ماه عسل یک‌ساله اتمی تهران و واشنگتن با آغاز کار دولت ترامپ پایان گرفته و دوران سه ساله مناسبات کاری ایران و آمریکا به دلیل شروع «جنگ سرد» پیرامون نحوه‌ی اجرای «برجام» و همچنین رفتارهای منطقه‌ای جمهوری اسلامی، علاوه بر موارد نقض حقوق بشر و حمایت از «گروه‌های تروریستی»، می‌تواند جای خود را به مرحله‌ای خصومت‌بار و متشنج با نتایجی نامعلوم بدهد.
توافق اتمی که به عنوان سند بده بستان و یا معامله سیاسی بین دولت اسلامی ایران و شش قدرت بزرگ جهان، از جمله آمریکا، صورت گرفته فاقد وزن حقوقی در ابعاد یک قرارداد رسمی است.
سند برجام، چنانچه پس از آماده شدن به رای قانون‌گذاران آمریکا گذاشته می‌شد، نه‌تنها مورد تائید کنگره قرار نمی‌گرفت، بلکه به دلیل رای منفی و از دست رفتن وجاهت قانونی، دولت حتی در حد یک توافق کاری نیز قادر به امضاء و اجرای آن نمی‌شد.
دولت آمریکا از سوی قانون‌گذاران مکلف شد ه بود پس از آماده شدن سند و پیش از امضاء، مفاد آن را برای یک بررسی شصت روزه در اختیار کنگره قرار دهد. تنها با استفاده از ترفندهای پارلمانی و سوء استفاده سناتورهای حزب دمکرات از مقررات مجلس سنا برای حق سخن گفتن، و اتلاف وقت ۶۰ روزه، دولت اوباما قادر به پیشگیری از به رای گذاشتن برجام در کنگره و ناگزیر استفاده از آن تنها به عنوان یک «توافق دولتی» گردید.
در ماه ژانویه سال جاری و پایان نخستین سال اجرای برجام، کنگره با در نظر داشتن ادامه حرکت‌های خصومت‌آمیز حکومت اسلامی ایران در قبال آمریکا و در منطقه، همچنین تشدید اقدامات ضد حقوق بشری حکومت تهران، به صورت متحد‌الشکل به تمدید ده ساله تحریم‌هایی رای داد که در زمان خود نقطه عطف تاریخی در اعمال فشارهای بین‌المللی علیه نظام حاکم بر ایران بود.
دونالد ترامپ که روز جمعه ۲۰ ژانویه ۲۰۱۷ به عنوان چهل و پنجمین رییس جمهوری آمریکا سوگند یاد کرد، در طول مبارزات انتخاباتی خود همواره منتقد آتشین توافق اتمی دولت اوباما با تهران بود.
همکاران ارشد ترامپ نیز در کاخ سفید و دولت تازه، از جمله مایکل فلین مشاور امنیت ملی، جیمز ماتیس نامزد تصدی وزارت دفاع و رکس تیلرسون نامزد تصدی وزارت خارجه، نه تنها در گذشته برجام را مکرر مورد انتقاد قرار داده‌اند که در فرصت های گوناگون به مخالفت و انتقاد از عملکردهای حکومت اسلامی ایران برخاسته‌اند.
با در نظر داشتن این پیش‌درآمد ذهنی نزد رییس و اعضای ارشد دولت تازه آمریکا، همچنین اشتیاق کنگره برای مقابله با رفتارهای غیر متعارف حکومت اسلامی، بازگشت مناسبات انتقادی ایران و آمریکا به وضعیت سال ۱۹۹۵ و قرار گرفتن در وضعیت جنگ سرد اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد؛ شرایطی که انتظار می‌رود متحدین منطقه‌ای واشنگتن، از جمله عربستان و اسرائیل نیز از آن استقبال کنند.
آغاز جنگ سرد
در ماه مه سال ۱۹۹۵ و زمان رییس جمهوری بیل کلینتون، به منظور مقابله با رفتارهای دو حکومت غیر متعارف و ضد غرب ایران و لیبی، قانون محدود ساختن دو کشور ( ایلسا) به منظور اعمال محدودیت‌هایی علیه آنها به تصویب کنگره رسید.
در ماه سپتامبر همان سال به پیشنهاد الفونسو داماتو، سناتور جمهوری خواه نیویورک، به منظور تشدید ایلسا و محروم ساختن حکومت اسلامی از درآمدهای نفتی بیشتر و پیشگیری از هزینه کردن آنها در تحریکات منطقه‌ای و اقدامات تروریستی، طرح تحریم خارجی نفت ایران به تصویب کنگره رسید و پس از امضای کلینتون قانونی شد.
روز ۳۰ ماه سپتامبر سال ۲۰۰۶ لیبی از مفاد ایلسا حذف و قانون یاد شده «ایسا» خوانده شد، که محدود به اعمال تحریم‌ها علیه ایران بود.
توافق اتمی برجام که با دور زدن کنگره آمریکا در ماه ژانویه سال ۲۰۱۶ به اجرا گذاشته شد، با لغو تحریم‌ها علیه ایران، عملا قانون ایسا را به حاشیه راند.
یک سال بعد، در ژانویه سال ۲۰۱۷، کنگره با وجود مخالفت اوباما، در یک اتفاق نظر تاریخی، ایسا را از زیر بار برجام بیرون کشید و به آن جان تازه داد.
پیشنهاد تمدید ۱۰ ساله تحریم‌های «ایسا» که یک سال طولانی‌تر از عمر لغو تحریم‌های ناشی از اجرای «برجام» خواهد بود، در مجلس نمایندگان آمریکا با اکثریت ۴۱۹ در برابر ۱ و در مجلس سنا با اکثریت ۹۹ در برابر ۱ رأی (متعلق به بابی سندرز سناتور چپ‌گرای حزب دمکرات و رقیب انتخاباتی هیلاری کلینتون که به جمهوری اسلامی و مصدق علاقمند است) به تصویب رسید.
اوباما که به دلیل اکثریت قاطع (بالاتر از شصت درصد ) قادر به رد مصوبه کنگره با توسل به حق وتو نبود، از امضاء و ابلاغ آن خودداری کرد.
بنا بر مفاد قانون اساسی آمریکا، فصل یک، فراز هفتم، در مورد نحوه تصویب قوانین و ابلاغ و اجرای آن، به رییس جمهوری ۱۰ روز فرصت داده می‌شود که مصوبات کنگره را امضاء و به آن شکل قانونی و اجرایی بخشیده و یا با بازگرداندن آن به کنگره خواستار اصلاح مصوبه بشود.
در صورت خودداری رییس جمهوری از امضاء و تعطیل بودن کنگره و در نتیجه قادر نبودن به عودت مصوبه به کنگره در فاصله ده روز، مصوبه عملا باطل خواهد شد. این روشِ لغوِ مصوبات کنگره از سوی رییس جمهوری را «وتوی جیبی» نام داده‌اند.
هنگام ابلاغ مصوبه تمدید ده ساله ایسا به اوباما، کنگره آمریکا در تعطیلات سال نو بسر می‌برد، و اوباما قادر بود به بهانه تعطیلی کنگره و بعد از انقضاء ده روز و عدم امکان عودت دادن مصوبه، موجب لغو آن شود.
با اطلاع از قصد اوباما، شماری از نمایندگان کنگره، خود را از تعطیلات فصلی محروم ساخته و در کنگره باقی ماندند و با دایر نگاه داشتن مجلس مانع از به نتیجه رسیدن «وتوی جیبی» ایسا شدند، که به نوبه خود نشانه عزم راسخ کنگره برای ادامه و تشدید جنگ سرد با حکومت اسلامی ایران در دولت ترامپ است.
ایسا علیه برجام
برجام معامله‌ای است که رییس جمهوری وقت آمریکا بر آن امضاء گذاشته و ایسا قانونی است که به تصویب قانون‌گذاران آمریکا رسیده و حتی با وجود خودداری اوباما، مطابق قانون اساسی آمریکا، دارای اعتبار مساوی با هر قانون دیگری است.
به این دلیل ساده، و با وجود تلاش جمهوری اسلامی برای نشان دادن مغایرت آن با توافق اتمی، تمدید ایسا ناقض برجام به شمار نمی‌رود و از نظر قانونی در مکان خاص خود قرار دارد.
دونالد ترامپ نیز، با وجود انتقادات تند گذشته از توافق اتمی با جمهوری اسلامی، ضرورتی برای بی حرمتی به مفاد معامله‌ای که رییس دولت پیش از او با یک دولت خارجی به عمل آورده نمی‌بیند.
در این چارچوب فکری، قابل تصور است که دولت ترامپ نظارت بر اجرای دقیق تعهدات ایران در رابطه با برجام را تشدید، و همزمان، ارائه امتیازات تعریف نشده در برجام را به جمهوری اسلامی محدود ساخته یا قطع کند.
صدور مجوز فروش یک فروند ایرباس آ-۳۲۱ به ایران از جمله امتیازهایی بود که وزارت خزانه‌داری آمریکا در آخرین روزهای عمر دولت اوباما در اختیار دولت روحانی قرار داد.
روشن نیست که وزارت خزانه‌داری دولت ترامپ نسبت به صدور مجوزهای مشابه برای فروش تا یک‌صد فروند ایرباس دیگر که قرار است در صورت تامین منابع مالی طی سال‌های آینده به ایران تحویل شود، شتاب مشابه به خرج دهد.
«اوفک» که که سازمان تابع وزارت خزانه‌داری آمریکاست وظیفه کنترل منابع خارجی را بر عهده دارد و مسئولیت اصلی آن اعمال محدودیت و تحریم علیه افراد و کشور های خارجی، یا لغو آنها، هم‌سو با هدف‌های سیاست خارجی واشنگتن است.
در هر حال، تمام نشانه‌ها حاکی است که سیاست خارجی دولت ترامپ در رابطه با جمهوری اسلامی متفاوت با سیاست خارجی اوباما خواهد بود.
با وجود تهدیدهای رسانه‌ای که منحصرا دارای مصرف داخلی است و نمی‌توان خارج از ایران، بخصوص نزد دولت تازه در واشنگتن، برای آن گوش شنوایی یافت، جمهوری اسلامی نه مایل و نه قادر به سوزاندن برجام است.
رهبران جمهوری اسلامی درک می‌کنند که خروج از برجام بدون پی گرفتن اقدامات تلافی‌جویانه، تصمیمی بی حاصل و ابلهانه است. مبادرت به اقدامات تلافی‌جویانه بعد از خروج، به طور مثال تولید اورانیوم با غلظت بالاتر از ۳٫۵ درصد، و یا ترک پیمان منع گسترش سلاح‌های اتمی (ان پی تی)، مرحله‌ای از عملیات خصمانه خارجی را نیز تحریک خواهد کرد که تحمل آنها برای جمهوری اسلامی متصور نیست.
بدون نیاز به شلیک حتی یک گلوله، استفاده از ویروس‌های کامپیوتری پیشرفته‌تر از «استاکس نت» برای حمله سایبری، به شیوه‌ای مخرب‌تر از آنچه در سال ۲۰۱۲ علیه تاسیسات اتمی جمهوری اسلامی به کار گرفته شد، به کار گرفتن قدرت نرم، به خدمت گرفتن ابزارهای رسانه‌ای و تبلیغات علیه حکومت تهران، موازی با اعمال فشارهای مالی و اقتصادی، می‌تواند در طول جنگ سرد مورد توجه قرار گرفته و ظرفیت‌های باقی مانده حکومت تهران را به شدت کاهش دهد.
مفهوم آغاز این مرحله از تلافی‌جویی و جنگ سرد در دولت ترامپ، قرار گرفتن امنیت حکومت مذهبی ایران بر روی لبه‌ی تیغ و استقبال رهبران آن از خطر واژگونی است.
رضا تقی‌زاده
