بیژن فرهودی – در حالی که تا زمان انقضای موافقتنامه اولیه ایران با ۶ قدرت بزرگ جهان یعنی ۲۰ ژوییه کمتر از ۲ ماه مانده است کارشناسان پیشبینی میکنند این قرارداد به احتمال زیاد برای یک دوره ۶ ماهه دیگر تمدید خواهد شد و تصویب احتمالی یک توافق‌نامه نهایی به تعویق خواهد افتاد.
مارک فیتز پتریک رییس پروژه منع گسترش سلاحهای هسته‌ای در موسسه پژوهشی مطالعات استراتژیک بین‌المللی معتقد است مواضع ایران و کشورهای معروف به پنج بعلاوه یک در مورد ابعاد برنامه هسته‌ای ایران آن قدر تفاوت دارد که بعید به نظر می‌رسد طرفین تا ۲۰ ژوییه موفق به امضای توافق‌نامه جامع و نهایی هسته‌ای در مورد آینده برنامه اتمی جمهوری اسلامی شوند . هدف از این توافق‌نامه رفع نگرانی‌های غرب نسبت به ماهیت برنامه هسته‌ای رژیم ایران همزمان با به رسمیت شناختن حق ایران برای غنی‌سازی اورانیوم است . قبلا نیز گری سیمور مشاور پیشین پرزیدنت اوباما از احتمال تمدید قرارداد ژنو برای ۶ ماه دیگر خبر داده بود.
در این هفته کاترین اشتون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در استانبول با محمد جواد ظریف وزیر خارجه جمهوری اسلامی احتمالات مختلف در مورد چگونگی پیشبرد این پروسه را مورد بررسی قرار دادند.
فیتز پتریک در یک مصاحبه تلفنی در لندن اظهار داشت که هر دو طرف برای نشان دادن صداقت و سخت‌کوشی خود تلاش میکنند . اما این کارشناس هسته‌ای این گمانه‌زنی را رد می‌کند که ایران و آمریکا در مذاکرات سرّی سال پیش در عمان در مورد یک قرارداد نهایی به توافق رسیده‌اند و آنچه الان شاهدش هستیم صرفا یک نمایش دیپلماتیک برای نشان دادن سختی مذاکرات و چک و چانه‌زنی دیپلماتیک است .
ابعاد برنامه هسته‌ای ایران مساله اصلی مورد مناقشه طرفین است . قدرت‌های بزرگ خواهان کاهش قابل ملاحظه سانتریفیوژها در تأسیسات اتمی ایران هستند که می‌توانند اورانیوم غنی شده لازم برای ساختن سلاح هسته‌ای را تولید کنند . در حال حاضر ایران ۲۰ هزار دستگاه سانتریفیوژ دارد که از این تعداد ۹ هزار دستگاه کار میکنند . غرب حداقل با نصف این رقم موافق است ولی معلوم نیست که با بقیه سانتریفیوژها چه باید کرد .ایران مخالف کاهش و اوراق کردن سانتریفیوژهاست.
افزون براین، طرفین در مورد اینکه محدودیت‌ها تا کی ادامه داشته باشد دچار اختلاف نظر هستند .غرب خواهان یک دوره ۲۰ ساله برای این محدودیت است اما ایران تنها با یک محدودیت ۵ ساله موافقت دارد .
در این میان موضوع دیگری که می‌تواند جلوی حصول توافق‌نامه نهایی را بگیرد میزان اعتراف جمهوری اسلامی درباره تحقیقات گذشته‌اش برای ساختن سلاح اتمی است. ایران به تکرار منکر انجام چنین مطالعاتی شده است و اگرچه آژانس مدارک معتبری در این زمینه در اختیار دارد انتظار نمی‌رود رژیم ایران به تمام ابعاد این برنامه اعتراف کند.
مساله مورد اختلاف دیگر، توان موشکی ایران و برنامه موشک‌های بالستیک آن کشور است . آمریکا خواهان توجه به این مساله در مذاکرات هسته‌ای است اما ایران با این گفته که موشک‌های بالستیک‌اش تنها جنبه تدافعی دارند حاضر به صحبت در مورد آنها در مذاکرات هسته‌ای نیست. به گفته فیتز پتریک اگر طرفین در مورد ابعاد برنامه هسته‌ای و زمان محدودیت و شفاقیت توافق کنند می‌توانند مساله توان موشکی را به نوعی رفع و رجوع کنند . امریکا اصرار دارد این مساله باید مدّ نظر قرار گیرد و برای این منظور از واژه address استفاده می‌کند . به گفته فیتز پتریک اما این واژه در واقع مبهم است و معنایش لزوما حل مساله نیست بلکه می‌توان مساله‌ای را address کرد یا آن را مدّ نظر قرار داد بدون آنکه مساله حل و فصل شود . به گفته این کارشناس که خود قبلا از مقامات ارشد وزارت خارجه آمریکا بوده اگر ایران اصرار کند که به این موضوع اصلا اشاره نشود این نیز می‌تواند مشکل‌آفرین باشد.
دور پنجم مذاکرات ایران و قدرت‌های بزرگ در سطح مدیران سیاسی از ۲۶ تا ۳۰ خرداد در وین برگزار خواهد شد اما فیتز پتریک معتقد است که حصول توافق جامع نهایی تا ۲۰ ژوییه بعید به نظر می‌رسد و قرار داد ژنو احتمالا برای ۶ ماه دیگر یعنی تا ۲۰ ژانویه ۲۰۱۵ تمدید خواهد شد.
به گفته این کارشناس تا زمانی که گفتگوها ادامه دارد خطر بروز جنگ بسیار اندک است ولی تاکید دارد که اگر توافق نهایی تا ۲۰ ژانویه ۲۰۱۵ نیز حاصل نشود آنگاه خطر بروز جنگ افزایش خواهد یافت . با این حال به گفته او تمدید توافق‌نامه که در واقع مانع پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران شده را باید تحولی مثبت دانست .
