ردّ پای جمهوری اسلامی را می‌توان کم و بیش در تمام بحران‌های بین‌المللی پیدا کرد. در روز‌های گذشته مارک پمپئو، رئیس سازمان مرکزی اطلاعات آمریکا (سیا) در گفتگویی با یک شبکه تلویزیونی صحبت از نگرانی کشورش از گسترش حضور جمهوری اسلامی و حزب‌الله لبنان در ونزوئلا کرد.
مارک پمپئو در این گفتگو که در رابطه با بحران در این کشور آمریکای لاتین و سرکوب وحشیانه مخالفان از سوی رژیم چپ‌گرا و پوپولیست نیکلاس مادورو بود، گفت: «ونزوئلا می‌تواند به یک خطر جدی برای آمریکا تبدیل شود چون کوبایی‌ها، روس‌ها، ایرانی‌ها و حزب‌الله در این کشور مستقر شده‌اند.»
بسیاری تصور می‌کنند روابط بسیار نزدیک ایران و ونزوئلا به زمان ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد باز می‌گردد. در حالی که این روابط از سال ۲۰۰۱ میلادی، در زمان ریاست جمهوری محمد خاتمی وارد مرحله نوینی شد. محمد خاتمی در ۸ سال ریاست جمهوری‌اش سه بار به ونزوئلا سفر کرد. در سال ۲۰۰۵ میلادی هوگو چاوز، رئیس جمهور وقت این کشور آمریکای لاتین، بالاترین نشان ونزوئلا را به سینه محمد خاتمی سنجاق کرد.
ونزوئلا، شریک استراتژیک ایران در قاره آمریکا
البته شکی نیست که در دوران محمود احمدی‌نژاد روابط بین دو کشور صمیمی‌تر شد و به ویژه جمهوری اسلامی بخش قابل توجهی از درآمد نفتی آن سال‌ها را در این کشور سرمایه‌گذاری کرد. جمهوری اسلامی با ساختن مجتمع‌های مسکونی و راه‌اندازی نهاد‌های تولیدی، تلاش کرد از ورشکستی اقتصادی ونزوئلا در دوران ریاست جمهوری هوگو چاوز جلوگیری کند. چاوز در مارس ۲۰۱۳ درگذشت و وضعیت فلاکت‌بار اقتصادی را برای جانشین خود به ارث گذاشت.
البته ادبیات پوپولیست و احساسات ضدآمریکایی محمود احمدی‌نژاد و هوگو چاوز دوران ویژه‌ای را در روابط دو کشور رقم زد. روابطی که البته با انتخاب حسن روحانی به ریاست جمهوری ادامه پیدا کرد. دیدارهای محمد‌جواد ظریف با همتای ونزوئلائی‌اش در سال‌های اخیر، نشان از تداوم این روابط دارند.
سیاست جمهوری اسلامی برای نفوذ در برخی از کشورهای آمریکا لاتین همچنان ادامه دارد، اگرچه تلاش می‌شود این روابط در سطح رسانه‌ای، بر خلاف دوران احمدی‌نژاد، بازتاب محدودی داشته باشد. جمهوری اسلامی نه تنها در زمینه سیاسی و اقتصادی مناسبات خود با برخی از کشورهای آمریکای لاتین چون ونزوئلا، نیکاراگوئه، کوبا، اکوادور، بولیوی و پاراگوئه را در این سال‌ها گسترش داده، بلکه در زمینه فرهنگی و تبلیغاتی نیز بسیار فعال است.
قم میزبان طلاب آمریکای‌لاتین
شبکه تلویزیونی ۲۴ ساعته «هیسپان تی‌وی» که در زمان محمود احمدی‌نژاد راه‌اندازی شد همچنان فعال است. در قم «جامعه ال‌مصطفی العالمیه» همچنان میزبان طلاب تازه‌مسلمان از کشورهای آمریکای‌لاتین است که به خرج جمهوری اسلامی در این شهر آموزش می‌بینند تا در بازگشت در کشورهای‌شان اسلام ولایی را تبلیغ کنند. در اهمیت این مرکز برای جمهوری اسلامی همین کافی است که ریاست این حوزه با علیرضا اعرافی، امام جمعه قم و رئیس حوزه‌های علمیه سراسر کشور است.
کنگره آمریکا نام جمهوری اسلامی ایران را در لایحه تحریم‌های جدید در کنار روسیه و کره شمالی قرار داده است. تحریم‌هایی که دونالد ترامپ نیز با آنها موافقت کرده است. این اولین بار نیست که نام جمهوری اسلامی ایران در کنار کره شمالی قرار می‌گیرد. تا کنون بارها و بارها رسانه‌های غربی اخبار همکاری‌های نظامی و تسلیحاتی بین دو کشور، به ویژه در زمینه سیستم‌های موشکی و فعالیت‌های هسته‌ای را منتشر ساخته‌اند.
مرد شماره دو کره شمالی در تهران
جمهوری اسلامی از بدو تاسیس دارای روابط بسیار نزدیکی با کره شمالی است. علی خامنه‌ای که سفرهای بسیار معدودی به خارج از کشور داشته، در اردیبهشت ۱۳۸۶ به پیونگ یانگ سفر کرد. قبل از او اکبر هاشمی رفسنجانی، زمانی که ریاست مجلس شورای اسلامی را بر عهده داشت، و میرحسین موسوی نیز در زمان نخست وزیری‌اش به کره شمالی سفر کرده و با کیم ایل سونگ، رهبر وقت این کشور و پدر رئیس جمهور کنونی، ملاقات داشتند.
در جریان مراسم تحلیف حسن روحانی، کیم یونگ نام، رئیس کنگره ملی خلق کره شمالی و مرد شماره دو این کشور آسیایی، در راس هیاتی به تهران سفر کرد. کیم یونگ نام، برخلاف دیگر شخصیت‌هایی که برای شرکت در این مراسم به تهران سفر کرده بودند، نه چند ساعت بلکه ۱۰ روز در تهران ماند. در جریان این اقامت ده روزه، رئیس کنگره خلق کره شمالی در کنار دیدارهایی که با مقامات جمهوری اسلامی داشت، چندین سند همکاری در زمینه‌های مختلف را نیز با دولت حسن روحانی به امضاء رساند، که خبری از محتوای آنها در دست نیست.
بسیاری از موشک‌های جمهوری اسلامی چون شهاب‌های یک، دو و سه با استفاده از فن‌آوری‌های کره شمالی و با کپی‌برداری از سیستم موشکی «ندونگ» ساخته شده‌اند. با توجه به سخنان اخیر علی خامنه‌ای مبنی بر لزوم تقویت سیستم موشکی کشور، و مصوبه اخیر مجلس شورای اسلامی مبنی بر اختصاص ۱۰۰۰ میلیارد تومان دیگر به گسترش سیستم موشکی و همچنین اظهارات امیر حاتمی، وزیر پیشنهادی حسن روحانی برای وزارت دفاع، که افزایش موشک‌های بالستیک و کروز را در برنامه خود گنجانده است، بسیاری حدس می‌زنند که اقامت طولانی مرد شماره دو کره شمالی در تهران در رابطه با همکاری‌های نظامی و به ویژه موشکی بوده است.
حسن روحانی غرب را تهدید به خروج از برجام کرد
۱۰۰۰ میلیارد تومان بودجه جدید برای گسترش فعالیت‌های موشکی و ۱۰۰۰ میلیارد دیگری که مجلس در اختیار سپاه قدس قرار می‌دهد، در حقیقت پاسخ جمهوری اسلامی ایران به تحریم‌های جدید کنگره آمریکا است. دولت آمریکا برنامه موشکی جمهوری اسلامی و فعالیت‌های نیروی قدس سپاه پاسداران را نقض «روح برجام» یا توافق هسته‌ای می‌داند. کاخ سفید معتقد است که انصراف ایران از ماجراجویی در منطقه و مشارکت تهران برای پایان دادن به بحران‌های موجود بخش نانوشته‌ای از توافق هسته‌ای بین ایران و گروه موسوم به ۵+۱ در ژوییه ۲۰۱۵ است.
در این میان تحریم‌های جدید، خشم حسن روحانی را که وعده برداشته شدن دیگر تحریم‌ها را نیز در جریان کارزار انتخاباتی اخیر داده بود، برانگیخته است. در واکنشی سخت به تحریم‌های جدید، حسن روحانی گفت: «آمریکایی‌ها که تلاش می‌کنند به زبان تحریم و تهدید بازگردند، زندانی اوهام گذشته خود هستند و با دشمن‌تراشی و هراس‌افکنی خود را از مزایای صلح محروم می‌کنند». البته روحانی در ادامه‌ی سخنان‌اش، آمریکا و جامعه جهانی را تهدید به بازگشت جمهوری اسلامی ایران به فعالیت‌های اتمی کرد.
روحانی در این زمینه گفت: «باید بدانند که تجربه شکست خورده تحریم و تحمیل، دولت‌های گذشته‌شان را در نهایت پای میز مذاکره کشاند و اگر مایل باشند به آن تجربه برگردند، یقینا ایران در مدت زمان کوتاهی، نه در مقیاس هفته و ماه، بلکه در مقیاس ساعت و روز به شرایط بسیار پیشرفته‌تر از زمان شروع مذاکرات باز خواهد گشت.»
واکنش‌ها به تهدید روحانی
اظهارات تهدید‌آمیزحسن روحانی با واکنش‌هایی در سطح جهانی روبرو شد. نیکی هیلی، نماینده آمریکا در سازمان ملل متحد در اشاره به سخنان تهدید‌آمیز حسن روحانی گفت: «نباید به ایران اجازه داد با استفاده از توافق هسته‌ای جهان را به گروگان بگیرد». سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه نیز، البته با لحن آرام‌تری، به سخنان حسن روحانی واکنش نشان داد. وزیر خارجه روسیه ابراز امیدواری کرد ایران از توافق هسته‌ای خارج نشود و گفت: «با توجه به اظهارات آقای روحانی مبنی بر اینکه ایران ممکن است از برجام خارج شود، امید من این است که چنین اتفاقی نیفتد.»
جمهوری اسلامی ایران آزمایش‌های موشکی اخیر را در تضاد با مفاد توافق هسته‌ای و قطعنامه شورای امنیت نمی‌داند. در پاراگراف سوم از ضمیمه «ب» قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که در تائید برجام به تصویب رسیده است، از ایران خواسته می‌شود به مدت ۸ سال از فعالیت‌های مرتبط با موشک‌های بالستیک با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای اجتناب کند.
آمریکا، بریتانیا، فرانسه و آلمان ، ۱۱ مرداد به سازمان ملل هشدار دادند که جمهوری اسلامی ایران با آزمایش یک موشک با قابلیت حمل ماهواره برای قرار گرفتن در فضا، گام تهدید‌آمیز و تحریک‌کننده‌ای برداشته و خواستار رسیدگی شورای امنیت به این موضوع شدند.
اختلاف با روسیه
اگرچه روسیه تا کنون در این رابطه سکوت وبی‌طرفی اختیار کرده، ولی برخی از اخباری که از سوریه می‌رسند، نشان از اختلاف نظر تهران و مسکو دارند. شبکه المیادین لبنان، نزدیک به حزب‌الله، روز ۲۴ مرداد گزارشی ویدیویی از عملیات زمینی سپاه پاسداران در خاک سوریه به انتقام از کشته شدن محسن حججی که توسط داعش سر بریده شد، پخش کرد. در این گزارش تصویری به وضوح نیروهای سپاه پاسداران با لباس‌های فرم این نهاد دیده می‌شوند که در منطقه حمیمه، در حومه حمص، در حال حمله به مواضع داعش هستند.
سپاه پاسداران در تهران بلافاصله واکنش نشان داد و اعلام کرد هیچ‌گونه عملیات مستقل زمینی در سوریه نداشته است؛ البته رمضان شریف، سخنگوی پاسداران، تاکید کرد که «انتقام سختی از داعش در دستور کار قرار دارد». این گزارش و اخبار مربوط به آن نیز بلافاصله از پایگاه اینترنتی المیادین حذف شدند. منابع نزدیک به ارتش آزاد سوریه می‌گویند سپاه پاسداران که این ویدیو را در اختیار المیادین قرار داده بود، پس از اعتراض روسیه که از این عملیات قبلا مطلع نشده بود و با هرگونه عملیات زمینی مستقیم سپاه در سوریه مخالف است، مجبور به تکذیب شد.
این در حالیست که هفته‌ی گذشته عکس‌های ماهواره‌ای از شهر «بانیاس» در شمال غرب سوریه منتشر شده که نشان‌دهنده‌ی تأسیساتی جهت ساختن موشک‌های دوربرد است که به ایران نسبت داده می‌شود. روسیه که تا کنون نسبت به این خبر واکنشی نشان نداده، معلوم نیست آیا از وجود این تأسیسات مطلع بوده یا نه. مقامات جمهوری اسلامی قبلا ساختن کارخانه‌ی موشک در سوریه را تکذیب کرده بودند.
در هر حال، از خاورمیانه تا خاور دور، و از آنجا تا آمریکای لاتین و همچنین اروپای شرقی، می‌توان پیامد سیاست‌های سلطه‌جویانه و مداخله‌گرانه‌ی جمهوری اسلامی ایران را دید. اما مرکز ثقل همه‌ی این بحران‌ها جایی جز خود تهران نیست که سرانجام سرنوشت رژیم ایران نیز در آنجا رقم خواهد خورد.
احمد رأفت
