برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی در استان کرمان منجر به بروز خشکسالی مناطق مختلف آن شده، چنانکه بیش از ۶ هزار هکتار باغ پسته در سیرجان در طول ۸ سال خشک و به زمین‌های بایر و غیرقابل استفاده تبدیل شده‌اند.
با وجود هشدارهایی که از ۴۰ سال پیش نسبت به نتایج منفی برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی در استان کرمان داده می‌شد ولی نادیده گرفتن این هشدارها اکنون خشکسالی و نابودی باغ‌های پسته را به دنبال آورده است.
علاوه بر باغ‌های پسته، مردمان این مناطق با مشکل سمی و غیرقابل نوشیدن بودن آب نیز مواجه‌اند؛ تا حدی که مجبور به خرید آب معدنی و آب تصفیه‌شده هستند و ۸ دستگاه تصفیه آب در مناطق مختلف سیرجان نصب کرده‌اند.
آب آشامیدنی سیرجان آرسنیک دارد
آب آشامیدنی سیرجان، خاکستری‌رنگ و حاوی آرسنیک است، چنانکه شهروندان این منطقه می‌گویند به توصیه مسوولان به جای آن باید از آب معدنی یا آب تصفیه شده، استفاده کنند.
یکی از افراد بومی سیرجان در این باره به روزنامه «ایران» گفته، مزه آب و رنگ آن عوض شده و فقط برای حمام و شستشوی لباس‌هاشان از این آب استفاده می‌کنند.
مسوولان آب و فاضلاب سیرجان با همکاری شرکت پیمانکار دستگاه‌های تصفیه آب را در پیاده‌روها قرار داده‌اند؛ دستگاه‌هایی که برای داشتن هر لیتر آب تصفیه شده، باید ۳۰ تومان پرداخت شود. ساکنین سیرجان مجبورند برای خریدن آب آشامیدنی، ساعت‌ها در صف‌های طویل با‌یستند.
یک شهروند سیرجان درباره کیفیت این آب می‌گوید: «کیفیت آب اینجا خوب نبود تا اینکه چند ماهی پیش این دستگاه‌ها را نصب کردند. کیفیت آب تصفیه‌شده عالی است، دیگر نیازی نیست آب معدنی بخریم.»
کریم سلیمانی استاد دانشگاه می‌گوید: «از چند سال پیش کیفیت آب به مرور بد شد تا اینکه مسوولان به زبان آمدند و گفتند آب به دلیل برداشت‌های بی‌رویه و وجود معادن آهن و مس، آرسنیک‌دار شده و بهتر است مردم از این آب برای آشامیدن استفاده نکنند.»
فرماندار ویژه سیرجان، داشتن معادن زغال سنگ، آهن و مس را از دلایل املاح بیش از حد آب در استان کرمان می‌داند و می‌افزاید: «متوسط آرسنیک موجود در آب سیرجان بین ۵۰ تا ۶۰ است که در قیاس با متوسط جهانی که عدد ۲۰ است، رقم بالایی است.»
مکی‌آبادی نصب ۸ دستگاه تصفیه آب در سطح شهر و افزایش آن در فازهای بعدی را یکی از راه‌های برطرف کردن دغدغه مردم دانسته و گفته، آب برخی از چاه‌ها به سد تنگویه که طی سال‌های گذشته بلااستفاده مانده منتقل می‌شود تا پس از تصفیه وارد لوله‌های شهری شود.
طی ۳۰ سال، هزار و ۴۰۰ چاه آب در سیرجان حفر شده
آمارها نشان می‌دهد، در ۳۰ سال گذشته مجوز حفر هزار و ۴۰۰ چاه آب برای توسعه و نگهداری باغ‌های پسته در سیرجان صادر و همین اندازه چاه غیرمجاز هم در اطراف سیرجان حفر شده است.
برداشت‌های زاید از سفره‌های زیرزمینی آنقدر بوده که به لایه‌های بسیار پایین زمین و در نهایت به آرسنیک رسیده و از همین رو آب حفاری شده شور و تلخ است.
طی ۸ سال گذشته ۶ هزار هکتار باغ پسته خشک شده
باغ‌های پسته اغلب روستاهای منطقه فیروزه سیرجان نیز به بیابان بدل شده‌اند؛ جز چند باغ پسته که مالکان‌شان با بهای گزافی آب خریداری کرده‌اند، باغ‌های دیگر یا خشک یا در حال تسلیم شدن به خشکسالی‌اند.
خشکسالی و شوری آب، مردم این مناطق را مجبور به کوچ کرده و مالکان باغ‌های خشک شده، آنها را رها کرده و رفته‌اند.
یکی از صاحبان باغ پسته که هنوز در منطقه فیروزه سیرجان مشغول به کار است، می‌گوید ۸-۷ سال پیش که آب فیروزه تلخ و شور شده، با قرض و بدهی با دیگر باغدارها از ۵۰ کیلومتری سیرجان آب خریده است.
برخی باغداران مسیر آب را تا زمین‌های خود لوله‌کشی کرده‌اند و هرچند ماه یک‌بار باید آب بخرند تا باغ‌هاشان از بین نرود.
با این حال، فرماندار ویژه سیرجان از آبیاری مکانیزه ۳۰ درصد اراضی پسته در این منطقه و قصد دولت بر افزایش ۵۰ درصدی این نوع آبیاری خبر می‌دهد و می‌گوید با همکاری باغداران، برداشت کنونی پسته که اکنون در هر هکتار حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ گرم است، به متوسط ۱۲ تن می‌رسد.
مصطفی، باغدار دیگری که ۳ سال از خشک شدن باغ پسته‌اش می‌گذرد، عنوان می‌کند که حتی با زدن چند چاه هم نتوانسته باغ‌اش را نجات دهد چون همه چاه‌ّها شور و تلخ بوده‌اند.
این باغدار سیرجانی که نتوانسته برای باغ‌اش آب خریداری کند، می‌گوید کسی سهمیه آب را به او نفروخته، چون کسانی که آشنا دارند، می‌توانند آب بخرند و چون او آشنا نداشته، زمین‌اش را از دست داده است.
مصطفی می‌گوید، ۱۵ سال پیش اگر ۳۰ یا ۴۰ متر زمین را می‌کندند به آب می‌رسیدند ولی امروز باید ۲۰۰ تا ۳۰۰ متر بکنند تا به آبی برسند که معلوم نیست شور است یا شیرین.
سیرجان نزدیک به ۵۸ هزار هکتار باغ پسته دارد که بیش از۶ هزار هکتار آن در ۸ سال گذشته خشک شده و این روند در ۳ سال اخیر شدت یافته است.
برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی موجب نشست زمین
به گفته کریم سلیمانی، مجری طرح استفاده و بهره‌وری از آب شور در کشاورزی، رقابت در توسعه مزارع کشاورزی، رقابت در برداشت آب و کاشت محصولات غیراستراتژیک نیازمند به آب فراوان، به منابع آبی کشور صدمه زده و حاصلی جز فرونشست زمین نداشته است.
فرونشست زمین در منطقه فیروزه، چاله‌های بزرگ و کوچکی را به جای گذاشته، چنانکه با قدم برداشتن روی خاک این مناطق، زمین پایین می‌رود. این چاله‌ها که یکی، دو سال پیش کوچک بوده‌اند، امروز به قطر ۲۰ متری و عمق ۴ متری رسیده‌اند.
سلیمانی می‌گوید وجود چاه‌های غیرمجاز و استفاده بی‌رویه از قنات‌ها و سفره‌های زیرزمینی در بسیاری از مناطق کشور به ویژه در استان کرمان، خیلی وقت است که از خط قرمز عبور کرده.
او همچنین برداشت بی‌رویه آب در باغ‌های رفسنجان و سیرجان را عاملی در تخریب برخی از جاده‌ها و سازه‌ها می‌داند که این فرونشست‌ها در درازمدت، تهدیدات دیگری همچون زلزله و فرونشست‌های وحشتناک زمین را در پی خواهد داشت.
این استاد دانشگاه، مدیریت بهینه منابع آب و داشتن ساز و کاری چون دوران باستان و اداره آن بر اساس اقلیم مناطق و تغذیه مصنوعی سفره‌های زیرزمینی را راهکاری برای جبران ۴ دهه بی‌تدبیری و برداشت بی‌رویه آب دانست.
وی همچنین ساخت کانال و سدهای زیرزمینی و کنترل و مدیریت سیلاب‌ها و جمع‌آوری آب باران و انتقال آن به سفره‌های زیرزمینی را تغذیه مصنوعی سفره‌های زیرزمینی و ترمیم آنها ذکر می‌کند.
از سوی دیگر، فرماندار ویژه سیرجان طرح‌های اجرایی دولت برای رفع خشکسالی را چنین بر می‌شمرد: «پر کردن تعداد زیادی از چاه‌های غیرمجاز و اجرای طرح همیاری آب» که در طرح همیاری آب، با همکاری تشکل‌های مردم‌نهاد، فرهنگ صرفه‌جویی و ابعاد بحران خشکسالی را برای کشاورزان و باغداران تشریح و به آنها آموزش داده شده که چگونه با آبیاری مکانیزه و قطره‌ای بهره‌برداری بیشتری از زمین‌هاشان داشته باشند.
در سال‌های گذشته نیز گزارش‌های مختلفی از نابودی باغ‌های پسته‌ی سیرجان در رسانه‌ها منتشر شد اما نه گوش شنوایی در کار است و نه همت مسوولانه‌ای که آستین‌ها را بالا بزند.
علاوه بر سیرجان، رفسنجان، همدان، ساری و خیلی از مناطق دیگر هم با مشکل خشکسالی و فرونشست زمین روبروهستند؛ روندی که در نهایت کشور را به شوره‌زار بدل می‌کند.
