کیهان آنلاین – ۲۵ اسفند ۹۲ – خانم بهاره دیویس که به جای «دروری دایک» به عنوان پژوهشگر سازمان عفو بین‌الملل در امور ایران فعالیت می‌کند، در گفتگویی با بیژن فرهودی دیدگاه‌های این سازمان را نسبت به گزارش بان کی مون دبیرکل سازمان ملل متحد، و احمد شهید گزارشگر ویژه سازمان، در مورد وضعیت حقوق بشر در ایران بیان کرد.
-همان طور که می‌دانید، بان کی مون به تازگی گزارشی از وضعیت حقوق بشر منتشر کرده است. دیدگاه سازمان عفو بین‌الملل در این زمینه چیست؟ آیا از دیدگاه شما این گزارش، گزارشی جامع و متوازن بوده یا مشکلاتی در آن مشاهده می‌کنید؟
-در چند روز گذشته، دو گزارش از سوی دبیرکل سازمان ملل و گزارشگر ویژه این سازمان در امور ایران منتشر شد. پیام کلی این گزارش‌ها این بود که هیچ تغییر چشم‌گیری در وضعیت حقوق بشر در ایران ایجاد نشده و وضعیت کماکان نگران کننده است. سازمان عفو بین‌الملل نیز این نگرانی را منعکس می‌کند. اگرچه تغییرات جزیی از زمان روی کار آمدن آقای روحانی ایجاد شده اما به طور کلی تغییارت خاصی در زمینه حقوق بشر تا به حال حاصل نشده است. ما به ویژه در زمینه افزایش اعدام‌ها در ایران ابراز نگرانی کردیم که در این دو گزارش آمده بود. تعداد اعدام‌ها در نیمه دوم سال ۲۰۱۳ افزایش پیدا کرده و به همین شکل گزارش‌ها ادامه پیدا کرده است. این اتکای ایران به مجازات اعدام به وضوح، عدم پایبندی ایران به اصولی‌ترین موازین حقوق انسانی یعنی حق حیات را نشان می‌دهد.
از سوی دیگر، بیشتر اعدام‌های صورت گرفته در ایران، همچون گذشته در رابطه با جرایم مربوط به مواد مخدر بوده‌اند. کسانی که به نحوی درگیر این جرایم می‌شوند معمولا از طبقات پایین جامعه هستند که فقر آنها را به سمت ارتکاب این جرایم سوق می‌دهد. در واقع جرایم مواد مخدر از جمله جدی‌ترین جرایم در حقوق بین‌الملل نیستند. در نظر داشته باشیم بسیاری از کسانی که به مجازات اعدام محکوم می‌شوند در دادرسی‌های بسیار ناعادلانه محکوم می‌شوند. همان طور که در گزارش احمد شهید و گزارش دبیرکل سازمان ملل آمده بسیار معمول است که متهمان دسترسی به وکیل ندارند چه در مرحله تحقیقات و چه در خود جلسه دادگاه. در بسیاری از موارد، وکیل تا زمان برگزاری جلسه دادگاه حق خواندن و دسترسی به پرونده متهم را ندارد. از سوی دیگر، قضات همواره برای صدور حکم‌شان به گزارش‌های وزارت اطلاعات اتکا می‌کنند و به طور کلی توجهی به اعتراض‌های متهمان و وکلا نمی‌کنند، در رابطه با اینکه اظهارات یا اقرار متهم ناشی از شکنجه بوده یا بر اثر بدرفتاری‌های دیگر.
-بعضی از منتقدان می‌گویند در برخی از موارد، مخالفان جمهوری اسلامی در بین اعدام شدگان هستند بدون آنکه از سوی دولت نامی از آنها به میان آورده شود. آیا سازمان عفو بین‌الملل در این زمینه گزارشی دریافت کرده است؟
-ببینید، یکی دیگر از موارد مربوط به حکم اعدام در ایران مربوط به سایر جرایم از جمله محاربه یا افساد فی‌الارض اس. در بسیاری از موارد، منتقدان به جرایم امنیت ملی متهم می‌شوند که این جرایم به شکل بسیار گسترده‌ای تعبیر می‌شوند و دست مقامات قضایی و امنیتی برای صدور حکم بسیار باز است به طوری که حتا انتقادها را در زمره این جرایم محسوب می‌کنند. همان طور که می‌دانید، مقامات جمهوری اسلامی آمار دقیقی از میزان اعدام‌های اجرا شده در ایران اعلام نمی‌کنند. سازمان ملل و نهادهای حقوق بشری و منابع نیمه رسمی، برخی از روزنامه‌ها و منابع معتبر تعداد دیگری از این اعدام‌ها را اعلام کرده‌اند. بنا بر این بسیار سخت می‌توان گفت که چه تعداد دقیقی از موارد اعدام به دلیل جرایم مربوط به مواد مخدر اجرا شده و چه تعداد دیگر در رابطه با جرایم دیگر. از سوی دیگر، حق داشتن وکیل برای متهمان این گونه جرایم بسیار محدود است و از آنجاکه ماه‌ها در انفرادی به سر می‌برند دریافت اطلاعات درباره آنها بسیار سخت است.
-تعداد اعدام‌ها در شش ماه نسخت دولت حجت‌الاسلام روحانی به بیش از ۵۰۰ مورد افزایش پیدا کرده است آیا از دست کاری بر می‌آید یا اینکه این موارد در اختیار قوه قضاییه است و دولت روحانی کنترلی بر این موضوع ندارد؟
-ما می‌دانیم مسئله اعدام‌ها در ایران به طور مستقیم زیر نظر قوه مجریه نیست اما بسیار ناامیدکننده بوده که تا به حال، اراده‌ای از سوی دولت ندیدیم که یا اعدام‌ها را محکوم کند یا مسئله اعدام‌ها و مجازات مرگ را وارد بحث‌های عمومی جامعه کند و به نوعی تلاش کند تا سیاست‌های کشور را در این رابطه تغییر دهد.
-در هفته‌ای که گذشت خانم کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در سفارت اتریش در تهران با تعدادی از کنش‌گران حقوق زنان از جمله نرگس محمدی و گوهر عشقی، مادر ستار بهشتی وبلاگ‌نویسی که در زندان کشته شد، دیدار داشت. آیا از دیدگاه سازمان عفو بین‌الملل این دیدارها می‌تواند در بهبود وضعیت حقوق بشر در ایران تأثیرگذار باشد یا اینکه جنبه سمبلیک داشته و کاهش موارد نقض حقوق بشر در ایران از حیطه اختیارات اتحادیه اروپا خارج است؟
-در سال‌های گذشته مسئله هسته‌ای و مناقشات مربوط به آن در جوامع بین‌المللی در اولویت بود و مسائل مربوط به حقوق بشر تا حد زیادی زیر سایه این مسئله قرار گرفته بود. حال که تا حدی توافقاتی حاصل شده و مقام‌های جمهوری اسلامی وارد گفتگوهایی شده‌اند و مقامات کشورهای خارجی بیشتر به ایران سفر می‌کنند ما امیدواریم که مسئله حقوق بشر در ایران پررنگ‌تر شود و در واقع به عنوان یک اولویت چه برای مقامات ایران و چه برای سایر کشورها لحاظ شود و در مجموعه مذاکرات نیز مدّ نظر قرار گیرد.
-برخی از مردم در ایران معتقدند مطرح کردن مسئله حقوق بشر از سوی غربی‌ها امری تصنعی است و آنها واقعا به مسئله حقوق بشر در ایران توجهی نمی‌کنند. آیا به نظر شما مسئله حقوق بشر در ایران مورد توجه دولت‌های غربی است یا ملاحظات سیاسی بر روی این مسئله سایه انداخته است؟
-هم برای ایران و هم برای سایر کشورهای متعهد به میثاق‌ها و پیمان‌های بین‌المللی، حقوق بشر باید همواره در اولویت قرار گیرد، چه از طریق تلاش برای اطلاع رسانی صحیح در این رابطه یا کمک به کشورهایی که توانمندی بالایی در این زمینه نداشته باشند. بنا بر این ما هم از ایران و هم از کشورهای دیگر می‌خواهیم در سال خورشیدی جدید، مسئله حقوق بشر در ایران را مورد توجه قرار دهند. حال که ایران از حالت انزوا خارج شده است امیدواریم مذاکرات بیشتری در رابطه با حقوق بشر در ایران انجام شود.
-آیا خوشبین هستید که اجازه بازدید احمد شهید از ایران به منظور تکمیل گزارش‌اش از سوی مقام‌های جمهوری اسلامی صادر شود؟
-ما به عنوان یک سازمان حقوق بشری که کار پژوهش و مستندسازی در کارزارهای حقوق بشری را بر عهده دارد همیشه امیدوار هستیم و به امید تغییر به کار خود ادامه می‌دهیم. مقامات جمهوری اسلامی به جای انتقاد و متهم کردن این گزارش‌ها به سیاسی بودنشان، هشدارها را جدی بگیرند و به این فرصت به عنوان یک فرصت جدید برای تغییر وضعیت نگاه کنند. گزارش‌های سازمان ملل و سازمان‌های حقوق بشری را با دیدی منصفانه نگاه کنند تا فرصت جدید برای تغییر وضعیت ایجاد شود. بنا بر این از دولت ایران می‌خواهیم اجازه بازدید احمد شهید و نمایندگانس سایر سازمان‌های حقوق بشری از جمله عفو بین‌الملل از ایران را صادر کند.
