یاد احمد جلیلی با وجود کهولت همواره پایِ ثابتِ اغلبِ برنامه‌هایِ فرهنگیِ ایرانیانِ لندن بود. خود او نیز به عنوان عکاس حرفه‌ای، از قریحه‌ی هنری و نیز بذله‌گویی چیزی کم نداشت. خصلتی که به وفور به یکی از فرزندانش، امید جلیلی، کمدین و بازیگر معروف در عرصه‌ی تئاتر و سینما در انگلستان و‌هالیوود، به ارث رسیده است.

وحدت‌خواه آنگاه با اشاره به جلسه‌ی ماه مه بنیاد فردوسی، که اختصاص به مسائل روانشناسی داشت، گفت در بخشی از برنامه پرسشی بدین مضمون مطرح شد که رفتارِ ایرانیان چگونه باید باشد که یار و غمخوار همدیگر باشند.  زنده‌یاد جلیلی درآن جلسه، که آخرین حضورش در برنامه‌هایِ بنیاد بود، ته سالن ساکت نشسته بود. یکی از حاضران با شناختی که از آقای جلیلی داشت از او خواست که پاسخ این پرسش را بدهد. جلیلی که از مشکلاتِ سلامتی کم نداشت به زحمت از جایش برخاسته و گفت کافی است که ما ایرانیان نسبت به همدیگر مهربان باشیم و دست همدیگر را بفشاریم، مسائل حل می شود زیرا دنیا ارزش خصومت‌ها را ندارد . وحدت‌خواه ادامه داد تعداد بی‌شماری که احمد جلیلی را می شناسند، اذعان دارند که زنده‌یاد تجسمِ مهربانی وعطوفت نسبت به انسان‌های دیگر و بخصوص هموطنانِ خود بود.

با اعلام بخش اول برنامه، بهمن فارسی برنامه‌ی کوتاه شاهنامه‌خوانی خود را اجرا کرد. با توجه به مبحثِ پزشکیِ این گردهمآیی، این بخش به اشعاری از شاهنامه اختصاص داشت که در وصف علم و دانش است. وی از عنوانِ معروف شاهنامه «به نام خداوند جان و خرد» آغاز کرد و سپس  قطعه‌ی معروفی را که با بیت زیر شروع می‌شود خواند:

توانا بود هرکه دانا بود
ز دانش دل پیر برنا بود

به دنبال  شاهنامه‌خوانی، در معرفی پروفسور کیومرث اشکان  که یکی از مفاخر علمی و پزشکی ایرانیان است، وحدت‌خواه گفت که ما از پزشکان فقط این را می‌دانیم که هر وقت ناراحتی داریم به آنها مراجعه می‌کنیم. در حالی که از برنامه‌ی روزانه‌ی آنان اطلاع چندانی نداریم. در نتیجه در تبادل نظر با پروفسور اشکان، بهتر دیدیم که وی در مورد برنامه روزانه‌ی هفتگی خود صحبت کند تا ما با دنیای پزشکانِ جراح آشنا شویم.

وحدت‌خواه قبل از سپردن رشته‌ی سخن به سخنران، او را بطور مختصر به حاضران معرفی کرد. پروفسور اشکان عضو مخصوص کالج پزشکان و جراحان سلطنتی انگلستان است. او جراح و متخصص مغز و اعصاب و سرطان است و یکی از برجسته‌ترین پزشکان جهان به شمار می‌رود. در عین حال پروفسور کیومرث اشکان جوان‌ترین جراح مغز در بریتانیاست. یکی از جالب‌ترین کارهایی که این جراح برجسته و تیم علمی همراه او در سال ۲۰۱۳ انجام داده‌اند تولید واکسن تومور مغزی است که یکی از مهم‌‌ترین دستاوردهای علمی در سال ۲۰۱۳ در جهان شناخته شده است. پروفسور اشکان که بیش از۴٠٠ مقاله و چند کتاب در نشریات معتبر پزشکی منتشر کرده، رئیس بخش مغز و اعصاب بیمارستان کینگز لندن است. پروفسوراشکان رئیس هیئت مدیره انجمن پزشکان ایرانی مقیم بریتانیا نیز هست و همچنین برای کمک مستقیم به ایرانیان داخل کشور مدتی را  در ایران می‌گذراند. در گذشته وی در ایران دست به عمل جراحی نیز می‌زد ولی چند سالی است که فقط برای ایراد سخنرانی به ایران می‌رود. عرصه‌هایِ فوق تخصصی وی شامل جراحی نخاع برای درمان کمردرد، سیاتیک و درد دست و شانه است. بهبود عملکرد مغز پس از تصادفات، جراحی مغز کودکان و جراحیِ عروق مغز بر اثر پارگی از دیگر تخصص‌هایِ وی است.

پروفسور اشکان ابتدا ازمسئولین بیناد فردوسی که امکان دیدار رودررو با هموطنان را برایش فراهم کرده‌اند سپاسگزاری کرد. سپس یک هفته‌ی نمونه ازبرنامه‌ی کاری خود را برای حاضران شرح داد. وی تصریح کرد که ٩٠٪کارش در سیستم طب ملی بریتانیاست. روزهای دوشنبه در بیمارستان کینگز کالج از ساعت ۹ الی ۸ شب حدود۸۰ بیمار تومور مغزی را ویزیت می‌کند که البته رقم بسیار بالایی است. عمل جراحی معمولاً روزهایِ جمعه انجام می‌شود و در سال چیزی در حدود ۱۵۰ عمل تومور مغزی انجام می‌دهد. از کارهای دیگر وی «جراحی فانکشنال» (کارکردی) است که بیشتر برای بیماران پارکینسون انجام می‌شود. برای این نوع عمل (که پروفسور دربخش دوم سخنرانی خود بیشتر در مورد آن توضیح داد)  وی در روزهای سه شنبه در ΝHS در حدود ۶ بیمار را می‌بیند. وی افزود که ۸۰ بیمار تومور مغزی در برابر فقط ۶ بیمار پارکینسون شاید تعجب برانگیز باشد. دلیل این امر آن است که بیماریِ پارکینسون در طول  ۲۰ الی ۲۵ سال رشد می‌کند در نتیجه بررسی  روند پیشرفتِ این بیماری در هر بیمار و یافتن درمان ویژه‌ی آن وقت و انرژی زیادتری می‌گیرد.  روز چهارشنبه هم روز این نوع جراحی است که وی در سال در حدود ۷۵ مورد انجام می‌دهد.

پروفسور اشکان ادامه داد که علاوه بر جراحی‌های فوق تخصصی وی، جراحی‌های عمومی یا Νuerosurgery است که شامل تصادفات، خونریزی‌ها و نخاع است که باعث گردن‌درد، کمردرد و پادرد می شود. بعد از ظهر  سه‌شنبه وی در حدود ۱۲-۱۳ بیمار مبتلا به این ناراحتی‌ها را می‌بیند.

سخنران ادامه داد که هفته‌ای یک روز مطب خصوصی دارد که فشار آن کمی از ΝHS کمتر است. پنج‌شنبه بعد از ظهر هم در بیمارستان خصوصی عمل جراحی می‌کند. سه شنبه عصراز ۵-۸ هم در نزدیک محل زندگی خودش در جنوب لندن در یک کلینیک خصوصی بیمار می‌بیند. برخی از این بیماران خصوصی هم احتیاج به عمل جراحی دارند  که معمولاً روزهای شنبه و یا یک‌شنبه انجام می‌شود.

پروفسور اشکان ادامه داد که  به عنوان «پروفسور» او مجبور به انجام امور اکادمیک، مانند تدریس  و انتشار مقالات و کتاب‌های علمی نیز  هست. در طول سال سفرهایی برای شرکت در کنفرانس‌ها و ایراد سخنرانی  دارد. و از شروع کار تا به حال در حدود ٢٨٠ کنفرانس و کنگره  علمی و آکادمیک در بریتانیا و خارج از بریتانیا شرکت کرده است. وی در ضمن سردبیر یکی از نشریات پزشکی به اسم   British Νeurosurgery است که مهم‌ترین نشریه در این زمینه در بریتانیاست. همواره هم ۵ الی ۶ دانشجو را به عنوان استاد راهنما تعلیم می‌دهد و یا بر پژوهش دانشجو در مقاطع دکترا و کارشناسی ارشد نظارت می‌کند. کارهای اداری هم به مرور زیاد می‌شود و وقت زیادتری را از پزشکان می‌گیرد.

باری، پروفسور اشکان درکنار تمام این مشغله‌ها رئیس انجمن پزشکان ایرانی مقیم بریتانیا نیز هست.

پس از شرح جزییات یک هفته نمونه‌ی کاری،  پروفسور اشکان همراه با نمایش کلیپ‌هایی خلاصه‌ای از جراحی‌های خود را توضیح داد. وی در مورد تومور مغزی گفت که بیش از صد گونه تومور مغزی وجود دارد که نسبت به انواع غده‌های سرطانی در اندام‌های دیگر بسیار بیشتر است و همین، از میان برداشتن آنها را بسیار مشکل‌ترمی‌کند. او  با نشان دادن تصاویر ام- آر- آی و «سی‌تی‌اسکن»- که روز به روز بهتر و دقیق‌تر می‌شوند- انواع مختلف تومورهای مغزی را نشان داد. پروفسور اشکان سپس نمونه‌ای از پیشرفت‌هایِ علمی و فن‌آوری‌های نوین را که عمل جراحی بر تومورهای مغزی را آسان‌تر، امن‌‌تر و موثرتر کرده‌اند، شرح داد. او از پیشرفت‌هایِ مهم در ساختمان میکروسکوپ در سی سال گذشته و دستگاه‌های راهیابی به درون مغز، جهت رسیدن به نقطه‌ی دقیق تومور صحبت کرد. سخنران درمورد مایع حاوی عناصر «فلورسنت» نیز توضیح داد و گفت که بیمار پیش از عمل آن را می‌نوشد و به این ترتیب در زیر میکروسکوپ،  نقاط سالم مغز به رنگ آبی و نقاط آلوده به تومور به رنگ سرخ  در می‌آیند و همین سبب آسان‌تر شدن درآوردن تومورهای سرطانی می‌شود. وی افزود که البته این مایع، حساس بودن نقاطی را که تومور در آنها ایجاد شده و در آوردن آنها باعث  آسیب‌های برگشت‌ناپذیر می‌شود نشان نمی‌دهد و در اینجا تنها تجربه و دانش جراح تعیین‌کننده است. وی افزود تکنیکی که اخیراً به کار برده می‌شود انجام عمل خارج کردن تومور بدون بیهوشی بیمار است. در این نوع عمل پس از هر مرحله از درآوردن تومور از بیمار خواسته می‌شود که عملی و یا سخنی بگوید و همین امرجراح را از امن بودن پیشرفت جراحی آگاه می‌کند. دراین قسمت، پروفسور کلیپی ازچند عمل جراحی خود را به نمایش گذاشت.

و اما در مورد  رشته‌ی فوق تخصصی «جراحی فانکشنال» (کارکردی)،  پروفسور اشکان گفت که الکترودهایی (میکروچیپ‌ها) درعمق مغز یا بر روی نخاع و یا بر روی اعصاب مختلف (برای درمان میگرن و یا صرع) کار گذاشته می‌شود. پس از این مرحله با فرستادن و تنظیمِ دقیق فرکانس ضربه‌های الکتریکی، عملکردِ ضعیف مغز، نخاع و یا اعصاب تقویت می‌شود و بهبود می‌یابد. این جراحی‌ها بیشتر برای درمان مشکلات حرکتی مانند پارکینسون و یا ضعف و از کارافتادگی عضلات دست و پا به دلیل عدم دریافت فرمان‌های مغز و نیز برای درمان دردهای بسیار شدید به کار گرفته می‌شود. وی در این زمینه کلیپ‌هایی را از این نوع عمل که پس از وصل جریان الکتریسیته معجزه‌وار باعث بهبود حرکت بیماران می‌شود برای حاضران به نمایش گذاشت.

این نشست با پرسش‌های فراوان حاضران و پاسخ پروفسور اشکان به پایان رسید.