وفا آذربهاری – اقتصاد ایران بیمار است و به نظر می‌آید این بیماری سال‌‌هاست که بر کسی پوشیده نیست. در یک سال اخیر از آیت‌الله علی خامنه‌ای تا وزیر دفاع، و از حسن روحانی تا امامان جمعه، همگی بر این موضوع تاکید داشته‌اند که « اقتصاد مسئله اصلی کشور است».
در ماه گذشته، و در کشاکش انتخابات ریاست جمهوری اسلامی در ایران نیز، اقتصاد بحث اصلی میان کاندیداها بود و علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی، اقتصاد را اولویت اول انتخابات خواند. در چنین اوضاع و احوالی، حسن روحانی در نخستین نشست خبری خود در دوره دوم ریاست جمهوری، که روز دوشنبه برگزار شد، «اقتصاد و اشتغال» را در« سایه سرمایه‌گذاری امکان پذیر» دانست.
کلید جذب سرمایه‌گذاری خارجی در کاهش تنش‌های داخلی و خارجی است
احمد علوی، اقتصاددان و استاد دانشگاه در سوئد، در پاسخ به پرسش کیهان لندن مبنی بر اینکه تا چه اندازه دولت روحانی می‌تواند در جذب سرمایه‌گذاری خارجی موفق باشد، می‌گوید: «سرمایه‌گذاری در ایران امروز به شرط و شروط گوناگون و بسیار نیاز دارد، از جمله کاهش تنش‌های داخلی، و اضافه بر این تنش‌های ایران با همسایگان بخصوص کشورهای جنوب خلیج فارس باید کاهش یابد. تا زمانی که این تنش‌ها وجود دارد، نه تنها سرمایه‌گذاری خارجی نمی‌آید، بلکه سرمایه داخلی هم خارج می‌شود. امروز شاهد هستیم که سرمایه‌گذاران ایرانی به کشورهای همسایه، جمهوری آذربایجان، ترکیه و یا اوکراین رفته و سرمایه‌گذاری می‌کنند، چرا؟ به خاطر ریسکی که سرمایه را تهدید می‌کند.»
ترامپ و ریاض ریسک سرمایه‌گذاری در ایران را بالا بردند
احمد علوی ادامه می‌دهد: «با به قدرت رسیدن دونالد ترامپ در آمریکا، و تلاش عربستان سعودی برای اتحاد علیه تهران، ریسک سرمایه‌گذاری در ایران بالا رفته است. نباید فراموش کرد که اقتصاد ایران، اقتصادی عادلانه نیست و نهادهای مختلف از جمله سپاه پاسداران انقلاب اسلامی دخالت زیادی در آن دارند. با در نظر گرفتن این شرایط، و اینکه مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز در گزارشی رسمی، وجود رشوه‌خواری را در ساختار اقتصاد ایران تایید می‌کند، سرمایه‌گذاران تمایل کمتری نسبت به سرمایه‌گذاری در ایران نشان می‌دهند. به نظر می‌رسد دولت روحانی بیش از حد خوش‌بین است و تصور می‌کند با رفع موانع قانونی بتواند مسئله سرمایه‌گذاری خارجی را حل کند، که بعید به نظر می‌رسد.»
«کاهش فقر مطلق» نیاز به رشد پایدار اقتصادی و ایجاد اشتغال دارد
حسن روحانی در نخستین نشست خبری خود، هدف دولت دوم اش را از بین بردن «فقر مطلق» تا پایان عمر این دولت عنوان کرد. احمد علوی در مورد میزان موفقیت روحانی در این زمینه به کیهان لندن می‌گوید: «کاهش فقر مطلق، نیاز به رشد پایدار اقتصادی و ایجاد اشتغال دارد. بدون حل این دو معضل اقتصادی، به نظر نمی‌آید مشکل فقر، بخصوص فقر مطلق در ایران حل شود. این را هم باید اضافه کرد که در شرایط فعلی، اقتصاد ایران، نظامی کارآمد نیست و نمی‌توان این ناکارآمدی را به سرعت حل کرد.»
رکود فراتر از بخش مسکن و ساختمان است
حسن روحانی همچنین گفت: «همه بخش‌های ما از رکود خارج شده است، فقط در بخش مسکن در مشکل هستیم که باید از رکود خارج بشود»، ولی آیا واقعا چنین است ؟ احمد علوی در این باره می‌گوید: «رشد اقتصادی ایران هنوز تثبیت نشده است. بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، رشد اقتصادی ایران در سال جاری کاهش می‌یابد. اقتصاد ایران سوای بخش مسکن و ساختمان و صنایع وابسته به آن، در بسیاری از بخش‌های دیگر نیز در رکود بسر می‌برد. افزایش میزان معوقات بانکی و همچنین افزایش چک‌های برگشتی نشانه‌های روشنی است از رکودی فراتر از بخش مسکن و ساختمان.»
حفظ خط قرمز حکومتی برای اخذ مالیات
در حالی که «۶۰ درصد اقتصاد ایران مالیات نمی دهد» و به گفته صندوق بین‌المللی پول، ظرفیت مالیاتی ایران دو برابر میزان فعلی است، حسن روحانی در جریان نشست خبری خود تاکید کرد: «همه چیز باید شفاف شود، بنده اگر مالیات پرداخت می‌کنم، باید معلوم شود که چقدر مالیات می‌دهم و اگر مالیات نمیدهم هم باید به مردم بگویم که مالیات نمیدهم و چرا نمیدهم». از احمد علوی پرسیدیم، دولت روحانی در ۴ سال گذشته تا چه اندازه شفاف‌سازی کرده، و چقدر در گرفتن مالیات موفق بوده است؟
به گفته این اقتصاددان، «دولت روحانی تا حدی موفق شد که مالیات‌ها را افزایش دهد، اما فقط مالیات بخشی که به نوعی در دسترس بودند و درآمد آنها کم و بیش مشخص است، یعنی همان بخشی که در اقتصادی سالم، در دوره رکود شامل تخفیف‌های مالیاتی و حتی معافیت مالیاتی می‌شوند. دولت روحانی در زمینه گرفتن مالیات از شرکت‌ها و موسساتی که از رانت قدرت بهره می‌برند، مانند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و یا آستان قدس رضوی ناموفق عمل کرده است.»
«اما و اگر»ها در«اختلال» بازار مالی
در شرایطی که بازارهای مالی در ایران، به انتخاب حسن روحانی واکنش مثبت نشان داده‌اند، احمد علوی اما در این زمینه هشدار می‌دهد و می‌گوید: «اگر بازار بورس یا بازار سکه و ارز به انتخاب روحانی روی خوش نشان داده، ولی بایدگفت که این موضوع بلندمدت نخواهد بود؛ بازار حافظه ندارد. دولت روحانی اگر برنامه نشان ندهد، فرایند فعلی در بازار مالی ادامه نخواهد داشت. بی تصمیمی دولت و یا سیاست‌های کوتاه‌مدت، مشکلات اقتصاد ایران را حل نخواهد کرد بلکه فقط آنها را پنهان می‌کند و از این رو، آرامش فعلی از بازار مالی ایران رخت برخواهد بست.»
