روشنک آسترکی – یک روز پس از زلزله شامگاه یکشنبه، ۲۱ آبان‌ماه، در استان کرمانشاه اسحاق جهانگیری، معاون اول ریاست جمهوری، از وزیر راه و شهرسازی خواست تا با دقت این موضوع را بررسی کند که چرا خانه‌های نوساز مسکن مهر تا این حد آسیب‌پذیر بوده‌اند.
گزارش‌ها نشان می‌دهد میزان تخریب خانه‌های مسکن مهر در مناطق زلزله‌زده بسیار بالا بوده است. در وب‌سایت‌های خبری و شبکه‌های اجتماعی تصاویری از مجتمع‌های مسکن مهر در شهرهای کرمانشاه، قصر شیرین، سرپل ذهاب، جوانرود منتشر شده که از تخریب این خانه‌ها حکایت دارد. همچنین بسیاری با انتشار این تصاویر انتقاداتی را نسبت به دولت احمدی‌نژاد و میراث پرحاشیه‌اش برای بخش مسکن یعنی «مسکن مهر» مطرح می‌کنند.
جالب اینجاست که تنها چند ساعت پیش از وقوع زلزله در استان کرمانشاه عبدالرضا غفوری، مدیر امور مسکن اداره کل راه وشهرسازی استان کرمانشاه از تحویل سه هزار واحد مسکن مهر در این استان تا پایان سال ۹۶ خبر داده بود.
طرحی که بی‌پشتوانه مالی و غیر کارشناسی کلنگ زده شد
پروژه مسکن مهر یکی از طرح‌های بدون پشتوانه مالی و غیر کارشناسی بود که در ابتدا در قالب بند «د» تبصره ۶ قانون بودجه سال ۸۶ و در دولت نخست محمود احمدی‌نژاد تصویب و کلنگ زده شد. این طرح شامل اجاره بلندمدت زمین جهت ساخت مسکن بود که طرح اولیه آن برای ساخت ۲۰ هزار واحد مسکونی تهیه شده بود اما این طرح در هیئت دولت به یک میلیون و ۵۰۰ هزار واحد، یعنی ۷۵ برابر بیش از آن تعداد که کارشناسان بررسی کرده بودند، افزایش پیدا کرد.
طراحان این پروژه معتقد بودند ارزش زمین، بخش قابل توجهی از هزینه تمام‌شده مسکن را به خود اختصاص می‌دهد. این سهم در کل کشور در دوره ۳۵ ساله برابر ۴۰ درصد و در دهه اخیر برابر ۴۵ درصد بوده است. همچنین در استان تهران این سهم تا ۶۰ درصد هم می‌رسد. بنابراین با حذف یا کاهش ارزش زمین از هزینه تمام‌شده مسکن، می‌توان تا حدود زیادی هزینه مسکن را کاهش داد و اقشار کم درآمد با این طرح صاحب خانه شوند. بنا بر اظهارات دولت وقت قرار بود این پروژه با آخرین استانداردهای ساخت و ساز و با امکانات کامل ساخته و تحویل داده شود.
این طرح چند ماه پس از آغاز با بحران‌هایی روبرو شد؛ یکی از مهم‌ترین ایرادهایی که به این پروژه وارد شده انتخاب مکان‌‌های نادرست و عدم توجه به تأمین خدمات ساختاری و شهری بود. از سوی دیگر دخالت دولت در بازار مسکن یکی از مواردی بود که کارشناسان نسبت به آن هشدار داده و می‌گفتند دولت‌ها همیشه ۱۰ درصد تولید مسکن را در اختیار داشتند و دخالت دولت باعث بر هم خوردن تعادل بازار مسکن خواهد شد. از سوی دیگر کارشناسان معتقد بودند انبوه‌سازی مسکن مشکل‌تر از آن است که تعدادی شرکت تعاونی و مردم عادی از پس آن برآیند.
در میانه مسیر انجام این پروژه مشکلات دیگری بروز کرد. توقف پرداخت وام توسط بانک‌های دولتی برای وام‌هایی با بازپرداخت بیش از ۱۸ ماه بحران مالی این پروژه‌ها را تشدید کرد و با پایان ساخت و سازها و تحویل خانه‌ها به مردم، مسائل آنقدر گسترده بود که بسیاری حاضر به سکونت در خانه خود نبودند.
استفاده از مواد بی‌کیفیت در ساخت، نبود امکاناتی چون مدرسه و درمانگاه در شهرک‌های مسکن مهر، متصل نبودن به سیستم حمل و نقل عمومی شهری، مشکلات سیستم برق و آب و فاضلاب، از جمله مواردی بود که متقاضیان عنوان می‌کردند.
در حالی که دولت احمدی‌نژاد نتوانست این پروژه را به پایان برساند، سال ۹۲ آن را به دولت روحانی سپرد. بسیاری از پروژه‌های مسکن مهر زمانی که به دولت روحانی سپرده شدند فقط پِی‌ریزی شده بودند و تقریبا همه مراحل ساخت بر دوش دولت تدبیر و امید افتاده بود. از جمله اکثر پروژه‌های مسکن مهر استان کرمانشاه!
دولت روحانی از منتقدان پروژه مسکن مهر بود و حتی حسن روحانی با کنایه خانه‌های مسکن مهر ساخته شده در دولت احمدی‌نژاد را «خوابگاه» نامیده بود. با این وجود دولت روحانی خود را متعهد به پایان این پروژه‌ها دید و در طول ۵ سال گذشته ساختن این خانه‌ها ادامه داشت.
با توجه به کنایه‌ها و انتقاد دست اندرکاران مسکن مهر به عملکرد احمدی‌نژاد در این پروژه، پیش‌بینی می‌شد در دولت روحانی این خانه‌ها با وسواس و مسئولیت‌پذیری بیشتری ساخته شود اما زلزله شامگاه یکشنبه در کرمانشاه پرده‌ای سنگین را به کنار زد و تصویری تلخ از فاصله میان شعار و عمل دولتمردان کنونی را نشان داد.
گسل بهانه است، مقاومت نبود
نگاهی به تصاویر خانه‌های تخریب شده نشان می‌دهد که چگونه مصالح بی کیفیت، دیوارچینی‌های سست و «بساز و بنداز»ی سرنوشت این خانه‌ها را رقم زده است. با توجه به اینکه اکثر واحدهای مسکن مهر در شهرهای استان کرمانشاه در دولت حسن روحانی به پایان رسیده و به متقاضیان تحویل داده شده اما به نظر می‌رسد دولت روحانی هم از زمانی که این پروژه‌ها را در دست گرفته همان مسیری را ادامه داده که در دولت احمدی‌نژاد طی می‌شده است.
از ساعاتی پس از وقوع زلزله و انتشار تصاویر تخریب واحدهای مسکن مهر در مناطق زلزله‌زده، واکنش‌های مردم برخی مسئولان را وا داشت تا به توجیه این خرابی‌ها بپردازند. در همین رابطه مسعود شریفی، مدیرکل اداره راه و شهرسازی استان کرمانشاه، اعلام کرده در سرپل ذهاب دو پروژه ۵۰۰ و ۲۵۰ واحدی مسکن مهر وجود دارد که پروژه اول با توجه به قرار گرفتن آن بر روی گسل آسیب جدی دیده است و این موضوع به دلیل پایین بودن کیفیت ساخت مسکن مهر نبوده است.
اما ساعاتی پس از این اظهارات علی بیت‌الهی، رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، با بیان اینکه واحدهای مسکن مهر کرمانشاه بر روی گسل قرار نداشته و علت تخریب جدی پایین بودن مقاومت این ساختمان است، گفت: «هیچ دقتی در کار نظارت بر ساخت ساختمان‌های مسکن مهر صورت نگرفته و اغلب مقررات ساختمانی در آنها رعایت نشده است بطوری که ایمنی و مقاومت واحدهای مسکن مهر سراسر کشور باید مورد ارزیابی قرار بگیرد.»
جالب اینجاست که در رسانه‌ها خبرهای زیادی درباره شکایت مردم استان کرمانشاه نسبت به مشکلات واحدهای مسکن مهر وجود دارد. جمعی از ساکنان پروژه ۵۰۰۰ واحدی مسکن مهر پردیس کرمانشاه مردادماه سال ۹۵ با تجمع مقابل استانداری و دفتر تعاونی این پروژه نسبت به وضعیت نابسامان آب، آسانسورها و آسفالت نبودن خیابان منتهی به شهرک مهر پردیس اعتراض کردند. همچنین ساکنان مجتمع‌های پروژه مسکن مهر سرپل ذهاب در ماه‌های گذشته بارها نسبت به مشکلاتی که در این ساختمان‌ها داشتند اعتراض کردند. اسفندماه سال ۹۵ نیز دادستان کرمانشاه حکم پلمب آسانسورهای ۲۴ بلوک مجتمع شهید شیرودی و ۱۸ بلوک ۱۴۴ واحد مسکونی مسکن مهر کارمندان این شهرستان را برای حفظ جان شهروندان صادر کرد.
از سوی دیگر طرفداران روحانی در شبکه‌های اجتماعی با چسباندن نام محمود احمدی‌نژاد به واحدهای تخریب شده مهر تلاش دارند دولت روحانی را از وارد شدن هر اتهامی در این‌باره دور کنند.
اما این پرسش مطرح می‌شود که چرا در بسیاری از ساختمان‌ها سازه‌های بتونی و اسکلت ساختمان تخریب نشده است و تنها دیوارها و در و پنجره‌ها فرو ریخته؟ دیوارچینی و نازک‌کاری اغلب این ساختمان‌ها مگر در دولت روحانی صورت نگرفته است؟ چرا دولت روحانی که خود نیز از منتقدان به دو دولت محمود احمدی‌نژاد است در ادامه ساخت پروژه‌های مسکن مهر دقت لازم را به کار نبرده و از استاندارد بودن ساخت و مصالح مطمئن نشده است؟
در هر حال تخریب شدید مسکن مهر نشان داده که این پروژه دسته‌گلی است که دولت محمود احمدی‌نژاد و حسن روحانی، به طور مشترک، به آب داده‌اند. هر دو دولت که دخیل در پیشبرد این پروژه بوده‌اند، به شکلی غیرمسئولانه با بی‌توجهی به سرنوشت کسانی که قرار است در این واحدها ساکن شوند، مشکلات کیفیت و ایمنی را در مراحل مختلف ساخت نادیده گرفتند و به اصطلاح واحدهای «بساز و بنداز» را با هدر دادن منابع و سرمایه‌ی زیاد تحویل مردم دادند. اکنون معاون اول حسن روحانی که در طول ۵ سال گذشته باید مشکلات و اعتراض‌های ساکنان مسکن مهر را می‌شنید و بررسی وضعیت این ساختمان‌ها را در دستور کار قرار می‌داد، نوش‌داروی پس از مرگ سهراب آورده و از وزیر راه و شهرسازی خواسته است علت آسیب‌پذیری واحدهای مسکن مهر را بررسی کند.
