پاره‌های سانسور شده نمایشگاه کتاب تهران در لندن

کامیار بهرنگ- همزمان با نمایشگاه کتاب در تهران، ۸ ناشر فارسی‌زبان در لندن گردهم آمدند تا «نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور» را با نزدیک به ۵۰۰ عنوان کتاب برگزار کنند.

مبتکر این نمایشگاه «نشر نوگام» است که با ایده‌ای متفاوت به انتشار کتاب‌ مشغول است؛ تمامی کتاب‌های این انتشارات به صورت رایگان در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد و هزینه آن از طریق «حمایت همگانی» تامین می‌شود.

در کنار نشر نوگام ۷ انتشاراتی دیگر شامل ناکجا، مهری، گردون، باران، اچ‌انداس مدیا، ایران آکادمیا و موسسه توانا به مدت ۲ روز تعدادی از کتاب‌هایی که در ایران امکان انتشار پیدا نکرده‌اند را عرضه کردند.

این نمایشگاه با استقبال خوبی روبرو شد تا جایی که برخی از ناشران و بازدیدکنندگان٬ این استقبال را بیش از حد انتظار توصیف کردند.

یکی از بازدیدکنندگان از این نمایشگاه٬ علی اصغر رمضانپور روزنامه‌نگار و رئیس پیشین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بود. از او می‌پرسم که چه حسی از بازدید از چنین نمایشگاهی دارد. پاسخ او کوتاه است: «پاره‌های سانسور شده نمایشگاه کتاب تهران را در لندن جستجو می‌کنم».

آزاده ایروانی سرویراستار نشرنوگام در گفتگو با کیهان لندن درباره روند شکل‌گیری این نمایشگاه می‌گوید: «فکر می‌کنم بسیاری از ما نوستالژی نمایشگاه کتاب تهران را همراه خود داریم. ما به عنوان بخشی از ناشران خارج از ایران٬ متاسفانه جایی در نمایشگاه اصلی کتاب تهران نداریم٬ چرا که تمام این کتاب‌ها بدون سانسور منتشر می‌شوند». به گفته او «ناشران بسیار زیادی در سراسر جهان فعالیت می‌کنند و در سال‌های گذشته٬ کتاب‌های متعددی از نویسندگان تازه‌کار و حتی نویسندگان نام آشنا در ژانر‌های گوناگون منتشر شده است. اما تاکنون این اتفاق نیفتاده بود که این کتاب‌ها  در یک نمایشگاه واحد به خواننده فارسی‌ زبان ارائه شود».

سرویراستار نشرنوگام اضافه می‌کند: «ایده برگزاری این نمایشگاه در واقع در حد یک آرزو بود اما خوشبختانه زمانی که از ناشران دیگر دعوت کردیم٬‌ بلافاصله پاسخ مثبت شنیدیم و به این ترتیب این نمایشگاه برگزار شد. این نمایشگاه آزمون خوبی برای ما بود و ما امیدواریم در سال‌های آینده بتوانیم آن را وسیع‌تر و بهتر برگزار کنیم».

آزاده ایروانی همچنین استقبال را فراتر از انتظار توصیف و اضافه می‌کند: «ساعت ۱۱ صبح و زمانی که هنوز درها باز نشده بود تعدادی از هم‌وطنان در انتظار بودند و البته نمی‌گویم که صفی طولانی تشکیل شده بود اما همین استقبال اولیه هم ما را هیجان زده کرده بود».

سرویراستار نشر نوگام درباره تاثیر این نمایشگاه بر آینده کاری انتشاراتی‌ها نیز می‌گوید: «نظرم نسبت به وضعیت انتشارات کتاب‌های فارسی‌زبان در خارج از کشور مثبت‌تر شده است. نوگام که نشری اینترنتی است و کتاب‌ها به صورت رایگان ارائه می‌شود٬ اما نکته جالب در این است که بیشترین حجم دانلود متعلق به داخل کشور است و اتفاقا بخش بزرگی از کمک‌ها هم از داخل ارسال می‌شود».

ایروانی اضافه می‌کند: «ما پیش از این نمی‌دانستیم که چقدر مخاطب داریم اما حالا متوجه شده‌ایم که ما به مخاطبانمان دسترسی نداشتیم، بسیاری از کسانی که از این نمایشگاه بازدید کردند تنها مخاطبان فیس‌بوک و تویتری نیستند بلکه بیشتر آنها خوانندگانی هستند که به کتاب علاقه دارند ولی آنلاین زندگی نمی‌کنند. بنابراین می‌توانم بگویم که دسترسی خوبی به کتاب‌های فارسی ندارند و ما ناشران که در سراسر دنیا پراکنده هستیم نیز نتوانسته‌ایم شبکه‌ی خوبی را ایجاد کنیم. این نمایشگاه نشان داد که اگر ما بتوانیم هر سال چنین برنامه‌ای داشته باشیم و یا یک مجموعه و شبکه خوبی فراهم کنیم می‌توانیم مخاطب خود را هم پیدا کنیم».

اکبر عطری از مدیران موسسه توانا نیز یکی از ناشرانی است که در این نمایشگاه شرکت کرده است. موسسه توانا هدف خود را ترویج «آموزش مدنی و ظرفیت‌سازی جامعه مدنی، نقش شهروندی فعال و مدیریت مدنی» می‌داند. این موسسه نزدیک به ۲۰۰ عنوان کتاب را به صورت رایگان در اختیار مخاطبان آنلاین خود قرار داده است.

اکبر عطری در گفتگو با کیهان لندن درباره نقش انتشارات در پیشبرد هدف‌هایی همچون آموزش مدنی و به طور کلی پیشبرد جامعه مدنی ایران می‌گوید: «همانطور که خود شما هم اشاره کردید تمرکز آموزشکده توانا بر کمک به جامعه مدنی ایران و ترویج فرهنگ حقوق بشر و دموکراسی‌ است. وقتی در کشور ما حکومت هدف اصلی خود را مقابله با ارزش‌های حقوق بشر و مردم‌سالاری قرار داده است٬ محدودیت‌هایی را هم در این زمینه به وجود می‌آورد و اجازه نمی‌دهد جامعه مدنی ایران در زمینه‌های تئوری و عملی رشد کند. اینترنت اما این امکان را فراهم کرده است که علاقه‌مندان بتوانند به آنچه تمایل دارند دسترسی پیدا کنند. بحث تهیه،‌ ترجمه و انتشار کتاب در این زمینه بسیار اهمیت دارد و توانا در این زمینه تلاش می‌کند وقتی کاربران ایرانی با مشکلات بسیار وارد اینترنت می‌شوند٬ منابع و محتوای خوبی در دسترس داشته باشند. درست است که دولت تلاش می‌کند تا در فضای آنلاین هم به شکل‌های مختلف محدودیت ایجاد کند و فضای رعب و وحشت ایجاد و بدبینی و سانسور را ترویج کند اما در عین حال از کنترل کامل این فضا هم عاجز است . جامعه مدنی ایران می‌تواند در فضای آنلاین به آن مشکلاتی که جامعه دارد٬ بپردازد و موجب پیشرفت خود شود».

موسسه توانا تمامی کتاب‌های خود را به صورت الکترونیک منتشر کرده است و حالا در نمایشگاهی حضور دارد که بیشتر ناشران٬ کتاب‌های خود را به صورت چاپی ارائه کرده‌اند.

اکبر عطری در مورد انتشارات دیجیتال می‌گوید: «به نظر من بهتر است که هر دو رویکرد را داشته باشیم. برخی در تلاش هستند که دنیای دیجیتال را نادیده بگیرند و کتاب را به صورت کاغذی در دست داشته باشند و برخی هم برعکس. به نظر من باید واقعیت‌ها را بپذیریم، واقعیت‌هایی که گاه بر خلاف میل ما به ما تحمیل می‌شوند. شما امروز نمی‌توانید بگویید چون من از تلفن هوشمند خوشم نمی‌آید پس از آن استفاده نمی‌کنم٬ در صورتی که تلفن هوشمند حالا بخشی از زندگی ما و نیازهای ضروری امروز است. دنیای نشر هم به همین شکل است؛ ارزان و  راحت است و شاید طرفداران محیط زیست را هم بیشتر خشنود کند».

عطری در این زمینه همچنین به تیراژ چاپ کتاب در ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: «نگاه کنید؛ تیراژ‌های ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ تایی داریم که بسیاری از آنها در کتابفروشی‌ها خاک می‌خورند ولی ما تنها وقتی به عنوان نمونه٬ کتاب «انسان‌ها در عصر ظلمت» را روی تلگرام موسسه توانا منتشر کردیم نزدیک به ۱۲۰ هزار نفر بازدید کننده داشت و از این تعداد اگر تنها ۱۰ درصد کتاب را دانلود کنند شما خودتان تصور کنید که چه تعداد خواننده داریم. حالا به این موضوع باید فیس‌بوک،‌ توییتر و سایت را هم اضافه کرد. علاوه بر آن٬‌ وقتی کسی کتابی را دانلود می‌کند امکان آن را دارد که کتاب را برای دیگران هم ارسال کند».

به گفته او نکته مهم این است که امروزه با گسترش تلفن‌های هوشمند٬ تعداد بسیاری به راحتی امکان دسترسی به کتاب‌های دیجیتال را دارند.

یکی از بازدیدکنندگان این نمایشگاه نیز به کیهان لندن می‌گوید: «برگزاری نمایشگاه به ویژه برای کسانی‌که دوست دارند کاغذ کتاب را موقع مطالعه لمس کنند٬ ابتکار بسیار خوبی بود».

او اضافه می‌کند: «دنیای دیجیتال با همه پیشرفت‌ها حس خوب کاغذ را گرفته است و حالا این حجم از کتاب‌های جدید در کنار هم٬ آن حس را برای من زنده می‌کند. امیدوارم که این نمایشگاه با قدرت به کار خودش ادامه دهد و سال‌های آینده با تعداد بیشتر و در مکانی بزرگتر شاهد حضور ناشران فارسی زبان باشیم».